Chuyển từ thuế khoán sang kê khai thuế đối với hộ kinh doanh: Tạo môi trường cạnh tranh lành mạnh

PV: Ông đánh giá thế nào về chủ trương chuyển đổi từ thuế khoán sang kê khai thuế đối với hộ kinh doanh?

TS. Phan Phương Nam: Chủ trương chuyển đổi từ phương pháp tính thuế khoán sang kê khai thuế đối với hộ kinh doanh cá thể tại Việt Nam là một bước đi tất yếu, tiến bộ và mang tính chiến lược trong công tác quản lý tài chính quốc gia. Phương pháp khoán truyền thống, dựa trên doanh thu ước tính, đã bộc lộ nhiều hạn chế về sự công bằng và minh bạch, đặc biệt trong bối cảnh kinh tế số và sự phát triển nhanh chóng của các hộ kinh doanh quy mô lớn.

Chủ trương chuyển đổi từ phương pháp tính thuế khoán sang kê khai thuế đối với hộ kinh doanh là một bước đi tất yếu, tiến bộ và mang tính chiến lược trong công tác quản lý tài chính quốc gia. Ảnh: TL.

Việc áp dụng kê khai thuế mang lại 3 lợi ích cốt lõi.

Thứ nhất, đó là sự công bằng thuế vượt trội, giúp giải quyết triệt để tình trạng người kinh doanh lỗ vẫn phải nộp thuế hoặc các hộ kinh doanh lớn "né" được nghĩa vụ thuế thực tế.

Thứ hai, nâng cao năng lực quản trị cho chính hộ kinh doanh. Việc buộc phải sử dụng hóa đơn, chứng từ và ghi chép sổ sách một cách bài bản sẽ giúp các hộ kinh doanh nắm rõ tình hình tài chính, làm cơ sở vững chắc để mở rộng quy mô kinh doanh và phát triển lên mô hình doanh nghiệp.

Thứ ba, hồ sơ kê khai minh bạch sẽ giúp hộ kinh doanh dễ dàng tiếp cận nguồn vốn tín dụng ngân hàng hơn, do có thể chứng minh được dòng tiền và lợi nhuận thực tế.

Mặc dù có nhiều lợi ích, quá trình chuyển đổi cũng đối diện với những thách thức đáng kể. Khó khăn lớn nhất nằm ở tâm lý và thói quen của các hộ kinh doanh, đặc biệt là hộ nhỏ lẻ, những người đã quen với sự đơn giản của thuế khoán và lo ngại về thủ tục hành chính, chi phí kế toán phát sinh. Bên cạnh đó, nhiều hộ kinh doanh thiếu kiến thức về nghiệp vụ kế toán và gặp vướng mắc trong việc quản lý, thu thập hóa đơn đầu vào (đặc biệt trong các ngành dịch vụ, nông sản).

PV: Bộ Tài chính vừa đề xuất nâng mức doanh thu không phải chịu thuế của cá nhân kinh doanh từ 200 triệu đồng/năm lên 500 triệu đồng/năm. Ông nhìn nhận thế nào về đề xuất trên?

TS. Phan Phương Nam: Theo tôi, đây là một chủ trương mang tính đột phá mạnh mẽ và thể hiện tầm nhìn chiến lược của Bộ Tài chính. Ngưỡng 500 triệu đồng/năm (tương đương hơn 41 triệu đồng/tháng) sẽ hỗ trợ không chỉ các hộ kinh doanh siêu nhỏ, mà còn bao gồm cả nhóm hộ kinh doanh nhỏ đang trên đà phát triển hoặc những hộ hoạt động ở các thành phố lớn với chi phí vận hành cao. Việc này tạo điều kiện cho hàng trăm nghìn hộ kinh doanh tích lũy vốn, tái đầu tư và chuyển mình thành các doanh nghiệp nhỏ và vừa trong tương lai, từ đó tạo động lực mạnh mẽ cho kinh tế tư nhân.

Lợi ích hành chính là một điểm cộng lớn, việc miễn thuế hoàn toàn cho nhóm doanh thu dưới 500 triệu đồng/năm sẽ giúp giảm đáng kể chi phí tuân thủ cho các hộ kinh doanh. Họ sẽ không phải dành thời gian và nguồn lực cho các thủ tục kê khai, nộp thuế. Quan trọng hơn, cơ quan thuế sẽ được tinh gọn và giải phóng nguồn lực khỏi việc quản lý hàng triệu hộ kinh doanh nhỏ lẻ. Nguồn lực này có thể được chuyển sang tập trung vào quản lý thu thuế ở các lĩnh vực kinh tế lớn hơn, hiện đại hơn, hoặc các nguồn thu tiềm năng khác, qua đó nâng cao hiệu quả quản lý thu ngân sách quốc gia một cách tổng thể.

Tuy nhiên, mức miễn thuế cao đi kèm với những thách thức đáng kể. Theo đó, tác động lớn nhất là việc giảm nguồn thu ngân sách nhà nước từ khu vực này, Chính phủ cần có kế hoạch rõ ràng để bù đắp sự thiếu hụt. Đồng thời, đây là thách thức về tính công bằng xã hội. Do vậy, cần phải tính toán kỹ lưỡng để đảm bảo sự hài hòa giữa việc miễn thuế cho cá nhân kinh doanh có doanh thu gần 500 triệu đồng/năm và nghĩa vụ thuế của người lao động làm công ăn lương thực hiện nghĩa vụ thuế theo Luật Thuế thu nhập cá nhân với mức giảm trừ gia cảnh hiện tại.

Ngưỡng miễn thuế càng cao, rủi ro lách luật càng lớn. Các tổ chức có thể lợi dụng bằng cách chia nhỏ hoạt động kinh doanh thành nhiều hộ kinh doanh khác nhau để hưởng ưu đãi miễn thuế. Để đối phó với rủi ro này, giải pháp then chốt là phải triển khai đồng bộ và hiệu quả hóa đơn điện tử trong mọi giao dịch, đặc biệt là hóa đơn điện tử khởi tạo từ máy tính tiền. Việc sử dụng dữ liệu liên thông, minh bạch từ hóa đơn sẽ giúp cơ quan thuế giám sát chặt chẽ, phát hiện và ngăn chặn kịp thời các hành vi chia nhỏ doanh thu nhằm trốn tránh nghĩa vụ thuế.

TS. Phan Phương Nam

PV: Theo ông, việc chuyển đổi sang kê khai thuế sẽ giúp hộ kinh doanh và thúc đẩy kinh tế tư nhân phát triển bền vững ra sao?

TS. Phan Phương Nam: Việc chuyển đổi từ phương pháp tính thuế khoán sang kê khai thuế đối với hộ kinh doanh là một chủ trương có ý nghĩa chiến lược và mang tính cách mạng. Đây không chỉ là thay đổi về thủ tục nộp thuế, mà còn là động lực mạnh mẽ để nâng tầm quản trị của các hộ kinh doanh và thúc đẩy khu vực kinh tế tư nhân phát triển minh bạch và bền vững. Bằng cách buộc các hộ kinh doanh phải tuân thủ các chuẩn mực kế toán và chứng từ, Nhà nước đã tạo ra một nền tảng vững chắc cho sự chuyên nghiệp hóa và lớn mạnh của khu vực kinh tế tư nhân.

Sự thay đổi này tác động trực tiếp và tích cực đến khả năng quản lý của mỗi hộ kinh doanh. Việc áp dụng kê khai thuế yêu cầu họ phải ghi chép sổ sách và lưu trữ đầy đủ hóa đơn đầu vào, đầu ra (đặc biệt thông qua hóa đơn điện tử). Quá trình này giúp chủ hộ có được bức tranh tài chính rõ ràng về doanh thu, chi phí và lợi nhuận thực tế. Từ đó, hộ kinh doanh có thể đưa ra các quyết định kinh doanh chính xác hơn, tối ưu hóa chi phí và xác định được biên lợi nhuận thực sự của mình. Ngoài ra, hồ sơ tài chính minh bạch cũng là cơ sở quan trọng giúp họ dễ dàng vay vốn và mở rộng quy mô sản xuất, kinh doanh.

Về mặt công bằng, phương pháp kê khai, đặc biệt khi tính thuế dựa trên lợi nhuận thực tế (doanh thu - chi phí), sẽ giải quyết triệt để tình trạng "lỗ vẫn phải đóng thuế" theo phương pháp khoán. Điều này không chỉ giúp các hộ kinh doanh duy trì hoạt động trong giai đoạn khó khăn, mà còn tạo ra một môi trường cạnh tranh lành mạnh và công bằng hơn giữa các chủ thể kinh doanh. Đồng thời, việc kê khai thuế và sử dụng hóa đơn điện tử còn giúp hình thành thói quen tuân thủ pháp luật thuế ngay từ đầu, giảm thiểu rủi ro bị xử phạt hoặc bị ấn định thuế một cách tùy tiện.

Ở cấp độ vĩ mô, việc chuyển đổi này là động lực để chuyên nghiệp hóa và tăng tốc độ chuyển đổi thành doanh nghiệp của các hộ kinh doanh tiềm năng. Khi đã quen thuộc với các nghiệp vụ kế toán, quá trình chuyển từ hộ kinh doanh lên doanh nghiệp nhỏ sẽ trở nên thuận lợi và ít tốn kém hơn, tăng cường lực lượng doanh nghiệp chính thức cho nền kinh tế. Hơn nữa, dữ liệu thực tế thu thập từ kê khai thuế là thông tin quý giá giúp Chính phủ có cơ sở hoạch định chính sách hỗ trợ kinh tế tư nhân một cách chính xác và hiệu quả, qua đó thúc đẩy sự phát triển bền vững và minh bạch của toàn bộ khu vực kinh tế này.

PV: Ông có khuyến nghị gì để cơ quan thuế hỗ trợ hộ kinh doanh chuyển đổi sang kê khai thuế hiệu quả nhất, đáp ứng mục tiêu đề ra?

TS. Phan Phương Nam: Tôi cho rằng, để việc chuyển đổi diễn ra hiệu quả, cơ quan thuế cần ưu tiên đơn giản hóa triệt để quy trình thông qua công nghệ. Khuyến nghị trọng tâm là tập trung triển khai mạnh mẽ hóa đơn điện tử khởi tạo từ máy tính tiền và hỗ trợ hộ kinh doanh chi phí ban đầu cho các giải pháp này. Đồng thời, cần xây dựng các mẫu Tờ khai thuế đơn giản, chỉ bao gồm 3 - 5 chỉ tiêu thiết yếu và cung cấp hoặc kết nối các phần mềm kế toán "mini" tích hợp sẵn chức năng kê khai. Sự đơn giản hóa này giúp giảm đáng kể gánh nặng hành chính và quản lý sổ sách, biến công nghệ thành công cụ hỗ trợ, chứ không phải rào cản.

Cùng với đó, cơ quan thuế cần đầu tư mạnh vào tuyên truyền và giáo dục bằng phương pháp "thấu hiểu". Nội dung tuyên truyền phải tập trung vào lợi ích thiết thực mà kê khai mang lại: công bằng thuế dựa trên lợi nhuận, dễ dàng vay vốn và chuyên nghiệp hóa quản trị. Các buổi tập huấn ngắn hạn, "cầm tay chỉ việc" cần được tổ chức thường xuyên tại các địa điểm gần gũi như chợ, trung tâm thương mại. Việc cử cán bộ thuế hỗ trợ trực tiếp trong những kỳ kê khai đầu tiên và thiết lập các kênh hỗ trợ 24/7 qua tổng đài, chatbot sẽ giúp giải tỏa tâm lý lo ngại và tạo điều kiện cho hộ kinh doanh làm quen với quy trình mới.

Cuối cùng, cần có sự linh hoạt chính sách và hỗ trợ giai đoạn chuyển tiếp. Cơ quan thuế nên ban hành hướng dẫn cụ thể, linh hoạt về việc chấp nhận một số chi phí đầu vào không có hóa đơn theo tỷ lệ ước tính đối với các ngành nghề đặc thù như nông sản, dịch vụ nhỏ lẻ trong thời gian đầu. Đồng thời, cần áp dụng chính sách "khoan hồng" về xử phạt trong 1 - 2 năm đầu, ưu tiên nhắc nhở và hướng dẫn thay vì xử phạt nặng đối với các lỗi kê khai không cố ý.

Việc liên kết với các tổ chức tín dụng để sử dụng dữ liệu kê khai thuế làm căn cứ xét duyệt vay vốn cũng là một động thái quan trọng, biến nghĩa vụ thuế thành "giấy thông hành" tài chính cho hộ kinh doanh phát triển.

PV: Xin cảm ơn ông!

Đức Việt (thực hiện)