Chuyển từ tư duy 'quản lý – kiểm soát' sang 'phục vụ – kiến tạo' trong đổi mới xây dựng pháp luật

Mới đây, Bộ Chính trị đã ban hành Nghị quyết 66 về đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới.

Nghị quyết ra đời trong bối cảnh đất nước đang bước vào giai đoạn phát triển mới với yêu cầu cao về hiện đại hóa và hội nhập quốc tế sâu rộng.

Việc xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật trở thành yếu tố sống còn, quyết định sự thành công trong quá trình vươn mình của dân tộc.

Kỳ họp thứ 9, Quốc hội khóa XV bàn và thông qua nhiều nội dung mang tính lịch sử trong lĩnh vực lập hiến – lập pháp, phát triển kinh tế - xã hội, quyết định nhiều vấn đề hệ trọng của đất nước. Ảnh: QH

Luật sư Lâm Quang Quý, Giám đốc Trung tâm hỗ trợ Kiều bào TP.HCM, cho rằng tinh thần cốt lõi của Nghị quyết 66 không chỉ là hoàn thiện hệ thống pháp luật mà phải đồng thời cải cách mạnh mẽ tư duy hành pháp, xây dựng đội ngũ công chức có tinh thần phục vụ thực chất và đủ năng lực xử lý tình huống pháp lý đa dạng trong thời đại hội nhập.

Chính sách nhân văn nhưng bị "trói chân" bởi tư duy cũ

.Phóng viên: Hiện nay, rất nhiều vấn đề đã được thông qua và thống nhất thực hiện nhưng khi triển khai lại bị ràng buộc bởi những thủ tục có tính rào cản của chính tư duy và quy trình cũ, trải qua nhiều thủ tục tưởng chừng chặt chẽ nhưng lại rất chậm chạp. Quá trình hỗ trợ kiều bào, ông nhận thấy có những bất cập nào?

+ Luật sư LÂM QUANG QUÝ: Với vai trò là một luật sư, đồng thời là Giám đốc Trung tâm Hỗ trợ Kiều bào TP.HCM, tôi có điều kiện tiếp xúc với rất nhiều trường hợp người Việt Nam định cư ở nước ngoài mong muốn về nước để thực hiện các thủ tục pháp lý liên quan đến di sản thừa kế, xác lập quyền sở hữu tài sản, giải quyết các tranh chấp dân sự hoặc đầu tư kinh doanh tại quê hương…

Tuy nhiên, từ thực tiễn hỗ trợ, tôi nhận thấy rõ ràng một thực trạng: Nhiều chính sách, chủ trương đã được ban hành với tinh thần rất tiến bộ, rất nhân văn nhưng khi đi vào triển khai thì lại bị “trói chân” bởi tư duy, cơ chế cũ còn mang tính “kiểm soát” hơn là “phục vụ”.

Luật sư Lâm Quang Quý, Giám đốc Trung tâm hỗ trợ Kiều bào TP.HCM. Ảnh: PLO

Mặc dù pháp luật hiện hành đã có quy định rõ ràng về quyền thừa kế, quyền sở hữu tài sản của người Việt Nam định cư ở nước ngoài nhưng trong thực tế, khi thực hiện các thủ tục hành chính trong lĩnh vực tư pháp, hộ tịch, cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà… thì nhiều địa phương vẫn lúng túng, xử lý thiếu thống nhất, yêu cầu thêm các loại giấy tờ không cần thiết, gây phiền hà và chậm trễ.

Hay trong lĩnh vực đầu tư, nhiều người Việt Nam định cư ở nước ngoài mong muốn về nước thành lập doanh nghiệp nhưng gặp rào cản ngay từ bước xin cấp mã số thuế, mở tài khoản ngân hàng, xác minh nguồn vốn… do chưa có cơ chế rõ ràng dành riêng cho nhóm nhà đầu tư đặc thù này.

Doanh nghiệp tư nhân, người Việt Nam định cư ở nước ngoài gặp rào cản do thủ tục hành chính phức tạp khó tiếp cận dịch vụ công trực tuyến, đặc biệt trong các lĩnh vực như đầu tư, xác lập giấy tờ pháp lý, giao dịch dân sự. Các dịch vụ công trực tuyến hiện nay vẫn chủ yếu phục vụ công dân trong nước, rất khó để người ở nước ngoài tiếp cận từ xa một cách trọn vẹn.

Ngoài ra, việc trao quyền cho chính quyền địa phương không tương xứng với nguồn lực tài chính, nhân sự cũng khiến cho các địa phương không đủ nhân sự có chuyên môn để xử lý các vụ việc phức tạp liên quan đến người Việt Nam định cư ở nước ngoài hay doanh nghiệp nước ngoài.

Điều này dẫn đến sự bế tắc, kéo dài thời gian giải quyết hoặc phải chuyển hồ sơ lòng vòng, ảnh hưởng không nhỏ đến quyền lợi của người dân và sự phát triển kinh tế.

Pháp luật phải kiến tạo, dẫn dắt, mở đường

.Với Nghị quyết 66, Bộ Chính trị đã yêu cầu rất rõ: Đổi mới căn bản công tác xây dựng và thi hành pháp luật là nội dung cốt lõi, nền tảng cho tiến trình xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong kỷ nguyên mới. Ôngnhận thấy yêu cầu này thế nào?

+ LS LÂM QUANG QUÝ: Các ví dụ tôi nêu ở trên đã cho thấy yêu cầu đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật hiện nay rất cấp bách và có ý nghĩa nền tảng đối với sự phát triển đất nước. Các quy định pháp luật còn chồng chéo, mâu thuẫn, nhiều văn bản thiếu tính khả thi, thiếu tính dự báo, không theo kịp thực tiễn... đang là rào cản lớn cho đổi mới sáng tạo, phát triển kinh tế - xã hội.

Trong khi đó, yêu cầu của kỷ nguyên mới là pháp luật phải kiến tạo, dẫn dắt, mở đường giúp tháo gỡ “điểm nghẽn” thể chế, huy động toàn bộ nguồn lực, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia. Do đó, đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật không chỉ đơn thuần là một cải cách kỹ thuật mà là sự chuyển đổi toàn diện về tư duy, quy trình, cơ chế thực hiện và con người thực thi.

Đây chính là lý do Nghị quyết 66 xác định đây là “đột phá của đột phá” trong hoàn thiện thể chế phát triển và là nền tảng cốt lõi của tiến trình xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong thời đại mới.

Cải cách mạnh mẽ tư duy hành pháp

.Tinh thần Nghị quyết 66 cũng thể hiện rõ, đổi mới căn bản tư duy xây dựng pháp luật theo hướng chuyển từ tư duy “quản lý” sang “phục vụ”, từ bị động sang chủ động, kiến tạo sự phát triển. Ông nghĩ thế nào về sự cải cách trong tư duy lần này?

+ LS LÂM QUANG QUÝ: Đây là một sự thay đổi đột phá mang tính cốt lõi nhất. Điều quan trọng không chỉ là hoàn thiện hệ thống pháp luật mà phải đồng thời cải cách mạnh mẽ tư duy hành pháp, xây dựng đội ngũ công chức có tinh thần phục vụ thực chất và đủ năng lực xử lý tình huống pháp lý đa dạng trong thời đại hội nhập. Đây cũng là lý do tôi rất kỳ vọng vào tinh thần đổi mới căn bản của Nghị quyết 66 lần này.

Trước đây, pháp luật thường được xây dựng theo hướng “quản lý – kiểm soát – cấm đoán”. Tư duy “không quản được thì cấm” đã tạo ra rất nhiều rào cản không cần thiết cho sự phát triển, thế nên thay đổi tư duy là sự thay đổi mang tính toàn diện, những người được đào tạo chuyên ngành luật như tôi là học cách “tư duy pháp luật”, chứ không đơn thuần là chỉ học nội dung pháp luật.

Nếu cần biết nội dung luật quy định thì cứ đến nhà sách mua sách luật hay lên mạng tải các văn bản luật về đọc là biết rồi, không cần phải mất mấy năm học tập tại trường đại học luật hay học chuyên ngành luật. Do đó, thay đổi tư duy là hết sức cần thiết và quan trọng.

Nâng cao năng lực thực thi, tư duy hành pháp của đội ngũ cán bộ, công chức là yêu cầu cần thiết để đáp ứng tinh thần đổi mới trong việc xây dựng pháp luật. Ảnh: PLO

Pháp luật không chỉ là công cụ chỉ để điều chỉnh quan hệ xã hội, mà còn phải thúc đẩy cho sự phát triển, tạo thuận lợi cho người dân, doanh nghiệp; lấy họ làm trung tâm của chính sách.

Nghị quyết nhấn mạnh ưu tiên ban hành luật khung, luật nguyên tắc, giao quyền linh hoạt cho Chính phủ và địa phương xử lý thực tiễn, coi trọng dự báo xu hướng và tổng kết kinh nghiệm quốc tế. Đây là sự thay đổi không chỉ ở văn bản pháp lý, mà là sự đổi mới trong tư duy điều hành, trong tâm thế của cả hệ thống chính trị tạo điều kiện cho một hệ thống pháp luật năng động, phù hợp với đòi hỏi phát triển nhanh và bền vững.

. Cần có sự tiếp cận thế nào để có thể xây dựng một hệ thống pháp luật đồng bộ, khả thi, minh bạch, tạo ra môi trường ổn định cho sản xuất kinh doanh, loại bỏ triệt để các rào cản do pháp luật chồng chéo, mâu thuẫn gây ra?

+ LS LÂM QUANG QUÝ: Tôi cho rằng để tiếp cận Nghị quyết 66 một cách hiệu quả, trước hết cần thấm nhuần tinh thần đổi mới căn bản, toàn diện, chuyển từ tư duy “quản lý – kiểm soát” sang “phục vụ – kiến tạo”.

Phải đặt người dân, doanh nghiệp làm trung tâm trong quá trình xây dựng và thực thi pháp luật, đảm bảo pháp luật rõ ràng, dễ hiểu, khả thi và minh bạch.

Cùng với đó, cần rà soát kỹ các văn bản pháp luật để loại bỏ triệt để những quy định chồng chéo, mâu thuẫn, không phù hợp với thực tiễn nhằm tạo môi trường pháp lý ổn định, thuận lợi cho sản xuất, kinh doanh và đổi mới sáng tạo.

Song song đó, việc phân quyền và giao trách nhiệm cho địa phương phải gắn với việc đảm bảo đủ nguồn lực, nâng cao năng lực cán bộ thực thi để bảo đảm hiệu quả quản lý, xử lý nhanh các thủ tục, tạo điều kiện thuận lợi cho người dân và doanh nghiệp.

Cuối cùng, cần thúc đẩy mạnh mẽ việc áp dụng công nghệ thông tin trong xây dựng và thi hành pháp luật, tăng cường minh bạch và tiếp cận dịch vụ công trực tuyến, nâng cao năng lực hội nhập quốc tế giúp pháp luật trở thành lợi thế cạnh tranh, động lực mạnh mẽ thúc đẩy phát triển kinh tế bền vững.

Từ đó mở đường, khơi thông mọi nguồn lực, đưa thể chế, pháp luật trở thành lợi thế cạnh tranh, nền tảng vững chắc, động lực mạnh mẽ cho phát triển, tạo dư địa thúc đẩy tăng trưởng kinh tế “hai con số”.

Xin cảm ơn ông!

THANH TUYỀN