Chuẩn hóa lại sức khỏe tài chính của doanh nghiệp lúa gạo

Bắt buộc dự trữ và xếp hạng doanh nghiệp

Điểm đáng chú ý là trong dự thảo nghị định lần này, Bộ Công Thương đề xuất bãi bỏ yêu cầu nộp các loại giấy chứng nhận đăng ký kinh doanh, đầu tư trong hồ sơ cấp phép, nhằm tiết kiệm chi phí tuân thủ cho doanh nghiệp.

Tuy nhiên, ở chiều ngược lại, dự thảo bổ sung các chuẩn năng lực tài chính thực chất hơn, như quy định doanh nghiệp phải duy trì mức dự trữ lưu thông tối thiểu bằng 5% lượng gạo đã xuất khẩu trong 6 tháng gần nhất; đồng thời áp dụng cơ chế xếp hạng tín nhiệm doanh nghiệp khi xem xét cấp giấy chứng nhận đủ điều kiện kinh doanh.

Các chuyên gia cho rằng, các quy định mới trong dự thảo nghị định là bước đi mạnh mẽ để “chuẩn hóa sức khỏe tài chính” của doanh nghiệp xuất khẩu gạo, bảo đảm rằng những đơn vị tham gia thị trường đều có năng lực vốn, quản trị rủi ro và khả năng duy trì nguồn hàng ổn định.

Thực tế, trong thời gian lấy ý kiến cho dự thảo, Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) đã từng đề nghị bỏ yêu cầu dự trữ bắt buộc và giảm chế tài thu hồi giấy phép. Nhiều doanh nghiệp cũng cho rằng, các quy định về ủy thác cần cởi mở hơn đối với các thương nhân xuất khẩu gạo thuần túy để tạo cơ hội đa dạng hóa thị trường.

Tuy nhiên, bản dự thảo nghị định mới nhất của Bộ Công Thương (ngày 22/9) vẫn giữ lại các quy định bắt buộc duy trì tồn kho tối thiểu bằng 5% lượng gạo đã xuất khẩu trong 6 tháng trước đó; giữ lại các quy định chế tài thu hồi giấy phép (khi không báo cáo hoặc không duy trì dự trữ) đồng thời chỉ cho phép ủy thác xuất khẩu giữa các thương nhân đã được cấp giấy phép. Điều này cho thấy, Bộ Công Thương rất kiên quyết trong việc tăng cơ chế kiểm soát và chế tài, quy định chặt chẽ hơn đối với sức khỏe tài chính đối với các doanh nghiệp xuất khẩu gạo nhằm đảm bảo ổn định giá lúa gạo, ổn định thị trường, an ninh nguồn cung.

Việc các doanh nghiệp tự chủ vùng nguyên liệu và chủ động mua dự trữ có vai trò quan trọng trong việc giữ ổn định giá lúa

Cơ hội thanh lọc và thúc đẩy tín dụng

Từ góc độ thị trường, theo phân tích của nhiều chuyên gia, những thay đổi pháp lý đối với Nghị định 107/2018/NĐ-CP có thể xem là nhu cầu cần thiết và là xu hướng tất yếu trong bối cảnh ngành xuất khẩu gạo gặp khó khăn về mở rộng thị trường, tăng sức cạnh tranh và tuân thủ các quy định nhập khẩu ở thị trường mới.

Đại diện Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA) cho biết, từ đầu tháng 9/2025, đến nay việc Philippines (thị trường chiếm gần 79% kim ngạch xuất khẩu gạo của Việt Nam) tạm ngưng nhập khẩu 60 ngày đã khiến hoạt động thu mua, dự trữ và xuất khẩu của nhiều doanh nghiệp bị xáo trộn; giá lúa nguyên liệu ở nhiều tỉnh, thành khu vực ĐBSCL biến động mạnh.

Thủ tướng Chính phủ đã trực tiếp có văn bản yêu cầu các bộ, ngành, địa phương tăng cường các giải pháp để thúc đẩy sản xuất - xuất khẩu và ổn định thị trường gạo (Công điện 160/CĐ-TTg ngày 9/9/2025), trong đó chỉ đạo nhiều nội dung liên quan đến hoàn thuế cho doanh nghiệp xuất khẩu để giải phóng dòng vốn; hỗ trợ các doanh nghiệp ổn định thị trường, ổn định giá thu mua lúa để đảm bảo lợi ích cho người nông dân.

Trong bối cảnh này, hoạt động tự chủ vùng nguyên liệu và chủ động mua trữ của các doanh nghiệp có vai trò rất quan trọng. Nhiều doanh nghiệp lớn như: Lộc Trời, Tân Long, Trung An, Phước Thành IV… có kho trữ đủ chuẩn, có chuỗi bao tiêu và vốn lưu động dài hạn hầu như không bị đứt gãy dòng cung ứng. Nhóm doanh nghiệp này đã hỗ trợ đáng kể trong việc ổn định giá mua lúa nguyên liệu trong dân theo các hợp đồng bao tiêu. Bên cạnh đó, một số mô hình (như mô hình liên kết sản xuất xanh của Công ty Nông nghiệp sạch hữu cơ Toàn Cầu) cũng đã hỗ trợ nhiều nông dân đảm bảo lợi nhuận khi bán lúa vào thời điểm thị trường xuất khẩu có biến động.

Hầu hết đại diện các doanh nghiệp lớn đều đồng thuận cao với các quy định của dự thảo nghị định thay thế Nghị định 107/2018 và cho rằng đây là cơ sở cần thiết để sàng lọc doanh nghiệp yếu, đồng thời củng cố niềm tin cho nông dân và đối tác quốc tế. Ông Trần Tấn Đức - Phó Chủ tịch VFA cho rằng việc chuẩn hóa “sức khỏe” tài chính đối với các doanh nghiệp xuất khẩu gạo không chỉ là mục tiêu quản lý, mà còn là phép thử cho năng lực thích ứng của cả hệ thống để xây dựng, mở rộng chuỗi cung ứng đồng bộ và quảng bá thương hiệu quốc gia.

Trong khi đó, từ góc độ ngân hàng, các chuyên gia cũng cho rằng khi các doanh nghiệp bắt buộc phải nâng cao năng lực tài chính đáp ứng yêu cầu dự trữ, tồn kho cũng sẽ là cơ hội để các ngân hàng thương mại tái cơ cấu dòng vốn tín dụng dành cho lĩnh vực sản xuất - xuất khẩu lúa gạo. Vì khi yêu cầu dự trữ bắt buộc 5% được thực thi, nhu cầu vốn lưu động để duy trì hàng trong kho của doanh nghiệp sẽ tăng lên.

Từ đó tạo ra dư địa để các ngân hàng mở rộng cho vay các mô hình chuỗi giá trị, cho vay đầu tư kho bãi; cho vay thu mua tạm trữ, tăng cho vay vốn lưu động với kỳ hạn dài hơn. Ngoài ra, các quy định mới của dự thảo nghị định về xếp hạng tín nhiệm doanh nghiệp, quy định cụ thể bắt buộc về dự trữ, hợp đồng bao tiêu với nông dân, hợp tác xã… cũng sẽ là cơ sở để các ngân hàng thương mại phát triển các khoản vay theo chuỗi giá trị có bảo lãnh, cho vay theo dòng tiền giảm tỷ lệ thế chấp bằng bất động sản và tăng hiệu quả liên kết hỗ trợ giữa ngân hàng và doanh nghiệp xuất khẩu.

Thạch Bình