Chuyên gia hướng dẫn bảo vệ sức khỏe gia đình trước nồm ẩm trái mùa

Tháng 11/2025, miền Bắc xuất hiện một đợt nồm ẩm trái mùa, độ ẩm ngoài trời luôn cao, mưa nhỏ kéo dài, nền nhiệt se lạnh nhưng oi dính. Không chỉ là bất tiện sinh hoạt, tổ hợp “lạnh – ẩm” này làm bệnh hô hấp tăng nhanh, đồng thời kéo theo biến cố tim mạch – thần kinh ở người cao tuổi và người có bệnh nền.

Tháng 11/2025, miền Bắc xuất hiện một đợt nồm ẩm trái mùa. Ảnh minh họa.

Trao đổi với PV Tri thức và Cuộc sống, bác sĩ Nguyễn Huy Hoàng, thành viên Hội Y học dưới nước và Oxy cao áp Việt Nam cho biết, thông thường, nồm đến vào cuối đông – đầu xuân khi trời ấm dần. Năm nay, nồm xuất hiện giữa mùa lạnh. Khối không khí lạnh lệch hướng, gió ẩm từ biển lấn sâu, hơi nước ngưng tụ kéo dài nên độ ẩm không khí ngoài trời luôn cao. Kết quả là môi trường vừa lạnh vừa ẩm bão hòa.

Theo bác sĩ Hoàng, yếu tố lạnh làm mạch máu co lại, huyết áp dễ tăng, yếu tố ẩm làm mồ hôi khó bay hơi, cơ thể mất cơ chế “giải nhiệt” tự nhiên, buộc tim – mạch làm việc nhiều hơn. Không gian kín trong nhà trở thành nơi tích tụ hơi ẩm, bụi, bào tử nấm và virus. Vì vậy, so với nồm mùa xuân, nồm lạnh mang nhiều rủi ro sức khỏe hơn.

Bác sĩ Hoàng cho biết, khi độ ẩm vượt 80%, sàn, tường, đồ gỗ và đồ vải đều ẩm. Nấm mốc dễ mọc ở mép tường, sau tủ, trong tủ quần áo; Mạt bụi nhà sinh sôi nhanh; Virus và vi khuẩn tồn tại lâu trên bề mặt. Cơ thể không chỉ gặp một tác nhân đơn lẻ mà là tổng tải mầm bệnh: Virus đường hô hấp (cúm, RSV), vi khuẩn cơ hội, bào tử nấm mốc và dị nguyên từ bụi nhà. Đường thở bị kích ứng, phản xạ ho – khò khè xuất hiện ở người khỏe mạnh; Người có bệnh hô hấp mạn dễ bùng phát đợt cấp. Đây là nền cho những ca bệnh “dai dẳng” kéo dài hàng tuần nếu xử trí không đúng cách.

Đợt nồm lạnh làm cúm A, viêm phế quản, viêm phổi tăng rõ. Không khí ẩm kích thích trực tiếp niêm mạc mũi – họng – phế quản; Virus phát tán hiệu quả hơn khi mọi người ở trong nhà lâu, cửa đóng kín, khoảng cách gần. Với hen và COPD, hai cơ chế khiến bệnh nặng lên là dị ứng (bào tử nấm, mạt bụi) và co thắt phế quản do không khí ẩm kích thích thần kinh cảm giác. Người bệnh thường mô tả ho nhiều, nặng ngực, khò khè tăng về đêm. Ở nhóm trẻ nhỏ, các cơn khò khè sau nhiễm virus và viêm tiểu phế quản xuất hiện nhiều hơn bình thường.

Điều quan trọng trong thực hành là đi khám sớm khi có sốt cao, khó thở, ho dai dẳng hoặc mệt lả; Không tự ý dùng kháng sinh hoặc corticoid theo đơn cũ vì dễ che lấp triệu chứng, tăng kháng thuốc và làm bệnh kéo dài. Với người hen, cần luôn mang theo thuốc cắt cơn theo hướng dẫn bác sĩ, theo dõi đỉnh lưu lượng thở nếu có dụng cụ.

Trong cao điểm “lạnh – ẩm”, nhiều nơi ghi nhận đột quỵ và nhồi máu cơ tim tăng. Cơ chế khá rõ ràng, ra ngoài trời lạnh đột ngột, mạch máu co, huyết áp tăng nhanh; cùng lúc, độ ẩm cao làm tim phải hoạt động nhiều hơn để điều nhiệt. Nếu vừa mắc cúm hay nhiễm trùng hô hấp, phản ứng viêm toàn thân có thể làm mảng xơ vữa kém ổn định, dễ hình thành huyết khối. Ba mắt xích lạnh – ẩm – viêm cùng xuất hiện trong vài ngày đủ để tạo “cú đánh hợp lực”.

Bác sĩ Hoàng nhấn mạnh, cần ghi nhớ các dấu hiệu nguy hiểm. Nhồi máu cơ tim không phải lúc nào cũng là cơn đau “như dao đâm”. Nhiều người chỉ thấy nặng, bóp, siết vùng giữa ngực, lan lên hàm hoặc vai trái, kèm khó thở, vã mồ hôi lạnh, buồn nôn. Nếu cảm giác này kéo dài trên 20 phút, đặc biệt khi trời lạnh, nên coi như biến cố mạch vành cấp và đi cấp cứu. Với đột quỵ, áp dụng nguyên tắc FAST: méo miệng, yếu – tê tay chân, nói khó; xuất hiện đột ngột thì gọi cấp cứu ngay, không chườm dầu, không tự uống thuốc hạ huyết áp liều cao.

Trong số nhóm dễ tổn thương do nồm lạnh, theo bác sĩ Hoàng, người cao tuổi là nhóm rủi ro cao nhất. Miễn dịch giảm, nhiều bệnh nền, điều hòa thân nhiệt kém, phản xạ chậm. Họ dễ viêm phổi, suy tim và đặc biệt nguy cơ té ngã do sàn trơn. Một cú ngã có thể kéo theo vòng “thác đổ”: Gãy xương – nằm lâu – viêm phổi ứ đọng, loét tì đè, huyết khối tĩnh mạch, suy dinh dưỡng, teo cơ. Vì vậy, gia đình nên coi phòng té ngã là một phần của phòng bệnh mùa nồm.

Trẻ em đứng thứ hai về rủi ro. Hệ miễn dịch chưa hoàn thiện, vệ sinh tay – đồ chơi chưa tốt nên dễ viêm phổi, viêm tiểu phế quản, tiêu chảy do Rota; sởi và thủy đậu có thể tăng nếu lớp học kín, ẩm, lưu thông khí kém. Cha mẹ không nên tự cho uống thuốc còn thừa, khi trẻ thở nhanh, rút lõm lồng ngực, bú kém hoặc lơ mơ, cần đưa đi khám ngay.

Người có bệnh nền như hen, COPD, tăng huyết áp, bệnh mạch vành, suy tim… đều dễ mất kiểm soát bệnh trong thời tiết này. Uống thuốc đủ liều, theo dõi huyết áp tại nhà, tránh tắm nước lạnh đột ngột, hạn chế ra ngoài sáng sớm khi nhiệt độ thấp là các nguyên tắc cơ bản nhưng hiệu quả.

Với da liễu, độ ẩm cao kéo dài khiến nấm da (hắc lào, lang ben, nấm kẽ) lan rộng hơn; Viêm da cơ địa và viêm da tiết bã dễ bùng phát khi da luôn ẩm và nhiều bã nhờn, mụn trứng cá nặng hơn do bít tắc nang lông. Nên giữ da khô thoáng, thay quần áo ướt mồ hôi, sấy khô giày – tất; Nếu có mảng hồng tróc vảy ngứa dai dẳng, nên đi khám sớm để điều trị đúng thuốc chống nấm.

Về tiêu hóa, thực phẩm dễ hỏng nếu để ngoài quá lâu. Gạo, ngô, lạc, các loại hạt, thức ăn khô rất dễ ẩm mốc. Nguy cơ lớn không nằm ở mùi khó chịu mà ở độc tố vi nấm như Aflatoxin B1 – chất gây ung thư gan đã biết. Gia đình nên kiểm tra kho thực phẩm định kỳ, bỏ ngay các túi có mùi mốc, mùi lạ hoặc đổi màu, dùng hộp kín và nơi khô thoáng, không tiếc rẻ “nhặt” phần có vẻ còn dùng được.

Về cơ xương khớp, nhiều người than đau tăng khi trời lạnh – ẩm. Cơ chế liên quan tới thay đổi áp suất khí quyển và co cơ do lạnh. Người từng bị chấn thương, thoái hóa khớp hoặc có mô sẹo cảm nhận đau rõ hơn. Giữ ấm khớp, vận động nhẹ nhàng trong nhà, kéo giãn nhóm cơ quanh khớp và ngủ đủ giúp giảm triệu chứng.

Bác sĩ Nguyễn Huy Hoàng, thành viên Hội Y học dưới nước và Oxy cao áp Việt Nam

Bác sĩ Nguyễn Huy Hoàng cho rằng, thói quen “mở toang cửa cho thoáng” và “bật quạt cho khô” không phù hợp khi ngoài trời đang ẩm bão hòa. Mở cửa chỉ đưa thêm ẩm vào, quạt gió không làm khô mà còn đẩy hơi nước ngưng nhiều hơn trên bề mặt lạnh.

Chuyên gia y tế đưa ra lời khuyên, cách đúng là đóng kín cửa, sau đó rút hơi ẩm ra khỏi không khí bằng điều hòa chế độ Dry hoặc máy hút ẩm. Lau sàn bằng khăn khô, thấm tốt, xử lý góc khuất và tủ quần áo bằng vật liệu hút ẩm. Nếu có đồng hồ đo ẩm (hygrometer), nên giữ 50–60% trong nhà. Có thể mở cửa ngắn vào thời điểm nắng nhẹ giữa trưa khi độ ẩm ngoài trời giảm, rồi đóng lại và tiếp tục hút ẩm. Với nhà có người già, nên dùng thảm chống trượt ở hành lang và nhà tắm, lắp tay vịn và đảm bảo ánh sáng đủ.

Trong thời tiết nồm lạnh, người dân cần giữ ấm đúng chỗ quan trọng hơn mặc thật dày. Ưu tiên đầu, cổ, ngực, lòng bàn chân, dùng lớp áo ngoài có thể cởi – mặc nhanh khi ra vào nhà để tránh “sốc lạnh”. Tắm nước ấm, lau khô người rồi mới ra phòng ngoài. Quần áo ẩm không nên mặc lại, khăn tắm, ga gối nên sấy khô hẳn trước khi dùng.

Vệ sinh cá nhân, môi trường cần đều tay. Rửa tay bằng xà phòng theo đúng quy trình trước khi ăn và sau khi đi vệ sinh, lau bề mặt bếp, tay nắm cửa, điều khiển ti vi, vệ sinh lưới lọc điều hòa và khay chứa nước máy hút ẩm theo hướng dẫn để tránh nấm mốc. Nếu xuất hiện mảng mốc nhỏ trên tường, có thể xử lý bằng dung dịch vệ sinh phù hợp và lau khô, sau đó cải thiện thông khí.

Dinh dưỡng và giấc ngủ hỗ trợ miễn dịch mạnh hơn bất kỳ thực phẩm chức năng nào. Ăn đủ đạm, rau xanh, trái cây giàu vitamin C; Uống đủ nước ấm; Hạn chế rượu bia vì làm giãn mạch ngoại vi, thất thoát nhiệt; Ngủ 7–8 giờ ở người lớn giúp hệ miễn dịch vận hành hiệu quả.

An toàn thực phẩm nên coi là thói quen. Thức ăn chín không để ngoài quá 2 giờ ở nhiệt độ phòng; Cất vào hộp kín trong tủ lạnh, tách riêng thực phẩm sống – chín; Rã đông đúng cách, kiểm tra “đồ khô” định kỳ và loại ngay túi có dấu hiệu ẩm mốc.

Tuân thủ điều trị bệnh nền là hàng rào quan trọng. Người tăng huyết áp, bệnh mạch vành, suy tim, hen/COPD uống thuốc đúng liều; mang theo đơn gần nhất khi cần đi khám; theo dõi huyết áp buổi sáng và tối trong những ngày lạnh – ẩm.

Tiêm vắc-xin nên chủ động, đặc biệt cúm mùa và phế cầu theo khuyến cáo từng nhóm tuổi và bệnh nền. Khi hạn chế được nhiễm cúm và viêm phổi, cơ thể tránh được phản ứng viêm toàn thân – mắt xích quan trọng trong chuỗi biến cố tim mạch mùa lạnh.

Bác sĩ Hoàng cũng lưu ý có 4 tình huống không nên chần chừ. Một là khó thở, thở nhanh hoặc tím môi, độ bão hòa oxy dưới 94% nếu có máy đo. Hai là cảm giác bóp, siết, đè nặng giữa ngực kéo dài hơn 20 phút, có thể lan lên hàm, cổ hoặc vai trái, kèm vã mồ hôi lạnh, buồn nôn. Ba là dấu hiệu đột quỵ xuất hiện đột ngột: méo miệng, yếu – tê tay chân, nói khó. Bốn là trẻ sốt cao không hạ, lơ mơ, bỏ bú, nôn nhiều, tiêu chảy kèm khát nhiều, tiểu ít. Với người già bị té ngã, dù “chỉ trượt nhẹ”, vẫn nên kiểm tra tại cơ sở y tế vì gãy xương kín hoặc chấn thương nội có thể bị bỏ sót.

Đồng thời ông cũng khuyến cáo, trường học nên tăng thông khí lớp, mở cửa ngắn lúc không khí bớt ẩm, khuyến khích rửa tay, vệ sinh bề mặt đồ chơi; khi có trẻ ho sốt, gia đình cần cho nghỉ và đi khám sớm để tránh lây lan.

Nơi làm việc có thể bố trí máy hút ẩm hoặc điều hòa dry ở khu vực đông người, khuyến khích nhân viên có triệu chứng hô hấp đeo khẩu trang y tế.

Hệ thống y tế địa phương nên truyền thông sớm, tổ chức tiêm chủng theo mùa, phân luồng khám hô hấp, đồng thời nhắc lại khuyến cáo không tự ý dùng kháng sinh/corticoid.

Hải Ninh