Chuyện của những người trông coi di tích

Ban khánh tiết, bảo vệ Đình Đào Xá - di tích lịch sử văn hóa được xếp hạng cấp Quốc gia hầu hết là người cao tuổi nên công tác trông coi, bảo vệ di tích gặp nhiều khó khăn.

Những đóng góp thầm lặng

Với 36 nghìn đồng tính theo giá trị hiện tại trên thị trường hiện nay, bạn sẽ mua được những gì? Có lẽ... không nhiều!. Vậy mà với ông Trần Xuân Trạch ở xã Đào Xá, huyện Thanh Thủy - một “tù và hàng tổng” trong suốt 20 năm qua trong vai trò thủ từ kiêm trông coi, bảo vệ cụm di tích đình Đào Xá (xếp hạng di tích lịch sử văn hóa cấp Quốc gia năm 1974) và đền Đào Xá (xếp hạng di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh năm 2004), ông chỉ nhận vẻn vẹn mỗi tháng 36 nghìn đồng. Đây là mức hỗ trợ trông coi, bảo vệ di tích cấp Quốc gia ông được nhận theo quy định từ khi tái lập tỉnh (năm 1997).

Ông Trạch vốn là cựu chiến binh mang thương tật 75%. Mặc dù sức khỏe yếu nhưng nhiều năm qua, ông vẫn nhiệt thành tham gia công tác trông coi, bảo vệ các di tích lịch sử văn hóa của địa phương. Công việc thường ngày của ông là trông coi, quét dọn, đèn nhang, hướng dẫn người dân địa phương, du khách khi đến dâng hương, lễ thần.

Trao đổi với phóng viên Báo Phú Thọ, ông trăn trở: Hỗ trợ nhiều, ít không quan trọng. Được bà con, dân làng tín nhiệm, tôi luôn sẵn sàng tham gia đảm nhận công tác trông coi, bảo vệ các di tích văn hóa lịch sử quý giá này. Tuy nhiên, tôi giờ tuổi đã cao, sức đã yếu, những năm gần đây, nạn mất cắp cổ vật hoành hành. Các điểm di tích của làng cũng đã hai lần bị kẻ xấu dòm ngó, đột nhập dù chưa gây thiệt hại tài sản nghiêm trọng nhưng do vị trí các điểm di tích nằm xa nhau, vắng người qua lại nên công tác trông coi, bảo vệ không được đảm bảo. Vận động thêm người trông coi giờ rất khó. Người có sức khỏe thì bận rộn lao động sản xuất; người có thời gian, hiểu biết về di tích thì lại không có sức khỏe. Công việc này không nặng nhọc, song lại đòi hỏi quỹ thời gian lớn, phải túc trực thường xuyên đề phòng kẻ gian, rồi tỉ mẩn lau chùi, quét dọn... Nhiều năm qua, Ban quản lý di tích đã tích cực vận động tìm người nhưng vẫn chưa có thêm thành viên nào tham gia vào công tác này.

Trường hợp của ông Trần Xuân Trạch không phải là cá biệt, mà là thực trạng chung tại hầu hết các điểm di tích trên địa bàn tỉnh hiện nay. Một ông từ kiêm nhiệm quản lý 2-3 di tích; hạn chế về tuổi tác, sức khỏe, cùng với cơ sở vật chất xuống cấp không đảm bảo an ninh, an toàn. Thêm vào đó, số lượng di tích có người trông coi được hỗ trợ chế độ vẫn chưa nhiều, mức hỗ trợ lại quá thấp so với công sức họ bỏ ra. Tình trạng “nơi có bảo vệ, nơi không” và những bất cập xung quang câu chuyện chế độ - trách nhiệm này khiến nhiều địa phương khó lòng đòi hỏi những điều kiện cơ bản từ người trông coi di tích như: Sức khỏe tốt, hiểu biết về di tích hay kiến thức bảo quản hiện vật.... Hậu quả là, khi xảy ra hư hỏng hay mất mát, việc ràng buộc trách nhiệm trở nên vô cùng khó khăn, sẽ gây ảnh hưởng trực tiếp đến giá trị cũng như sự an toàn của di sản.

Các thành viên ban khánh tiết cụm di tích Đình, Đền, Chùa thôn Do nghĩa (xã Sơn Vi, huyện Lâm Thao) thay nhau trực tại các điểm di tích nhằm đảm bảo an ninh trật tự địa bàn.

Nâng cao hiệu quả bảo tồn từ cơ chế đãi ngộ

Di tích không chỉ là tài sản chung của cộng đồng, nơi lưu giữ tinh hoa văn hóa của cha ông, mà còn là nơi bồi đắp, làm giàu đời sống tinh thần, tín ngưỡng cho các tầng lớp Nhân dân. Bởi vậy, câu chuyện của những thủ từ không chỉ đơn thuần là đèn nhang, hương khói mà quan trọng hơn cả họ là những người bảo vệ, có trách nhiệm trông coi, đảm bảo an toàn cho di tích, gìn giữ các di vật, cổ vật và đồ thờ có giá trị... Họ là những người “sát sườn” với di sản. Khi hiện trạng di tích, cổ vật xảy ra hư hỏng, xuống cấp họ là người kịp thời phát hiện, báo cáo cấp có thẩm quyền để có biện pháp khắc phục kịp thời. Khi kẻ xấu xâm nhập, họ lại là “lá chắn” ngăn chặn hoạt động trộm cắp cổ vật... Bởi vậy việc đảm bảo quyền lợi, chăm lo đời sống cho nhóm đối tượng này không chỉ mang ý nghĩ tri ân công lao, đóng góp mà còn là nhằm giải pháp động viên, khích lệ, gia tăng trách nhiệm của họ trong công tác gìn giữ, bảo vệ di sản.

Trước những khó khăn, bất cập trong công tác trông coi, bảo vệ di tích, tại Kỳ họp thứ Chín, HĐND tỉnh khóa XIX, UBND tỉnh đã trình HĐND tỉnh xem xét, thông qua Nghị quyết số 14/2024/NQ-HĐND ngày 11/12/2024 Quy định mức hỗ trợ kinh phí cho người trực tiếp trông coi, bảo vệ di tích lịch sử - văn hóa được Nhà nước xếp hạng trên địa bàn tỉnh Phú Thọ. Theo đó, mức hỗ trợ từ ngân sách tỉnh, được cân đối trong dự toán ngân sách cấp huyện và nguồn tài trợ, công đức của di tích lịch sử - văn hóa hàng năm. Đối với di tích xếp hạng cấp Quốc gia hỗ trợ 700.000 đồng/di tích/tháng, đối với di tích xếp hạng cấp tỉnh là 500.000 đồng/di tích/tháng. Đây là nguồn kinh phí hỗ trợ cho người trực tiếp trông coi di tích lịch sử - văn hóa đã được xếp hạng cấp Quốc gia, cấp tỉnh trên địa bàn tỉnh (trừ các di tích được xếp hạng do đơn vị sự nghiệp công lập quản lý). Đối với di tích lịch sử - văn hóa được Nhà nước xếp hạng không có nguồn thu hoặc có nguồn thu (tài trợ, công đức,...) nhưng không đảm bảo để hỗ trợ cho người trực tiếp trông coi di tích, ngân sách nhà nước sẽ hỗ trợ cho người trực tiếp trông coi theo định mức. Đối với di tích lịch sử - văn hóa được Nhà nước xếp hạng có nguồn thu (tài trợ, công đức,...) đảm bảo để hỗ trợ cho người trực tiếp trông coi di tích, các Ban quản lý di tích chủ động hỗ trợ cho người trực tiếp trông coi di tích, đảm bảo tối thiểu theo định mức của Nhà nước.

Ban khánh tiết tại nhiều điểm di tích chủ động trang thiết bị phòng chống cháy nổ trên địa bàn.

Trên địa bàn tỉnh hiện có 1.064 di tích, phế tích, trong đó có 328 di tích đã xếp hạng gồm: 1 di tích quốc gia đặc biệt, 73 di tích quốc gia, 254 di tích cấp tỉnh. Di tích lịch sử - những báu vật quý giá là minh chứng cho bề dày truyền thống văn hóa của các địa phương và là niềm tự hào của các thế hệ cháu con. Do đó, việc gìn giữ, chăm sóc, bảo vệ di tích không chỉ là trách nhiệm của chính quyền các cấp mà còn là của cả cộng đồng. Tại nhiều địa phương, công tác này đã được quan tâm, chú trọng thực hiện bằng nguồn lực xã hội hóa.

Ông Nguyễn Văn Huấn, Trưởng ban khánh tiết Cụm di tích Đình, Đền, Chùa thôn Do Nghĩa, xã Sơn Vi, huyện Lâm Thao cho biết: Thời gian qua, để phục vụ cho công tác trông coi, bảo vệ di tích, Nhân dân địa phương đã chủ động đóng góp kinh phí lắp camera và phối hợp với Công an xã thực hiện công tác đảm bảo an ninh, an toàn tại các điểm di tích trên địa bàn; hỗ trợ nhang khói, động viên dành cho các ông từ trông coi di tích với mức kinh phí 300 ngàn đồng/tháng. Để nâng cao nghiệp vụ trông coi di tích, Ban quản lý chúng tôi còn thường xuyên họp bàn, phân chia lịch trực theo dõi di tích qua camera, bố trí cho ông từ đảm nhận việc trông coi tham gia các lớp tập huấn phòng cháy chữa cháy, tìm hiểu kiến thức về bảo vệ, chăm sóc cổ vật,... do Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tổ chức. Nhờ vậy nhiều năm qua, trên địa bàn không xảy ra tình trạng trộm cắp cổ vật, sự cố cháy nổ ảnh tại các điểm di tích văn hóa.

Việc quan tâm, hỗ trợ người trực tiếp trông coi, bảo vệ di tích không chỉ là nguồn động viên, khuyến khích thiết thực, mà còn là một giải pháp quan trọng, góp phần nâng cao ý thức và trách nhiệm của những người đang ngày đêm giữ gìn di sản. Khi quyền lợi được đảm bảo, khi những nỗi lo toan thường nhật được sẻ chia, thì trách nhiệm của họ càng được nâng cao. Do đó, bên cạnh chế độ đãi ngộ hợp lý, cần có những chương trình tập huấn, trang bị kiến thức bảo vệ, giữ gìn di sản cho lực lượng này cũng như thường xuyên tuyên truyền, giáo dục, nâng cao nhận thức, huy động sự tham gia của cộng đồng trong công tác bảo tồn di sản. Hãy để những “chuyện chưa kể” về những người gìn giữ “hồn cốt” của lịch sử không còn là nỗi niềm riêng, mà trở thành câu chuyện chung thôi thúc cả cộng đồng cùng chung tay hành động, để di sản mãi mãi trường tồn.

Bích Ngọc