Chuẩn hóa công chức cấp xã: Đòn bẩy nâng cao năng lực quản trị quốc gia cấp cơ sở

Phóng viên Báo điện tử Tiếng nói Việt Nam trò chuyện với PGS.TS Trần Thị Diệu Oanh, Trưởng khoa Luật, Học viện Hành chính và Quản trị công về nội dung này.

Trình độ công chức cấp xã vẫn còn khoảng cách với yêu cầu mới

PV: Theo PGS.TS, trình độ của công chức cấp xã hiện nay cơ bản đã đáp ứng được yêu cầu công việc mới hay chưa và còn tồn tại bất cập gì?

PGS.TS Trần Thị Diệu Oanh: Hiện nay, trình độ của đội ngũ công chức cấp xã đã được nâng lên rõ rệt. Theo số liệu của Bộ Nội vụ (Báo cáo Cải cách hành chính 2025), khoảng 94% công chức cấp xã có trình độ từ đại học trở lên, trong đó gần 70% đúng chuyên ngành đào tạo. Đây là bước tiến đáng ghi nhận so với 10 năm trước, khi tỷ lệ này chỉ đạt 55%. Theo báo cáo của Bộ Nội vụ và Bộ Nông nghiệp và Môi trường, rà soát tình hình sắp xếp các đơn vị sự nghiệp công lập thực hiện nhiệm vụ khuyến nông ở địa phương khi vận hành mô hình chính quyền địa phương hai cấp, cả nước hiện có 136.261 cán bộ, công chức (khối chính quyền) đang công tác tại 3.321 xã, phường, đặc khu. Bình quân 41,03 người/xã, phường. Trên 94% cán bộ cấp xã có trình độ đại học. Chỉ có khoảng 5,38% cán bộ có trình độ không phù hợp với chuyên môn. Căn cứ những số liệu của báo cáo, Tổng Bí thư Tô Lâm khẳng định không thể nói cấp xã thiếu cán bộ, trình độ cán bộ cấp xã là yếu và thiếu.

Tuy nhiên, nếu xét theo yêu cầu của chính quyền số, đô thị thông minh và quản trị đa cấp, năng lực của công chức cơ sở vẫn còn khoảng cách so với yêu cầu thực tiễn,

Một số bất cập nổi bật gồm: Sự chênh lệch vùng miền - ở miền núi, vùng sâu, tỷ lệ đạt chuẩn còn thấp; Chuyên ngành đào tạo chưa khớp vị trí việc làm. Nhiều người học trái ngành (ví dụ: kế toán làm tư pháp - hộ tịch; nông nghiệp làm văn hóa - xã hội), dẫn đến kỹ năng xử lý công việc hạn chế; Kỹ năng chuyển đổi số, phân tích dữ liệu và ứng xử hành chính còn yếu; và Tư duy hành chính nặng tính mệnh lệnh, chưa chuyển mạnh sang mô hình “hành chính phục vụ - kiến tạo”. Nguyên nhân chính đến từ việc chính sách đào tạo chưa gắn nhu cầu công vụ, cơ chế tuyển dụng còn nặng hình thức và ngân sách đào tạo địa phương còn hạn chế.

Công chức cấp xã cần được chuẩn hóa và bồi dưỡng lại theo hướng chuyên sâu, thực chất, gắn với nhu cầu phát triển số và hội nhập quốc tế.

PGS.TS Trần Thị Diệu Oanh, Học viện Hành chính và Quản trị công cho rằng, chuẩn hóa công chức cấp xã sẽ nâng cao chất lượng đội ngũ ở cơ sở, tạo nền tảng cho chính quyền số, quản trị địa phương hiệu quả và phục vụ nhân dân tốt hơn

PV: Theo Công văn 11/CV-BCĐ ngày 4/6/2025 của Ban Chỉ đạo sắp xếp ĐCHC các cấp và xây dựng mô hình tổ chức CQĐP 02 cấp của Chính phủ, công chức cấp xã phải có trình độ từ đại học trở lên, phù hợp lĩnh vực công tác. PGS.TS nhìn nhận thế nào về chủ trương chuẩn hóa này?

PGS.TS Trần Thị Diệu Oanh: Đây là chủ trương hoàn toàn đúng đắn và phù hợp với xu thế chuyên nghiệp hóa nền công vụ. Công văn 11/CV-BCĐ là bước cụ thể hóa Nghị quyết 37-NQ/TW (2018) và Nghị quyết 117/NQ-CP (2023) về tinh gọn bộ máy, nâng cao chất lượng cán bộ. Việc yêu cầu công chức cấp xã có trình độ đại học đúng chuyên ngành giúp bảo đảm tính chuyên môn hóa, tăng khả năng thực thi và nâng cao chất lượng phục vụ người dân.

Tác động của chủ trương này thể hiện ở ba khía cạnh: Tạo nền tảng cho phân cấp, ủy quyền mạnh hơn; Góp phần tinh giản biên chế theo chất lượng, không chỉ theo số lượng; và Gắn đội ngũ công chức cấp xã với quá trình chuyển đổi số quốc gia. Tuy nhiên, cần triển khai linh hoạt, có lộ trình và chính sách chuyển tiếp phù hợp, đặc biệt ở vùng sâu, vùng xa. Các địa phương có thể áp dụng mô hình đào tạo từ xa, liên thông, hoặc hỗ trợ học phí cho nhóm chưa đạt chuẩn để bảo đảm công bằng và khả thi.

PV: Theo PGS.TS, lộ trình chuẩn hóa trình độ công chức cấp xã nên được thực hiện theo những giai đoạn như thế nào để đảm bảo tính khả thi và hiệu quả?

PGS.TS Trần Thị Diệu Oanh: Tôi cho rằng cần triển khai theo ba giai đoạn để vừa đảm bảo tính khả thi, vừa đồng bộ với kế hoạch cải cách hành chính quốc gia:

Giai đoạn 1 (2025 - 2027): Rà soát, phân loại và đánh giá thực trạng. Sở Nội vụ chủ trì đánh giá năng lực từng chức danh công chức xã theo khung năng lực chuẩn. Công khai kết quả để làm cơ sở đào tạo và bố trí lại nhân sự. Xây dựng kế hoạch đào tạo, bồi dưỡng và khung năng lực cho từng chức danh. Cùng lúc đó, sắp xếp, điều chỉnh lại các cán bộ, công chức ở các vị trí để bảo đảm đúng người, đúng việc, đúng chuyên môn.

Giai đoạn 2 (2027 - 2030): Tập trung đào tạo và bồi dưỡng. Triển khai đào tạo trực tuyến kết hợp trực tiếp, liên thông đại học cho nhóm công chức chưa đạt chuẩn. Ưu tiên kỹ năng số, pháp luật hành chính và giao tiếp công vụ.

Giai đoạn 3 (2030 - 2035): Chuẩn hóa toàn diện. Áp dụng tiêu chuẩn đầu vào cho tuyển dụng mới; tổ chức thi sát hạch định kỳ; đánh giá kết quả thông qua hiệu suất công việc, đồng thời kết hợp cải cách tiền lương (theo Nghị quyết 27-NQ/TW) để tạo động lực duy trì chuẩn. Kết hợp chuẩn hóa trình độ với cải cách chế độ tiền lương và cơ chế đãi ngộ tương xứng.

Chuẩn hóa đi liền với đổi mới tuyển dụng, sử dụng và đãi ngộ

PV: Chuẩn hóa trình độ công chức cấp xã sẽ tác động thế nào đến việc nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản trị địa phương trong 5-10 năm tới, thưa PGS.TS?

PGS.TS Trần Thị Diệu Oanh: Tác động của việc chuẩn hóa là rất lớn và mang tính hệ thống. Việc chuẩn hóa sẽ tạo bước chuyển mang tính hệ thống trong quản trị địa phương, cụ thể ở ba khía cạnh:

Hiệu lực hành chính được nâng cao: Khi công chức hiểu rõ quy trình, pháp luật và có kỹ năng phân tích, các quyết định hành chính sẽ chính xác, minh bạch hơn. Điều này giảm thiểu sai sót, khiếu nại, và tăng niềm tin của người dân.

Nâng cao hiệu quả điều hành và nền tảng cho chính quyền số cấp xã: Đội ngũ công chức có trình độ đại học trở lên sẽ có khả năng tiếp cận công nghệ, phân tích dữ liệu, và quản lý theo kết quả. Đây là yếu tố nền tảng cho “chính quyền số cấp xã” - mục tiêu mà Bộ Nội vụ đặt ra đến 2030.

Thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững: Một nền hành chính chuyên nghiệp giúp triển khai hiệu quả các chính sách nông thôn mới, chuyển đổi cơ cấu kinh tế và phát triển dịch vụ công. Đặc biệt, chuẩn hóa nhân lực giúp giảm chênh lệch giữa các vùng, góp phần ổn định xã hội.

Một số địa phương như: Quảng Ninh, Bình Dương, Đà Nẵng đã triển khai thành công mô hình chuẩn hóa đội ngũ công chức, gắn với hệ thống đánh giá hiệu suất (KPI). Kết quả cho thấy chỉ số hài lòng của người dân (SIPAS) tăng 6 - 8 điểm trong vòng 3 năm, chứng minh tác động tích cực của chuẩn hóa đến chất lượng phục vụ hành chính.

Trung tâm phục vụ hành chính công phường Hải Châu, thành phố Đà Nẵng. Ảnh Tuyết Lê

PV: Theo PGS.TS, việc chuẩn hóa trình độ công chức cấp xã có cần gắn với đổi mới cơ chế tuyển dụng, sử dụng và chế độ đãi ngộ không? Để chủ trương này thành công, cần tập trung vào những nhóm giải pháp chính nào, thưa PGS.TS?

PGS.TS Trần Thị Diệu Oanh: Chuẩn hóa phải gắn với đổi mới cơ chế tuyển dụng, sử dụng và đãi ngộ.

Tuyển dụng: Cần chuyển từ tuyển theo bằng cấp đơn thuần sang tuyển theo năng lực vị trí việc làm (theo Nghị định 138/2020/NĐ-CP). Áp dụng thi tuyển công khai, cạnh tranh, có bài kiểm tra tình huống và kỹ năng thực tế.

Sử dụng: Gắn trách nhiệm với kết quả công việc; có cơ chế luân chuyển, khen thưởng, kỷ luật minh bạch. Công chức giỏi nên được bố trí vào vị trí phức tạp, có cơ hội thăng tiến; người yếu kém cần đào tạo lại hoặc thay thế.

Đãi ngộ: Tăng thu nhập gắn với hiệu suất, khu vực khó khăn có phụ cấp đặc thù. Đặc biệt, khi yêu cầu chuẩn hóa trình độ lên đại học, phải đồng bộ hóa chính sách tiền lương và bảo đảm công bằng giữa các cấp chính quyền.

Một số mô hình thử nghiệm như “công chức thực tập tại cơ sở” ở Bình Dương hay chính sách thu hút sinh viên xuất sắc về xã của Quảng Ninh cho thấy việc gắn chuẩn hóa với đổi mới cơ chế nhân sự giúp tạo nguồn cán bộ trẻ, có năng lực và cam kết phục vụ lâu dài.

Chuẩn hóa trình độ công chức cấp xã không chỉ là yêu cầu hành chính, mà là đòn bẩy chiến lược để nâng cao năng lực quản trị quốc gia ở cấp cơ sở. Đây là điều kiện tiên quyết để chính quyền địa phương hoạt động hiệu lực, hiệu quả, hướng tới nền hành chính chuyên nghiệp, hiện đại và phục vụ nhân dân.Việc chuẩn hóa trình độ công chức cấp xã là xu thế tất yếu, phản ánh quá trình chuyển đổi từ “hành chính quản lý” sang “hành chính phục vụ - kiến tạo”. Tuy nhiên, cần tiếp cận theo hướng toàn diện, có lộ trình, có cơ chế khuyến khích và hỗ trợ cụ thể, tránh áp dụng cứng nhắc gây xáo trộn nhân sự ở cơ sở.

Chuẩn hóa trình độ công chức cấp xã là bước ngoặt chiến lược trong nâng cao năng lực quản trị quốc gia. Để chủ trương này thành công, cần tập trung vào 3 nhóm giải pháp chính: Hoàn thiện khung pháp lý và tiêu chuẩn công chức cấp xã; Đẩy mạnh đào tạo kết hợp kỹ năng số, kỹ năng hành chính hiện đại; và Thiết kế cơ chế đãi ngộ đặc thù cho vùng khó khăn, gắn chuẩn hóa với lộ trình cải cách tiền lương giai đoạn 2025-2030. Nếu thực hiện đồng bộ, đến năm 2035, Việt Nam có thể xây dựng được đội ngũ công chức cấp xã chuyên nghiệp, tận tụy, có năng lực quản trị số và phục vụ nhân dân hiệu quả.

Cảm ơn PGS.TS Trần Thị Diệu Oanh!

Nguyễn Vân/VOV.VN