Chuyển đổi số tại địa phương khi sang mô hình 2 cấp: Cơ hội trong thách thức

2 cặp “phát triển nghịch đảo" và áp lực của “người thợ” địa phương

Việt Nam đang trong giai đoạn cải cách hành chính mạnh mẽ nhất từ trước đến nay với việc sáp nhập tỉnh thành và tổ chức lại mô hình chính quyền. Đây được xem là một bước đi lịch sử, nhưng cũng đồng thời tạo ra những thách thức chưa từng có về mặt quản trị.

Chia sẻ tại chương trình ViettelDX Talks, chuyên gia của Cục Chuyển đổi số Quốc gia, Bộ Khoa học và Công nghệ, nhận định công cuộc này tạo ra xung lực mới, động lực mới trong phát triển đất nước. Tuy nhiên, việc tổ chức lại chính quyền địa phương chỉ còn hai cấp để giảm tầng nấc trung gian, phục vụ nhân dân tốt hơn lại đặt ra một bài toán khó.

"Nó đòi hỏi phải chuyển đổi số rất mạnh thì mới xóa nhòa được những khoảng cách về địa lý, về trình độ nhận thức để phục vụ được người dân ai cũng như ai, không ai bị bỏ lại phía sau”, vị chuyên gia chia sẻ.

Chuyển đổi số mạnh sẽ xóa nhòa khoảng cách về địa lý. Ảnh: Trần Long

Chuyên gia Cục Chuyển đổi số quốc gia chỉ ra một thực tế mà ông gọi là những "cặp yêu cầu phát triển nghịch đảo".

Thứ nhất, khi tái cấu trúc, xu hướng là các Bộ sẽ tập trung vào tư duy chiến lược, nâng tầm phát triển đất nước. Những công việc hàng ngày, những công việc cụ thể phải phân cấp phân quyền về địa phương. Và trong khi gánh nặng dồn xuống vai "người thợ" địa phương, họ lại đối mặt với sự thiếu hụt về công cụ và nguồn lực.

Thứ hai, khi các Bộ lùi lại làm "kiến trúc sư" thiết kế nền tảng dữ liệu dùng chung, trao quyền vận hành trực tiếp cho địa phương, nếu không giải quyết được mâu thuẫn giữa phân quyền thực thi và tập trung dữ liệu, hệ thống sẽ "lệch pha", gây ách tắc dịch vụ công phục vụ người dân.

Vai trò then chốt của cấp tỉnh

Chính từ những áp lực "nghịch đảo" kể trên, vai trò của cấp tỉnh trong công cuộc chuyển đổi số quốc gia trở nên quan trọng hơn bao giờ hết. Không chỉ đơn thuần là cấp thừa hành, cấp tỉnh được các nguồn tài liệu và giới chuyên gia xác định là vị trí "tuyến đầu" và là "mắt xích" quan trọng nhất để hiện thực hóa các chiến lược vĩ mô.

Theo các chuyên gia, vai trò then chốt này được thể hiện qua 5 khía cạnh cốt lõi.

Thứ nhất, đó là tuyến đầu hiện thực hóa chủ trương và chính sách. Dù chiến lược chuyển đổi số ở tầm quốc gia hay bộ ngành có vĩ mô đến đâu, chúng đều phải được "hạ cánh", triển khai và lan tỏa tại địa phương. Điều này thể hiện rõ qua khối lượng công việc khổng lồ được giao phó cho cấp này; tính đến nay đã có tới 184 nhiệm vụ trọng tâm hợp nhất từ các nghị quyết và đề án trung ương đang chờ địa phương giải quyết. Nếu chuyển đổi số tại cấp tỉnh mạnh, thông suốt và hiệu quả, thì công cuộc chuyển đổi số của cả quốc gia mới đạt được kết quả thực chất.

Thứ hai, là nơi khởi tạo và nuôi dưỡng nguồn dữ liệu quốc gia. Địa phương đóng vai trò là "công xưởng" nơi tạo lập và hình thành các dữ liệu phục vụ cho công cuộc quản lý và chuyển đổi số quốc gia. Việc địa phương tạo lập dữ liệu đạt chuẩn "đúng, đủ, sạch, sống" sẽ giúp các ngành và quốc gia có cơ sở vững chắc để hoạch định chính sách và điều hành dựa trên dữ liệu thực tế.

Thứ ba, là điểm chạm trực tiếp giải quyết "nỗi đau" của người dân và doanh nghiệp. Cấp tỉnh là cấp "gần dân nhất, sát dân nhất", là nơi diễn ra tất cả các hoạt động chỉ đạo điều hành và tương tác trực tiếp hàng ngày với người dân và doanh nghiệp. Chỉ thông qua các dịch vụ chuyển đổi số tại địa phương, người dân mới thực sự chạm vào, cảm nhận và tận hưởng được thành quả, từ đó tạo động lực to lớn cho quá trình chuyển đổi số toàn dân.

Thú tư, là "phòng thí nghiệm" và động lực lan tỏa. Địa phương vừa đóng vai trò như một "phòng thí nghiệm thu nhỏ" trong quá trình triển khai các nhiệm vụ chuyển đổi số của bộ ngành, vừa tạo ra động lực lan tỏa chuyển đổi số trong một vùng kinh tế. Mỗi địa phương có những đặc thù riêng, từ đó có thể xây dựng những bài toán chuyên biệt dựa trên thế mạnh của mình. Các mô hình thành công tại địa phương (triển khai từ điểm đến diện) sẽ được đúc rút, khái quát hóa thành giải pháp tiêu chuẩn để nhân rộng và lan tỏa ra toàn quốc.

Thứ năm, là mắt xích kết nối trong mô hình liên thông thống nhất và đồng bộ với trung ương. Các tỉnh, thành chịu trách nhiệm thực hiện theo khung kiến trúc chính quyền số quốc gia, đảm bảo kết nối dữ liệu xuyên suốt từ trung ương đến cơ sở. Sự kết nối này chính là nền tảng để xóa bỏ cát cứ dữ liệu, tạo ra một chính phủ số vận hành trơn tru như một cơ thể thống nhất.

Cởi trói thể chế - Cánh cửa mở ra "Thời điểm vàng"

Giữa những thách thức, cơ hội lại mở ra nhờ sự vào cuộc quyết liệt của Chính phủ trong việc tháo gỡ các nút thắt thể chế. Chưa bao giờ hành lang pháp lý cho chuyển đổi số lại được khơi thông mạnh mẽ như giai đoạn đầu năm 2025.

Theo ông Dương Công Đức, Giám đốc Trung tâm đô thị thông minh Viettel Solutions: "Các doanh nghiệp nhận xét, giai đoạn này là thời điểm vàng của chuyển đổi số".

Hàng loạt văn bản quy phạm pháp luật mang tính đột phá đã ra đời. Chỉ trong 6 tháng đầu năm 2025, Quốc hội và Chính phủ đã thông qua 16 dự án Luật, 4 Nghị quyết của Quốc hội và 21 Nghị định liên quan trực tiếp đến khoa học công nghệ và chuyển đổi số.

Đáng chú ý nhất là những tháo gỡ về tài chính và đầu tư. Luật Ngân sách Nhà nước 2025 lần đầu tiên ưu tiên riêng nguồn chi cho chuyển đổi số, và Luật Đầu tư công sửa đổi cho phép các tỉnh, thành chủ động sử dụng ngân sách địa phương để triển khai dự án số hóa thay vì phụ thuộc hoàn toàn vào Trung ương. Đặc biệt, Nghị định 98/2025/NĐ-CP cho phép thuê dịch vụ công nghệ thay vì đầu tư hạ tầng, giúp tiết kiệm ngân sách và tăng tốc độ thực hiện.

Trong công tác đấu thầu, Luật số 90 và Nghị định 88 cũng mở ra hướng đi mới khi cho phép đánh giá theo hiệu quả và chất lượng công nghệ thay vì chỉ căn cứ vào giá thấp nhất. Điều này giúp loại bỏ tư duy "làm cho có", hướng tới các giải pháp thực chất và hiệu quả.

Về mặt dữ liệu - huyết mạch của chuyển đổi số - sự chia cắt cũng đang dần được xóa bỏ. Lãnh đạo Cục Chuyển đổi số quốc gia nhấn mạnh về Quy định số 05 của Ban chỉ đạo Trung ương về mô hình liên thông thống nhất: "Hiện nay việc phát triển dữ liệu đang đảm bảo liên thông, đồng bộ, xuyên suốt, thống nhất”.

Cú hích từ những "Sếu đầu đàn" công nghệ

Khi thể chế đã mở đường, vấn đề còn lại là ai sẽ cùng địa phương hiện thực hóa những mục tiêu này? Đây là lúc vai trò của những doanh nghiệp công nghệ "sếu đầu đàn" như Viettel trở nên quan trọng hơn bao giờ hết.

Một lãnh đạo của Trung tâm Công nghệ thông tin Bộ Xây dựng, nhận định: "Đối với doanh nghiệp, việc đồng hành cùng các bộ ngành để giải quyết các bài toán về chuyển đổi số quốc gia giống như là một sứ mệnh chính trị". Lãnh đạo này cho rằng nếu không có các doanh nghiệp lớn, có kinh nghiệm và nguồn lực như Viettel, các bộ ngành sẽ rất khó để hoạch định ra được bức tranh tổng thể.

Viettel Solutions đã chứng minh vai trò "người đồng hành" không chỉ ở lời nói mà bằng những hành động cụ thể, giải quyết bài toán "nghịch đảo" về nguồn lực cho địa phương thông qua chiến lược ba mũi nhọn.

Đà Nẵng là một điểm sáng về chuyển đổi số

Thứ nhất, đồng bộ nhận thức và chiến lược. Viettel Solutions không chỉ cung cấp giải pháp mà còn tham gia đào tạo, truyền thông để thống nhất nhận thức từ Trung ương đến địa phương. Dựa trên khảo sát thực tế, đơn vị này tư vấn xây dựng chiến lược dữ liệu và lộ trình chuyển đổi số, giúp địa phương biết "lựa chọn cái gì là ưu tiên, cái gì là quan trọng, cái gì làm trước cái gì làm sau".

Thứ hai, cộng hưởng công nghệ và đảm bảo tính liên thông. Với vai trò là đơn vị xây dựng Khung kiến trúc Chính quyền số 4.0, Viettel Solutions đảm bảo các giải pháp tại địa phương tuân thủ Khung kiến trúc Chính phủ số Việt Nam, giúp kết nối thông suốt với các Bộ ngành. Đơn vị này cũng sẵn sàng kết nối cộng đồng công nghệ để tạo ra sức mạnh cộng hưởng, giải quyết các bài toán chuyên biệt.

Hiệu quả của sự hợp tác này đã được chứng minh qua thực tế triển khai tại hơn 34 tỉnh, thành phố, Viettel Solutions đã giúp nhiều địa phương tìm ra "lời giải" cho nỗi đau riêng của mình.

Đơn cử như tại Đà Nẵng, bài toán đô thị thông minh được giải quyết thông qua việc đưa tỷ lệ giải quyết thủ tục hành chính và cảnh báo ngập lụt thành chỉ tiêu điều hành. Hay tại TP.HCM là nền tảng quản trị thực thi, KPI hóa các chỉ tiêu điều hành.

Nhìn về giai đoạn 2025-2030, vị lãnh đạo của Bộ Xây dựng nhấn mạnh rằng địa phương không còn phải "mày mò" tự giải bài toán của mình một cách đơn lẻ: "Địa phương cũng sẽ thực hiện việc chuyển đổi số theo chương trình khung của quốc gia cũng như theo định hướng các chuyên ngành của các cái bộ ngành".

Tóm lại, chuyển đổi số tại địa phương trong bối cảnh mới không chỉ là câu chuyện của công nghệ, mà là sự cộng hưởng giữa quyết tâm chính trị, sự cởi mở của thể chế và năng lực của doanh nghiệp đồng hành. Đó chính là chìa khóa để biến những thách thức hiện tại thành cơ hội phát triển bền vững cho các địa phương.

Thái Khang