Chuyên gia tội phạm học: Không thể để bệnh án tâm thần trở thành 'kim bài miễn tử'

Thượng tá Đào Trung Hiếu, Chuyên gia tội phạm học

Vừa qua, vụ việc 36 cán bộ Viện Pháp y Tâm thần Trung ương bị khởi tố không chỉ làm rúng động dư luận mà còn hé lộ một thị trường ngầm buôn bán kết luận giám định - thứ từng được xem là tấm lá chắn bảo vệ công lý.

Bình luận về vụ việc, Thượng tá Đào Trung Hiếu, Chuyên gia tội phạm học, cho rằng, đây là hệ quả của sự tha hóa trong bộ máy, khi quyền lực không được kiểm soát hiệu quả.

"Nguyên nhân căn bản là sự buông lỏng kiểm soát quyền lực, thiếu cơ chế giám sát chéo, khiến môi trường giám định dễ bị thao túng bởi lợi ích vật chất. Tâm lý hám lợi, thiếu bản lĩnh nghề nghiệp, cộng với các quy trình giám định có thể bị vận dụng tùy tiện đã tạo ra một thị trường ngầm buôn bán kết luận pháp y, trong đó bệnh án tâm thần là mặt hàng đặc biệt nguy hiểm", ông Hiếu nhận định.

Theo Điều 21 Bộ luật Hình sự năm 2015 (sửa đổi năm 2017), người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội trong khi mắc bệnh tâm thần sẽ không phải chịu trách nhiệm hình sự. Điều này khiến kết luận giám định có thể mang sức nặng ngang với "kim bài miễn tử".

"Nếu quyền lực giám định bị lạm dụng, rủi ro pháp lý là cực lớn - không chỉ gây oan sai mà còn khiến tội phạm lọt lưới pháp luật một cách hợp pháp. Người đứng đầu không thể vô can khi bộ máy mình quản lý trở thành công cụ tiếp tay cho tội phạm. Nếu cơ quan giám định là nơi tập trung quyền lực mà không có thiết chế giám sát độc lập từ bên ngoài thì nguy cơ tha hóa là rất lớn", ông Hiếu nói.

Để xử lý tận gốc, ông Hiếu đề xuất, cần phải rà soát toàn bộ hồ sơ giám định, tập trung vào: Hồ sơ có dấu hiệu bất thường, mâu thuẫn, thiếu biểu hiện lâm sàng rõ ràng; Bị can có động cơ trốn tránh trách nhiệm; Những trường hợp liên quan đến cán bộ bị điều tra; Thành lập hội đồng giám định độc lập liên ngành, có thể mời cả tổ chức quốc tế tham gia hỗ trợ kỹ thuật;

Tách bạch quyền lực giám định ra khỏi các cơ sở y tế chịu chi phối hành chính, tiến tới thành lập Viện Giám định pháp y độc lập cấp quốc gia, dưới sự giám sát của Quốc hội hoặc TAND Tối cao; Thiết lập cơ sở dữ liệu quốc gia về hồ sơ giám định, có thể mã hóa, lưu trữ, kiểm tra chéo; Và cuối cùng, xử lý nghiêm cả người đưa và nhận hối lộ, kể cả theo các tội danh như Lợi dụng chức vụ quyền hạn khi thi hành công vụ (Điều 356 BLHS) hoặc Làm giả tài liệu của cơ quan, tổ chức (Điều 341 BLHS).

"Không thể để bệnh án tâm thần trở thành kim bài miễn tử cho tội phạm. Nếu không có một cuộc cải tổ toàn diện, hệ thống tư pháp sẽ bị vô hiệu hóa từ chính bên trong", ông Hiếu cho hay.

Không thể để bệnh án tâm thần trở thành 'kim bài miễn tử' cho tội phạm. Nếu không có một cuộc cải tổ toàn diện, hệ thống tư pháp sẽ bị vô hiệu hóa từ chính bên trong.

Thượng tá Đào Trung Hiếu, chuyên gia tội phạm học

Trước đó, vụ án được khởi tố ngày 23/6/2025 với hàng loạt tội danh, liên quan đến ít nhất 40 bị can và 36 cán bộ, nhân viên của Viện Pháp y Tâm thần Trung ương. Tâm điểm của vụ án là cặp vợ chồng Nguyễn Thị Mai Anh - Lê Văn Đông, những kẻ nhiều lần phạm pháp và "thoát tội" bằng cách xin giám định tâm thần giả.

Từ năm 2016, Mai Anh đã nhiều lần bị bắt vì lừa đảo, làm giả con dấu, gây rối trật tự công cộng, nhưng liên tục được đưa vào Viện điều trị bắt buộc. Trong suốt thời gian ở đây, Mai Anh không hề chữa bệnh mà hối lộ cán bộ để được hưởng các đặc quyền, như có phòng riêng, điều hòa, âm thanh, tự do ra vào, thậm chí tổ chức ăn chơi và sử dụng ma túy ngay trong Viện.

2 đối tượng Lê Văn Đông và Nguyễn Thị Mai Anh

Thông tin điều tra cho thấy, Mai Anh đứng ra nhận tiền của người nhà các bị can cần giám định tâm thần, sau đó "chạy" kết luận thông qua móc nối với ông Trần Văn Trường – nguyên Viện trưởng, cùng các giám định viên, nhân viên khoa, phòng.

Sau khi nhận tiền, các giám định viên gian lận hồ sơ bệnh án, viết sai tình trạng bệnh để phù hợp với kết luận cần thiết. Có hồ sơ được "dựng" lên hoàn toàn, không có dấu hiệu lâm sàng nhưng vẫn kết luận bị tâm thần.

Khi khám xét, Công an phát hiện 22 đối tượng có quyết định chữa bệnh bắt buộc nhưng không có mặt tại Viện. Trong đó có ít nhất 15 trường hợp được cho là đã "chạy" kết luận để trốn tránh trách nhiệm hình sự.

Ngày 7/6/2025, Công an TP Hà Nội bắt quả tang Mai Anh, Lê Văn Đông cùng 5 người (trong đó có cán bộ Viện) đang sử dụng ma túy tại bãi biển Sầm Sơn. Đồng thời, 14 cán bộ Khoa điều trị bắt buộc nam cũng bị triệu tập khi đang "nghỉ dưỡng" tại đây.

Tính đến hiện tại, 90 người bị triệu tập, trong đó 76 người là lãnh đạo, cán bộ, nhân viên Viện pháp y tâm thần Trung ương. Hàng chục tỷ đồng cùng ma túy, tài liệu, hồ sơ có dấu hiệu làm giả đã bị thu giữ.

Văn Long