Chuyển dịch năng lượng mở cơ hội cho ngành công nghiệp xanh

Trong bối cảnh biến đổi khí hậu và cạn kiệt tài nguyên thiên nhiên ngày càng nghiêm trọng, chuyển dịch từ năng lượng hóa thạch sang năng lượng tái tạo là xu hướng tất yếu và chiến lược cho phát triển bền vững toàn cầu, trong đó có Việt Nam. Với mục tiêu tăng trưởng GDP 8% trở lên trong năm 2025 và hướng đến tăng trưởng hai con số, Việt Nam coi chuyển dịch năng lượng là yếu tố then chốt để đảm bảo an ninh năng lượng, giảm phát thải và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc tế.

Động lực mới cho tăng trưởng xanh

Trao đổi với phóng viên Báo Công Thương, TS. Nguyễn Quốc Việt, Trường Đại học Kinh tế (Đại học Quốc gia Hà Nội) cho rằng, nhu cầu năng lượng tăng nhanh do quá trình công nghiệp hóa và đô thị hóa buộc Việt Nam phải đẩy mạnh phát triển các nguồn năng lượng tái tạo như điện mặt trời, điện gió, sinh khối.

Chuyển dịch năng lượng không chỉ giúp ứng phó với biến đổi khí hậu mà còn mở ra cơ hội hình thành các ngành công nghiệp mới, thúc đẩy đổi mới sáng tạo, tạo thêm việc làm, phát triển công nghệ xanh như xe điện, pin lưu trữ và thiết bị tiết kiệm năng lượng...

TS. Nguyễn Quốc Việt, Trường Đại học Kinh tế (Đại học Quốc gia Hà Nội). Ảnh minh họa

Trong bối cảnh dòng vốn toàn cầu rời khỏi một số cường quốc, Việt Nam có cơ hội thu hút đầu tư vào năng lượng tái tạo, công nghệ cao và kinh tế số, đây cũng là các lĩnh vực được Chính phủ xác định là động lực tăng trưởng giai đoạn 2025-2030. Kết hợp chuyển dịch năng lượng và chuyển đổi số sẽ giúp tăng năng suất lao động, cải thiện môi trường đầu tư và thúc đẩy phát triển bền vững.

“Chuyển dịch năng lượng không chỉ là nhiệm vụ môi trường mà còn là chiến lược phát triển kinh tế xanh, sáng tạo, thân thiện với môi trường, giúp Việt Nam thực hiện các cam kết quốc tế về giảm phát thải”, TS. Nguyễn Quốc Việt nhận định.

Thông tin thêm, TS. Nguyễn Quốc Việt cho biết, Việt Nam có tiềm năng lớn về năng lượng tái tạo, đặc biệt là điện mặt trời và điện gió. Cường độ bức xạ mặt trời cao và số giờ nắng dồi dào (1.800-3.000 giờ/năm) tạo điều kiện thuận lợi cho phát triển điện mặt trời. Tiềm năng điện gió ước đạt trên 500 GW, gấp khoảng 5 lần nhu cầu điện hiện tại.

Ngoài ra, năng lượng sinh khối từ khoảng 60 triệu tấn chất thải nông, lâm nghiệp và đô thị mỗi năm là nguồn tài nguyên quan trọng, góp phần xử lý chất thải, giảm ô nhiễm và cung cấp điện nền ổn định.

Trong quý I/2025, năng lượng tái tạo chiếm 16% sản lượng điện quốc gia, với điện mặt trời đạt 6,69 tỷ kWh và điện gió đạt 4,45 tỷ kWh. Chính phủ đặt mục tiêu nâng tỷ lệ này lên 32,3% vào năm 2030 và 65-70% vào năm 2050, với công suất điện mặt trời có thể đạt hơn 73.000 MW và điện gió trên 100.000 MW.

“Tính đến tháng 4/2025, 63 dự án năng lượng tái tạo với tổng công suất 3.429 MW đã được phê duyệt giá điện, trong đó 30 nhà máy đi vào vận hành, cung cấp hơn 6 tỷ kWh điện sạch. Những kết quả ban đầu này cho thấy tiềm năng tăng trưởng mạnh mẽ của ngành năng lượng tái tạo, đồng thời mở ra cơ hội phát triển chuỗi công nghiệp liên quan và tạo việc làm”, TS. Việt nói.

Việt Nam đang bước vào giai đoạn công nghiệp hóa, đô thị hóa mạnh mẽ với nhu cầu năng lượng gia tăng nhanh, đặc biệt trong các lĩnh vực công nghiệp, giao thông, nông nghiệp, thương mại và dân dụng. Dự báo đến năm 2050, ngành công nghiệp sẽ tiêu thụ khoảng 100 KTOE (nhu cầu năng lượng theo ngành) và giao thông vận tải gần 90 KTOE, đây là mức tăng mạnh so với năm 2020.

Trước áp lực về nhu cầu năng lượng và nguy cơ phụ thuộc vào nhiên liệu nhập khẩu, việc chuyển dịch sang năng lượng tái tạo trở nên cấp thiết để đảm bảo an ninh năng lượng, bình ổn giá và tăng trưởng bền vững. Đồng thời, điều này cũng mở ra cơ hội phát triển công nghiệp xanh, công nghệ tiết kiệm năng lượng và giảm phát thải khí nhà kính.

Giải pháp đồng bộ thúc đẩy chuyển dịch năng lượng

Theo TS. Nguyễn Quốc Việt, tính đến năm 2024, Việt Nam đã có 559 công trình được chứng nhận xanh, vượt xa mục tiêu đến 2025, trong đó hơn 56% là công trình công nghiệp như nhà máy và nhà kho. Việc sử dụng năng lượng sạch giúp doanh nghiệp giảm chi phí sản xuất, tăng năng suất, nâng cao năng lực cạnh tranh và mở rộng quy mô.

Năng lượng tái tạo không chỉ bảo vệ môi trường mà còn tạo việc làm, thu hút đầu tư và định hình nền kinh tế xanh, bền vững tại Việt Nam. Ảnh minh họa

Trong khi đó, chuyển dịch năng lượng còn là đòn bẩy thu hút đầu tư nước ngoài vào lĩnh vực năng lượng tái tạo. Dự kiến, tổng vốn đầu tư cho phát triển nguồn và lưới điện giai đoạn 2026-2050 lên tới 835,4 tỷ USD, trong đó riêng nguồn điện chiếm hơn 773 tỷ USD. Hạ tầng điện hiện đại và năng lượng sạch cũng giúp Việt Nam mở rộng xuất khẩu điện sang các nước trong khu vực như Campuchia, Singapore và Malaysia.

Để chuyển dịch năng lượng hiệu quả và bền vững, TS. Nguyễn Quốc Việt cho hay, Việt Nam cần triển khai đồng bộ các giải pháp về công nghệ, chính sách, tài chính và hợp tác quốc tế.

Về công nghệ, ứng dụng các giải pháp số như Internet vạn vật (IoT), trí tuệ nhân tạo và cảm biến thông minh sẽ tối ưu hóa hiệu suất vận hành nhà máy điện tái tạo, lưới điện thông minh và hệ thống dự báo. Phát triển công nghệ lưu trữ năng lượng, đặc biệt là pin và hydro xanh, đây là yếu tố then chốt để đảm bảo tính ổn định của hệ thống điện quốc gia.

"Về chính sách, cần hoàn thiện khung pháp lý và cơ chế thị trường như cơ chế giá mua điện ưu đãi (FIT), hợp đồng mua bán điện trực tiếp (DPPA), sửa đổi luật và quy hoạch điện để tạo môi trường thuận lợi cho đầu tư tư nhân và đẩy nhanh triển khai các dự án điện tái tạo", TS. Nguyễn Quốc Việt bày tỏ.

Về hạ tầng, Việt Nam cần đầu tư mạnh vào hệ thống truyền tải và phân phối, đặc biệt ở các vùng có tiềm năng tái tạo lớn như miền Trung và miền Nam. Xây dựng trạm biến áp hiện đại, lưới điện thông minh và hệ thống lưu trữ điện quy mô lớn sẽ giúp tăng khả năng tích hợp nguồn điện tái tạo và giảm áp lực vận hành.

Về tài chính, cần thiết lập cơ chế tín dụng xanh, ưu đãi thuế và bảo lãnh tín dụng để thu hút đầu tư tư nhân. Theo báo cáo của PwC, huy động tài chính trong 3-5 năm tới là yếu tố quyết định quá trình chuyển dịch năng lượng.

Bên cạnh đó, tăng cường hợp tác quốc tế với các nước phát triển và tổ chức đa phương (Liên minh châu Âu, Nhật Bản, Mỹ, JETP (Quan hệ đối tác chuyển đổi năng lượng công bằng)...) là chìa khóa để tiếp cận vốn, công nghệ và kinh nghiệm quản lý. Xây dựng các trung tâm nghiên cứu và phát triển công nghệ năng lượng tái tạo, cũng như đào tạo nhân lực sẽ giúp Việt Nam phát triển nội lực, giảm phụ thuộc vào nhập khẩu và nâng cao khả năng cạnh tranh dài hạn.

Thanh Bình