Chuyển đổi số: đòn bẩy đột phá trong quản lý rác thải và bảo vệ môi trường

Tình trạng xe thu gom rác rỉ nước rác trên đường, gây ô nhiễm môi trường là nỗi ám ảnh của người dân Thủ đô.

Phương pháp quản lý rác thải truyền thống, phụ thuộc nhiều vào lao động thủ công và thiếu sự phối hợp đồng bộ, đã bộc lộ nhiều hạn chế. Ý thức phân loại rác tại nguồn của người dân còn thấp (dù quy định bắt buộc đã có hiệu lực từ ngày 1/1/2025 theo Luật Bảo vệ Môi trường 2020). Trước thực trạng này, chuyển đổi số và ứng dụng công nghệ đang được kỳ vọng sẽ mang lại bước ngoặt cho Hà Nội trong cuộc chiến chống ô nhiễm rác thải.

Đột phá nhờ công nghệ số

Hà Nội đang từng bước áp dụng công nghệ số để cải thiện công tác vệ sinh môi trường và quản lý rác thải. Nhiều phần mềm quản lý như Grac, mGreen, URENCO đã được triển khai, giúp số hóa dữ liệu, tối ưu hóa quy trình thu gom, vận chuyển và xử lý rác thải. Việc ứng dụng phần mềm quản lý giúp minh bạch hóa quy trình, giảm thiểu thất thoát, đồng thời nâng cao hiệu quả vận hành và chất lượng dịch vụ.

Các ứng dụng này cho phép quản lý dữ liệu hộ gia đình, chủ nguồn thải, đơn vị thu gom, hỗ trợ thanh toán online, kết nối các bên liên quan và đặc biệt là minh bạch hóa thu phí rác thải. Bên cạnh đó, công nghệ Big Data, Cloud Server được tích hợp giúp đồng bộ, cập nhật thông tin liên tục, hỗ trợ phân tích, hoạch định chiến lược giảm thiểu rác thải và nâng cao hiệu quả quản lý.

Không chỉ dừng lại ở số hóa quản lý, Hà Nội còn đổi mới toàn diện hệ thống thu gom, vận chuyển rác bằng phương tiện cơ giới hiện đại, thay thế xe đẩy tay truyền thống. Nhờ đó, rác được thu gom, vận chuyển kín, đúng quy trình, giảm phát tán mùi và ô nhiễm môi trường. Những chiếc xe thu gom mới giúp công tác thu gom, vận chuyển rác được thực hiện một cách toàn hơn, giảm sức lao động và hạn chế tối đa rò rỉ, phát tán rác ra môi trường.

Bên cạnh đó, việc quy hoạch hợp lý vị trí đặt thùng rác, trạm trung chuyển, kết hợp với tuyên truyền, hướng dẫn người dân phân loại rác tại nguồn cũng được đẩy mạnh. Cụ thể là việc phân loại rác tại nguồn là nền tảng quan trọng để nâng cao hiệu quả xử lý, giảm chi phí và thúc đẩy kinh tế tuần hoàn.

Trong lĩnh vực xử lý rác thải, Nhà máy Điện rác Thiên Ý tại huyện Sóc Sơn là một điểm sáng. Với công suất xử lý 5.000 tấn rác mỗi ngày và phát điện 90 MW, nhà máy này đã xử lý hơn 70% rác thải sinh hoạt của Hà Nội, giảm đáng kể tỷ lệ chôn lấp. Cùng với đó, Nhà máy Điện rác Seraphin tại thị xã Sơn Tây nhờ sử dụng công nghệ lò ghi Martin của Đức với công suất 2.250 tấn mỗi ngày hứa hẹn nâng cao hơn nữa hiệu quả xử lý rác. Hiện nhà máy đang trong giai đoạn vận hành thử và dự kiến sẽ chính thức đi vào hoạt động trong năm 2025. Những kết quả ban đầu này cho thấy tiềm năng lớn của công nghệ trong việc thay đổi diện mạo quản lý rác thải tại Thủ đô.

Đặc biệt, sự phối hợp giữa các bên như chính quyền, doanh nghiệp môi trường, tổ chức phi chính phủ và người dân được xem là yếu tố quyết định thành công. Sở Nông nghiệp và Môi trường (NN&MT) Hà Nội đang xây dựng cơ sở dữ liệu lớn (big data) về rác thải để kết nối xuyên suốt các bên, từ đơn vị thu gom đến nhà máy xử lý, tạo nên một chuỗi giá trị khép kín, minh bạch và số hóa.

Xe điện là xu thế tất yếu để bảo vệ môi trường, trong đó có cả những xe thu gom, vận chuyển rác.

Tối ưu hóacông nghệ số, chuyển đổi số

Tuy đạt được nhiều kết quả tích cực, nhưng công tác số hóa quản lý rác thải tại Hà Nội vẫn đối mặt với không ít thách thức. Trước hết là vấn đề đồng bộ giữa công nghệ và hạ tầng truyền thống. Dù có ứng dụng hiện đại, nhưng nhiều khu vực nội thành vẫn còn sử dụng thùng rác kiểu cũ, không phân loại hoặc không có cảm biến báo đầy. Một số phường chưa có nhân lực kỹ thuật để vận hành hệ thống quản lý dữ liệu, dẫn đến việc ứng dụng công nghệ chưa phát huy hết hiệu quả.

Một nút thắt nữa chưa được tháo gõ là công tác phân loại rác tại nguồn vẫn chủ yếu mang tính phong trào. Nếu không có quy định ràng buộc và chế tài, việc phân loại sẽ chỉ dừng ở mô hình nhỏ lẻ. Điều cần thiết là xây dựng cơ chế thu phí rác theo khối lượng, tạo động lực cho người dân và doanh nghiệp thực hành phân loại. Đồng thời đẩy mạnh chương trình phân loại rác thải tại nguồn, hướng tới mục tiêu tái chế, tái sử dụng, giảm thiểu khối lượng rác thải phát sinh.

Các chuyên gia môi trường nhấn mạnh rằng, để tiếp tục nâng cao hiệu quả quản lý rác thải và bảo vệ môi trường, TP cần xác định chuyển đổi số là xu hướng tất yếu đồng thời mở rộng ứng dụng phần mềm quản lý rác thải tới toàn bộ xã, phường; tích hợp dữ liệu lớn (Big Data), Internet vạn vật (IoT), trí tuệ nhân tạo (AI) vào giám sát, dự báo lượng rác phát sinh, chất lượng môi trường; phát triển các ứng dụng di động hỗ trợ người dân phản ánh, giám sát, đăng ký dịch vụ thu gom, phân loại rác cũng được chú trọng, tăng cường sự tham gia của cộng đồng vào công tác bảo vệ môi trường.

Cục trưởng Cục Môi trường (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) Hoàng Văn Thức nhận định, để giải quyết hiệu quả bài toán ô nhiễm, Hà Nội cần áp dụng cách tiếp cận đa ngành, đa địa phương trên nền tảng công nghệ số. Trong đó, việc tạo ra những đột phá về thể chế và chính sách đóng vai trò then chốt.

“TP Hà Nội cần có những biện pháp mạnh mẽ hơn trong chế tài xử lý các cơ sở gây ô nhiễm, chẳng hạn như áp dụng hình phạt tài chính lũy tiến theo ngày đối với các đơn vị vi phạm để tăng tính răn đe” - ông Hoàng Văn Thức nhấn mạnh.

Trong khi đó, TS Lê Ngọc Anh - Viện trưởng Viện Nghiên cứu Phát triển Kinh tế - Xã hội Hà Nội cũng cho rằng, TP cần sớm triển khai các công nghệ xử lý chất thải tiên tiến ngay từ nguồn thải. Đặc biệt, cần có giải pháp kiểm soát chặt chẽ ô nhiễm tại các khu công nghiệp, làng nghề, trang trại chăn nuôi và công trường xây dựng.

Theo các chuyên gia, với sự phát triển vượt bậc của khoa học công nghệ như hiện nay, TP cũng cần có những bước đi cần thiết đền “đón đầu”, trong đó một trong những ưu tiên là đầu tư, nâng cấp các nhà máy xử lý rác thải công nghệ cao, ưu tiên công nghệ đốt phát điện, tái chế, phân hủy sinh học, giảm chôn lấp. TP cũng khuyến khích doanh nghiệp, hợp tác xã đầu tư công nghệ tái chế, tái sử dụng rác thải, thúc đẩy kinh tế tuần hoàn, tạo giá trị gia tăng từ rác.

Quý Nguyễn