Chuyện ở làng Thuốc Hạ

Nhắc về cái tên Thuốc Hạ, chắc hẳn ai sống ở xứ Tuyên cũng đã từng nghe, nơi đây là quê hương của làng thuốc Hàm Yên xưa, nay thuộc xã Hàm Yên, vào những năm 50 của thế kỷ trước, người ta chia làm 2 thôn Thuốc Thượng và Thuốc Hạ để chỉ thôn trên, thôn dưới. Trải qua nhiều bể dâu, hiện nghề thuốc vẫn được duy trì ở Thuốc Hạ. Toàn thôn hiện có 100 hộ dân thì có đến 45 hộ là biết bốc những bài thuốc đơn giản để trị những căn bệnh thường nhật trong gia đình.

Người dân thôn Thuốc Hạ, xã Hàm Yên phơi thuốc để chuẩn bị gửi cho khách hàng.

Người dân thôn Thuốc Hạ, xã Hàm Yên phơi thuốc để chuẩn bị gửi cho khách hàng.

50 năm làm nghề thuốc

Thôn Thuốc Hạ những ngày tháng 10 vừa trải qua đợt ngập do hoàn lưu bão số 10, lượng nước từ thượng nguồn đổ về. Cánh đồng lúa gần 5 ha nhầy lên mùa bùn đất, dù khá bận rộn với công việc dọn dẹp nhà cửa sau lũ, trưởng thôn La Thị Hải hồ hởi, bà nhanh nhẹn giới thiệu với tôi về thầy lang, một cựu chiến binh đã 50 năm bốc thuốc chữa bệnh cứu người.

Căn nhà của ông Quan Quang Trọng vừa mới được hoàn thành vẫn nguyên màu vữa. Ông Trọng bảo, đầu năm 2025, ông được hỗ trợ 80 triệu đồng từ Bộ Quốc phòng để hoàn thành căn nhà sau bao nhiều năm mơ ước, khát vọng.

Ông Trọng sinh năm 1949, cái tuổi thất thập cổ lai hy nhưng ông vẫn rắn rỏi, toát lên khí chất của người lính Cụ Hồ đã từng vào sinh ra tử từ chiến trường Miền Nam đến chiến trường bên nước bạn Lào. Ông kể, ông là người biết bốc thuốc nam từ sớm, khi mới 14 tuổi, lúc đầu theo bố lên rừng lấy thuốc cứu người trong bản, dần dà cái sự yêu thích nghề y xen lẫn cái Tâm thiện của người cha ngấm vào ông lúc nào không hay. Đến năm 20 tuổi ông đã thuộc lòng gần 100 bài thuốc nam để chữa các bệnh liên quan đến dạ dày, bệnh gan, đau xương khớp, tụ máu…. và tỏ ra khá mát tay trong điều trị bệnh.

Sau khi lên đường nhập ngũ, ông Trọng tạm gác lại chuyện bốc thuốc để dành toàn tâm cho đất nước. Mãi đến năm 1975, ông trở về và bắt đầu khôi phục lại nghề thuốc cho đến hôm nay. Ông Trọng bảo, cũng mất gần 2 năm lục lại những cuốn sổ ghi chép nguệch ngoạc để định hình lại các bài thuốc, cái gì không hiểu ông lại nhờ bố đẻ chỉ dạy, câu chuyện bốc thuốc cứ thế lên cao trào, ông chia sẻ kỷ niệm là tự tay chữa được nhiều ca bệnh khó về gan cho người bệnh tận Cao Bằng, Thái Nguyên hay những ca tụ máu tận Hà Tĩnh, đảo Cô Tô - Quảng Ninh…

Tôi khá tò mò về việc phối hợp các bài thuốc và việc đi lấy thuốc như nào, ông Trọng giải thích, một số cây thuốc ở địa phương chưa bao giờ có, ví dụ như cây Sâu Đỏ phải lấy tận Cao Bằng hay những loài đặc hữu lấy tận các xã như Mèo Vạc, Lâm Bình…Ông bộc bạch, mình giờ già rồi, không tự tay đi lấy thuốc được đa số phải gửi xe khách về nhưng nguyên tắc là để cả cây, cả lá để nhận biết cho chuẩn xác, bởi chỉ cần sai sót là liên quan đến tính mạng người bệnh, đó cũng là lý do ông luôn được Hội đông y huyện Hàm Yên cũ chọn mặt gửi vàng, tham vấn nhiều ca bệnh khó khi có yêu cầu.

Mỗi năm như nhà ông lang Trọng có trên 100 người bệnh đến khám và lấy thuốc và kỳ lạ, số người khỏi bệnh chiếm đến 90%, hàng xóm họ kháo, Tết năm nào nhà ông cũng tràn ngập tiếng cười bởi người bệnh đến cảm ơn . Quả thật, giữa bộn bề cuộc sống những câu chuyện bình dị như vậy luôn làm trái tim con người như ấm lại, chậm lại và thấy thật thoải mái, nhẹ nhàng.

Giữ nghề

Trưởng thôn La Thị Hải kể, nghề thuốc ở Thuốc Hạ đã có tuổi đời hằng trăm năm, nhưng đến nay lớp trẻ theo nghề đang dần mai một và một số cây thuốc quý đã dần thất lạc. Để giữ nghề, nhiều hộ dân đã chủ động mang thuốc về nhà trồng nhưng hiện mới chỉ là giai đoạn bắt đầu, để có kết quả chắc cũng phải chục năm có lẻ.

Tận dụng ánh nắng chói chang trước khi bị ảnh hưởng bởi cơn bão số 11, bà Hồ Thị An đang nhanh tay đảo mẻ thuốc chữa viêm gan để gửi về miền xuôi. Bà An bảo, từ đầu năm đến nay, do được nhiều người giới thiệu, bà bắt đầu bán một số đơn thuốc qua mạng và nhận được phản hồi tích cực.

Tôi cũng mạnh dạn hỏi bà về một gói thuốc có giá bao nhiêu tiền.

Bà trả lời: “Tôi lấy 100 nghìn đồng cho 6 lần uống, nếu hiệu quả thì quay lại không hiệu quả thì có thể lấy chỗ khác, nhưng trộm vía người lấy chỗ khác hiện chỉ có vài người”.

Trước ngôi nhà 2 tầng khang trang, có một khu vườn được xây gạch đỏ có cổng khóa cẩn thận, đó là vườn thuốc của bà An. Khu vườn rộng chừng 100 m2 nhưng thập cẩm các loại lá thuốc, có những cây thuốc bà cất công lên tận núi rừng Na Hang mang về… bà chia sẻ, phải lưu giữ thì mới bền vững, bởi nhiều cây thuốc quý hiện tự nhiên đã cạn kiệt, nếu không trồng thì sẽ thất lạc đi 1 loại thảo dược, đồng nghĩa 1 căn bệnh liên quan sẽ không thể chữa khỏi.

Tại thôn Thuốc Hạ hiện còn 6 lương y già được nhà nước công nhận và đang thực hiện công việc bốc thuốc Nam khá hiệu quả. Ngoài ông Trọng, bà An, còn phải kể đến ông Bùi Văn Thông với bài thuốc chữa gẫy xương; ông Nguyễn Văn Bình với bài thuốc về đau xương khớp; ông Quan Văn Vượt với bài thuốc về tiêu hóa và bà Hoàng Thị Vụ với bài thuốc hiếm muộn… Tuy là xã 135, đời sống người dân còn nhiều khó khăn, nhưng nhắc đến Thuốc Hạ là nhắc đến chữ Thiện, bởi bao năm nay, những thầy lang chưa bao giờ dùng nghề thuốc để làm giàu, đó thực sự là điều trân trọng.
Rời Thuốc Hạ lúc ráng chiều, con đường dẫn vào thôn lởm chởm đá hộc, bụi mù mịt. Tôi vẫn nhớ câu nói của ông Quan Quang Trọng, chỉ mong lớp trẻ duy trì được nghề và để địa phương trở thành làng thuốc như đúng nghĩa. Ông quý phóng viên, còn tự tay đánh 1 cây thuốc dạ dày cực quý ông lấy từ dãy Trường Sơn và dặn, ai bị đau dạ dày hay liên quan đến tiêu hóa chỉ cần vài lá hãm nước sôi là chắc chắn có hiệu quả.

Lê Duy

Nguồn Tuyên Quang: http://baotuyenquang.com.vn/van-hoa/du-lich/202510/chuyen-o-lang-thuoc-ha-b174553/