Chuyện về lão tiều phu trả nợ rừng

Từ người phá rừng đến người giữ rừng

Ở vùng núi Tuyên Lâm, nhắc đến chuyện trồng rừng, người ta kể tên nhiều người giỏi và giàu nhờ trồng rừng. Nhưng nếu hỏi ai trồng rừng bằng giống cây bản địa, câu trả lời chỉ có một: ông Đinh Xuân Niệm, bản Hà. Đồng hành cùng ông suốt hành trình hơn ba thập kỷ ấy là người vợ tảo tần, cụ bà Đinh Thị Dụng - người tin và thương ông đến tận gốc rễ của tình yêu lẫn rừng xanh.

Lão tiều phu Đinh Xuân Niệm dáng gầy, da sạm nắng, lưng hơi còng, nhưng mỗi sáng vẫn vác rựa vào rừng, đôi mắt sáng hiền như ánh nắng xuyên qua tán cây. Cứ thế, suốt hơn 30 năm, ông gắn bó với khu rừng 5 ha, xanh mướt, bình yên, như mảnh rừng nguyên sinh thu nhỏ.

Ba mươi năm trước, vùng đất xã Thanh Hóa, huyện Tuyên Hóa (cũ) quê ông từng được gọi là “xã lâm tặc”. Khi ấy, cái nghèo, cái đói đẩy dân làng vào rừng đốn gỗ kiếm sống. Ông Niệm cũng không ngoại lệ. “Hồi đó, nhà đông con, không chặt rừng thì biết làm gì để có gạo” - ông Niệm phân bua.

Ngày ngày, tiếng rìu, tiếng cưa vang khắp núi. Nhưng càng chặt, rừng càng thưa, suối càng cạn. Đêm đến, ông nằm trằn trọc, nghe gió hú qua đồi mà cứ tưởng rừng đang khóc. Là cựu binh từng chiến đấu ở chiến trường Quảng Trị, ông Niệm hiểu rõ giá trị của rừng. Trong những năm tháng bom đạn, chính rừng Trường Sơn đã che chở, nuôi dưỡng ông và đồng đội. “Rừng cứu mình sống, thế mà mình lại phản bội nó” - ông nói, giọng khàn như gió núi.

Năm 1997, khi Nhà nước phát động phong trào phủ xanh đất trống, đồi trọc, ông quyết định dừng tay với chặt rừng, nhận khoảnh đất bom cày gần hang Lèn Hà - di tích lịch sử Trường Sơn để trồng lại rừng. “Tôi coi đó như cách chuộc lỗi với rừng, với chính mình” - ông kể.

Ngày ấy, dân quanh vùng đổ xô trồng keo, bạch đàn… loại cây lớn nhanh, dễ bán. Riêng ông Niệm lại chọn lim, sưa, vàng tâm, huỳnh, trầm dó… những loài bản địa mọc chậm, lâu năm mới thu hoạch. “Người ta bảo tôi điên, trồng mấy cây đó thì bao giờ mới có tiền. Nhưng tôi muốn rừng phải là rừng thật sự, không phải là một nương keo” - ông cười hiền.

Khu rừng “tự nhiên” của ông Đinh Xuân Niệm

Khi ông đem chuyện về nhà, bà Đinh Thị Dụng - người vợ gắn bó gần 60 năm chỉ biết nhìn chồng lắc đầu: “Hồi đó tôi chẳng biết trồng rừng gì mà mang lại kinh tế. Nghe người ta xì xào, bảo ông ấy trồng ngược đời, cây chết hết thì lấy gì mà ăn, tôi cũng hoang mang lắm.” Rồi bà cười hóm hỉnh: “Nhưng tôi tin ông ấy. Tin đến mức mà hồi trẻ, cũng vì cái tính quyết đoán, bền bỉ của ông mà tôi mới gả cho ông đó chứ!”.

Từ đó, hai vợ chồng cùng nhau bắt đầu hành trình trồng rừng “đi ngược số đông”. Không có cây giống, ông gói cơm muối, đi sâu vào rừng tìm những cây lim, huỳnh, trầm non. Cứ thấy cây nào nhỏ bằng ngón tay, ông nhẹ nhàng bứng đem về, ươm trong chậu đất. Bà Dụng ở nhà thì đem nước từ suối gánh lên tưới cây, chặt cỏ, đắp đất, kiên trì như một nghi lễ mỗi ngày.

Có năm nắng hạn, 10 cây trồng chỉ sống được 1. Ông buồn rầu, nhưng hôm sau lại đi trồng tiếp. “Ông mà buồn thì tôi biết, cứ nhìn ra đồi, thấy ông ngồi một mình ngắm cây là hiểu rồi. Đôi khi ông lại tự nói một mình: “cây chết thì mình trồng cây khác, như con người ngã rồi đứng dậy thôi” - bà Dụng nhớ lại.

Rừng và tình

Ba mươi năm, những hạt mầm ngày nào giờ đã thành rừng. Dưới tán lá xanh thẳm, nắng xiên qua từng kẽ lá, tiếng chim hót lẫn trong mùi trầm hương dìu dịu. Ông Niệm chỉ tay về phía những gốc lim to, thân cây cao chót vót: “Đây là lứa cây đầu tiên tôi trồng. Giờ có người trả cả trăm triệu một cây, tôi không bán. Bán rồi, tôi biết lấy gì mà thăm mỗi sáng?”.

Ông Niệm chăm sóc những cây vừa được trồng mới

Khu rừng 5 ha của ông nay có hơn 1.000 cây lim, 500 cây sưa, 500 cây vàng tâm, 3.000 cây trầm dó, cùng hàng trăm cây bản địa khác. Rừng của ông không chỉ mang màu xanh của thiên nhiên, mà còn mang hơi ấm của tình vợ chồng son sắt. “Ngày nào ông cũng đi rừng. Có hôm mưa to, tôi bảo ở nhà, ông vẫn đi. Ông nói, không vào rừng một ngày là nhớ” - bà Dụng cười, giọng vừa trách vừa thương.

Rừng giờ là nhà, là hơi thở của cả hai. Mỗi tán cây đổ bóng xuống hiên, mỗi tiếng gió như lời thì thầm của quá khứ. Ông Niệm bảo, đời mình là một vòng trả nợ. “Ngày trước tôi sống nhờ rừng, giờ rừng sống nhờ tôi. Cái nợ đó chắc đến chết vẫn chưa trả xong” - ông cười hiền.

Nhờ biết khai thác gối đầu, chỉ thu hoạch trầm dó khi cây đủ tuổi rồi trồng lại ngay, ông vẫn có thu nhập đều, đủ nuôi sống cả gia đình mà không hại đến rừng. “Tiền đủ ăn là được. Rừng còn, con cháu mình mới còn chỗ thở” - ông nói.

Giờ đây, ở tuổi 85, ông vẫn leo dốc, phát cỏ, tỉa cành như thời còn sung sức. Bà Dụng nhìn chồng, cười hiền: “Ổng bảo mỗi cây lim mọc lên là một lần được tha thứ. Tui tin vậy”. Khi sức yếu, ông đã chia một phần rừng cho các con, nhưng dặn kỹ: “Chặt một cây phải trồng ba cây khác. Đừng bao giờ để đất trống”.

Ngôi nhà nhỏ của ông bà nằm nép bên triền đồi, trước sân là những luống trầm con, phía sau là rừng lim rợp mát. Trên vách treo một cuốn sổ cũ kỹ, bên trong ghi tỉ mỉ ngày trồng từng cây, vị trí từng khoảnh. Có trang giấy đã úa vàng, mực nhòe nhưng nét chữ vẫn chắc tay. “Đây là nhật ký của đời tui. Mỗi cây, mỗi hạt trầm, mỗi nắm đất là một phần ký ức” - ông Niệm tâm sự.

Khi được hỏi có ước nguyện gì, bà Dụng khẽ nắm tay chồng: “Chỉ mong ông còn khỏe để đi rừng. Chừng nào còn rừng, chừng đó ông ấy còn vui”. Còn ông, vẫn cười như đứa trẻ: “Ngày nào tôi còn đi được, tôi còn trồng cây. Đến khi không đi nổi nữa, thì rừng sẽ nuôi tôi”.

Giữa bao đổi thay của đời sống miền núi, câu chuyện của hai ông bà vẫn giản dị như chính mảnh đất họ đang gìn giữ: Một tình yêu bền bỉ, một lời xin lỗi chân thành gửi đến rừng xanh.

Hoàng Nam