Chuẩn hóa dữ liệu: Nền tảng cho hệ thống thuế minh bạch

Người dân sử dụng ứng dụng eTax Mobile trên điện thoại thông minh để thực hiện các thủ tục thuế trong đời sống hằng ngày.

Ngành thuế được coi là một trong những đơn vị đi đầu khi liên tục đẩy mạnh hiện đại hóa, chuẩn hóa cơ sở dữ liệu và xây dựng mô hình thống kê phục vụ quản lý thu ngân sách theo thời gian thực.

Ngành thuế tăng tốc chuyển đổi số

Tại Hội thảo “Hiện đại hóa công tác thống kê thuế, chia sẻ dữ liệu phục vụ công tác dự báo và quản lý thu ngân sách nhà nước”, ông Mai Xuân Thành, Cục trưởng Cục Thuế nhấn mạnh quan điểm: Dữ liệu là tài sản, còn thống kê là chìa khóa khai thác giá trị của tài sản đó.

Theo Cục trưởng Cục Thuế, thống kê trong thời đại số đã vượt khỏi vai trò truyền thống, trở thành công cụ lý tính giúp nhận diện chính xác xu hướng vận động của kinh tế và hỗ trợ dự báo ngân sách hiệu quả. Đây cũng là xu hướng quản trị đang được nhiều quốc gia áp dụng, đặc biệt trong bối cảnh kinh tế toàn cầu biến động nhanh.

Không chỉ ngành thuế, nhiều lĩnh vực khác cũng đang chuyển sang mô hình quản lý dựa trên dữ liệu. Sự tham gia của đại diện các bộ ngành như: Tài chính, Công Thương, Nông nghiệp & Môi trường, ngân hàng… cho thấy nhu cầu kết nối và chia sẻ dữ liệu liên ngành ngày càng lớn.

Những nền tảng như hóa đơn điện tử, khai nộp thuế điện tử, cổng thông tin cho nhà cung cấp nước ngoài hay chatbot AI đã tạo ra nguồn dữ liệu dồi dào, hỗ trợ giảm tải thủ tục hành chính và nâng cao hiệu quả giám sát. Tuy vậy, dữ liệu phát triển nhanh hơn khả năng quản trị, đòi hỏi sự hoàn thiện cả về pháp lý, kỹ thuật và năng lực của bộ máy.

Cơ hội song hành thách thức

Việc chuyển toàn bộ hoạt động quản lý thuế sang môi trường số mang lại nhiều thuận lợi về minh bạch, giảm tiếp xúc trực tiếp, tiết kiệm thời gian. Nhưng thực tế cho thấy không phải nhóm dân cư hay doanh nghiệp nào cũng có thể thích ứng ngay.

Bà Nguyễn Thị Lệ, một tiểu thương tại Hà Nội cho biết, vẫn quen ghi chép sổ tay và chưa thực sự thành thạo việc sử dụng hóa đơn điện tử. “Tôi có điện thoại nhưng dùng chưa quen. Lúc cần xuất hóa đơn, tôi phải nhờ con cháu hỗ trợ. Nếu tự thao tác, tôi sợ làm sai hoặc kê khai nhầm”, bà Lệ nói.

Tình huống này phản ánh khó khăn phổ biến của nhóm kinh doanh truyền thống, đặc biệt là người lớn tuổi hoặc khu vực có hạ tầng công nghệ chưa đồng đều. Sự chênh lệch trong khả năng tiếp cận số có thể khiến các nhóm này bị “tụt lại” so với yêu cầu quản lý mới. Đó là vấn đề xã hội cần được nhìn nhận khi các mô hình quản trị hiện đại được triển khai trên phạm vi rộng.

Đối với doanh nghiệp nhỏ và siêu nhỏ, chuyển đổi số mang lại nhiều cơ hội tối ưu chi phí, minh bạch hoạt động kinh doanh và dễ theo dõi nghĩa vụ thuế. Tuy vậy, việc cập nhật các hệ thống mới, thích ứng với quy trình điện tử cũng tạo ra áp lực vận hành.

Anh Trần Minh Đức, chủ một cơ sở kinh doanh trực tuyến tại Hải Phòng chia sẻ: “Hệ thống điện tử giúp thao tác nhanh hơn nhưng mỗi lần cập nhật phần mềm, tôi phải tự tìm hiểu lại quy trình. Sai sót kỹ thuật dễ xảy ra, đôi khi chỉ vì đường truyền mạng không ổn định”.

Nhận định này đặt ra yêu cầu hỗ trợ kỹ thuật cho doanh nghiệp nhỏ trong quá trình chuyển đổi số, tránh để gánh nặng công nghệ trở thành rào cản tuân thủ thuế.

Song song với lợi ích về quản lý, các chuyên gia cho rằng, việc xử lý và chia sẻ dữ liệu thuế cũng làm dấy lên các băn khoăn liên quan đến quyền riêng tư. Khi dữ liệu được kết nối giữa các cơ quan, các giao dịch tài chính và hoạt động kinh doanh của người dân trở nên minh bạch hơn nhưng cũng dễ đối mặt với nguy cơ rò rỉ hoặc bị khai thác sai mục đích.

Đây là vấn đề xã hội không thể bỏ qua trong bối cảnh thu thập dữ liệu được mở rộng nhanh chóng. Sự phát triển hệ thống thống kê và dự báo thu ngân sách Nhà nước cần đi kèm với cơ chế bảo vệ dữ liệu cá nhân rõ ràng, quy định trách nhiệm đối với đơn vị quản lý, lưu trữ và xử lý dữ liệu.

Theo lãnh đạo Cục Thuế, một thách thức khác là sự chênh lệch về năng lực dữ liệu giữa các địa phương. Khi dự báo kinh tế và thu ngân sách dựa trên mô hình phân tích, địa phương có hạ tầng dữ liệu đầy đủ sẽ có lợi thế trong đánh giá, lập kế hoạch và phân bổ nguồn lực.

Ngược lại, những nơi hệ thống dữ liệu còn manh mún có thể gặp khó trong việc cung cấp thông tin chính xác. Đây không chỉ là vấn đề kỹ thuật mà còn liên quan đến sự công bằng trong quản lý tài chính công, đòi hỏi sự đầu tư đồng bộ về hạ tầng số, cơ sở dữ liệu và nguồn nhân lực thống kê.

Cần chính sách dữ liệu toàn diện

Việc ngành thuế thúc đẩy hiện đại hóa thống kê phản ánh một yêu cầu lớn hơn của xã hội: Quản trị bằng dữ liệu cần khuôn khổ pháp lý chặt chẽ và sự hỗ trợ rộng rãi cho người dân. Khi dữ liệu trở thành “tài sản số”, các vấn đề như quyền truy cập, trách nhiệm chia sẻ, tiêu chuẩn bảo mật hay rủi ro thuật toán đều cần được tính đến trong hoạch định chính sách.

Các chuyên gia nhất trí rằng, hệ thống dữ liệu mạnh có thể giúp Nhà nước dự báo tốt hơn, doanh nghiệp vận hành hiệu quả hơn và người dân được phục vụ nhanh hơn. Nhưng để đạt được điều đó, xã hội cần sự đồng hành: hỗ trợ các nhóm yếu thế trong chuyển đổi số, nâng cao năng lực số cộng đồng, minh bạch hóa việc sử dụng dữ liệu và tăng cường trách nhiệm bảo vệ thông tin cá nhân.

Hà Trang