Chuyên gia: 'Cơn mưa dông chiều qua là tình huống rất hiếm gặp trong khí tượng'

Vì sao không thể dự báo được siêu dông?

Vụ lật tàu du lịch thảm khốc xảy ra vào chiều 19/7 vẫn còn ám ảnh cộng đồng. Sau sự việc này có nhiều câu hỏi đặt ra như tại sao có bão mà vẫn đi chơi trên biển, tại sao không cấm biển, tại sao không dự báo dông lốc sớm hơn?...

TS Nguyễn Ngọc Huy, chuyên gia về biến đổi khí hậu và cảnh báo thiên tai đã lên tiếng về vấn đề này.

TS Huy phân tích, những du khách trên thuyền rời cảng vào khoảng thời gian buổi trưa. Lúc đó trời đang nắng nóng và không có dấu hiệu của mưa gió. Các bản tin cảnh báo bão cũng nêu rõ ngày 21/7 bão mới vào Vịnh Bắc Bộ. Vì vậy không thể trách nạn nhân rằng họ cố đi chơi trong khi bão đang vào.

Chiếc tàu Vịnh Xanh 58 bị lật chiều ngày 19/7 cướp đi sinh mạng của nhiều người.

Cơ quan chức năng không cấm biển vì nhiều lý do. Việc cấm biển phải dựa trên bản tin dự báo thời tiết chính thống hoặc quan sát tình hình thời tiết tại chỗ. Bản tin dự báo thời tiết vào buổi sáng thông báo gió cấp 2, cấp 3. Bản tin dự báo cập nhật lúc 13h30 báo có mưa và dông lốc. Lúc này tàu Vịnh Xanh 58 đã xuất bến và ban quản lý cảng đã không cho các tàu khác xuất bến.

"Theo thông lệ việc cấm biển có thể được đưa ra khi bão cách đất liền 24 giờ di chuyển để đảm bảo các tàu vào cảng neo đậu an toàn. Dự báo bão Wipha tới 21/7 mới vào Vịnh Bắc Bộ nên không thể ban hành lệnh cấm biển từ 19/7 nếu không phát hiện tình huống thời tiết cực đoan", TS Huy khẳng định.

Về vấn đề tại sao không dự báo sớm hơn, TS Huy phân tích: "Trong các hình là một loạt các dự báo tôi trích dẫn từ các mô hình dự báo rất mạnh gồm GFS của Mỹ và ECMWF của Châu Âu. Cả 2 mô hình đều không dự báo có dông lốc trên Vịnh Hạ Long vào khung giờ từ 12h đến 14h ngày 19/7. Mô hình GFS dự báo cấp gió 17kt vào thời điểm 12h-15h, cấp gió 27kt vào khung giờ 18h. Trong khi đó mô hình ECMWF dự báo cấp gió 11kt. Tất cả các dự báo này cho thấy các mô hình dự báo không hề phát hiện thấy dông lốc. Vậy làm sao để phát hiện được dông lốc mà không có mặt ở vị trí đó?".

TS Nguyễn Ngọc Huy cho biết, anh phát hiện đám mây phát triển trên ảnh vệ tinh vào khoảng 14h chiều ngày 19/7. Lúc đó thì "chuyện đã rồi" vì ban đầu cụm mây rất nhỏ phía bắc Vịnh Bắc Bộ phát triển lan dần ra. Nếu theo dõi sớm và liên tục có thể dự đoán được xu hướng phát triển cơn dông. Nhưng khu vực thuyền bị nạn có tốc độ phát triển dông rất nhanh và rất khó phát cảnh báo sớm nếu không có mặt tại đó quan sát.

Để phát hiện khối mây dông này thường sẽ phải dựa vào ảnh radar từ đài khí tượng cao không. Ảnh radar quét mây thời gian thực có thể phát hiện cơn dông nhưng cũng giống như ảnh vệ tinh, đó là ảnh thời gian thực. Khi phát hiện cũng đồng nghĩa là cơn dông đã xuất hiện.

Ngoài ra phải dựa vào phán đoán mây dông. Vào thời điểm xảy ra mây dông khí áp bề mặt cực thấp do áp thấp nóng nhiều ngày liên tục gây ra. Khí áp thấp này kết hợp nền nhiệt cao khi bốc hơi mà gặp không khí lạnh đới cao hội tụ theo dải hẹp thì chắc chắn có mây dông. Tuy nhiên để đo được nhiệt độ và khí áp trên cao ở mực từ 850hpa (1500m) trở lên cần có bóng thám không.

Mỗi bóng cao không mỗi lần thả lên trời để thu thập số liệu tốn hơn 1000 USD. Đó là số tiền lớn nếu ngày nào cũng thả bóng. Do vậy, việc cảnh báo mây dông là tương đối, khó dự báo xa và khó dự báo cấp gió.

Tình huống hiếm gặp trong khí tượng

TS Nguyễn Ngọc Huy cho hay, cơn dông chiều hôm qua là một siêu mây dông hiếm gặp, quét mạnh từ Bắc vào Nam do không khí lạnh đới cao có hướng Bắc - Nam gặp phải không khí nóng ẩm từ biển vào kết hợp mây đối lưu tại chỗ. Đó là một tình huống hiếm gặp trong khí tượng.

"Tình huống chìm tàu hôm qua cũng là một tình huống hy hữu và có thể có lốc xoáy tại chỗ khi mây dông xảy ra. Gặp lốc xoáy thì dù thuyền hiện đại và thuyền trưởng có kinh nghiệm cũng không xử lý được", TS Nguyễn Ngọc Huy nhận định.

PGS.TS Vũ Thanh Ca, giảng viên cao cấp Đại học Tài nguyên và Môi trường cũng chung nhận định. Ông cho rằng, trong cơn dông lốc trên diện rộng chiều qua cơ quan có thẩm quyền ở cả trung ương lẫn địa phương đã đưa ra những cảnh báo về khả năng có dông sét để người dân chuẩn bị. Tuy nhiên, những cảnh báo trên khá chung chung, giống những bản cảnh báo khác và chưa thực sự tạo được sức ép để người dân chuẩn bị phòng chống dông, sét.

"Dông sét rất khó dự báo chính xác. Vậy dự báo mà cơ quan dự báo của Việt Nam đưa ra trong trận dông sét ngày hôm qua là hợp lý vì thực ra chỉ có thể dự báo tới mức đó. Tuy nhiên, dự báo cực ngắn và cảnh báo lại là chuyện khác", PGS.TS Vũ Thanh Ca cho hay.

Trong những năm vừa qua nhà nước đã nỗ lực đầu tư để nâng cấp hệ thống cảnh báo, dự báo khí tượng thủy văn nên chất lượng dự báo ngày càng tốt hơn. Tuy vậy, giá như có những đầu tư chiều sâu thì chất lượng sẽ tốt hơn nhiều. Ngành khí tượng thủy văn luôn nổi tiếng mà một trong những ngành có thu nhập rất thấp và sinh viên học ngành đó ra trường rất khó tìm việc làm. Vì vậy, ngày càng ít sinh viên giỏi chọn học ngành này.

Các nghiên cứu khoa học trong ngành trong thời gian qua chủ yếu là những nghiên cứu ứng dụng và chưa được đầu tư bài bản để khai thác hết các số liệu mà các thiết bị quan trắc tự động và số hóa thu thập được phục vụ xây dựng những công cụ dự báo, cảnh báo thiên tai với độ chính xác cao. Đầu tư chiều sâu sẽ giúp khắc phục những nhược điểm nêu trên.

Từ năm 1993, Trung tâm Nghiên cứu khí quyển quốc gia Hoa Kỳ (NCAR) đã xây dựng và vận hành phần mềm Nhận dạng, Theo dõi, Phân tích và Dự báo cực ngắn Dông sét (Thunderstorm Identification, Tracking, Analysis and Nowcasting) viết tắt là TITAN. Phần mềm này sử dụng dữ liệu của các radar số hóa, nối mạng để nhận dạng, theo dõi, phân tích và dự báo cực ngắn (từ 30 phút tới 1 giờ) các cơn dông sét với độ chính xác rất cao. Chú ý rằng thời gian từ 30 phút tới 1 giờ trong phòng chống thiên tai do dông sét gây ra là thời gian cực kỳ quan trọng, giúp giảm tổn thất rất nhiều.

"Đầu tư cho dự báo, cảnh báo thiên tai là đầu tư rất khôn ngoan, giúp giảm rất nhiều thiệt hại. Tôi rất mong muốn nhân đổi mới sáng tạo, các cơ quan có thẩm quyền của Việt Nam quan tâm, đầu tư tốt hơn cho ngành khí tượng thủy văn để ngành này có thể nhận được nhiều sinh viên giỏi và các cán bộ giỏi của ngành có thể tập trung nghiên cứu, ứng dụng và phát triển công nghệ để có thể đưa ra những bản tin dự báo, dự báo cực ngắn và cảnh báo với độ chính xác cao, giúp giảm thiểu các thiệt hại do thiên tai gây ra", PGS.TS Vũ Thanh Ca nói.

Tô Hội