Chùa Cao Dân – Di sản văn hóa và lịch sử

Nét độc đáo của kiến trúc và tín ngưỡng

Chùa Cao Dân là một trong những ngôi chùa còn giữ được nét kiến trúc truyền thống Khmer Nam Bộ. Chánh điện của chùa được xây dựng quay về hướng Tây, tượng trưng cho quá trình nhập Niết bàn của Đức Phật. Các chi tiết trang trí tại chùa gắn liền với đời sống văn hóa, tín ngưỡng tôn giáo của đồng bào dân tộc Khmer, trong đó có các biểu tượng thần thoại như biểu tượng chim thần Krud (Garuda), biểu tượng Key Nor (nàng tiên nữ), các hoa văn họa tiết hình rong rêu với đường nét chạm khắc tinh xảo đã tạo nên những bức tranh sinh động trên các công trình trong khuôn viên của chùa.

Chánh điện của Chùa Cao Dân.

Bên trong chánh điện và giảng đường của Chùa Cao Dân vẫn còn lưu giữ nhiều di vật quan trọng, bao gồm tượng Phật Thích Ca lớn và nhiều tượng Phật Thích Ca nhỏ với các kích thước, tư thế khác nhau, phản ánh quá trình xuất gia, tu học và thành đạo của Đức Phật, các hiện vật như trống lớn, chuông đồng, khánh, mõ… phục vụ cho các ngày lễ, ngày hội và các sinh hoạt tín ngưỡng tôn giáo diễn ra tại chùa. Trong khuôn viên chùa được bố trí nhiều khu vực thờ cúng, thực hành tín ngưỡng gắn với các truyền thuyết, sự tích Phật giáo tiêu biểu như: biểu tượng Đức Phật đang ngồi thiền định dưới gốc cây bồ đề, biểu tượng rắn thần Naga che chở cho Đức Phật…

Tượng Phật Thích Ca lớn bên trong Chánh điện.

Đối với đồng bào dân tộc Khmer xã Tân Lộc và các vùng lân cận, Chùa Cao Dân không chỉ là nơi sinh hoạt tín ngưỡng tôn giáo, thờ Phật, mà còn là trung tâm văn hóa – giáo dục – xã hội của cộng đồng. Từ khi sinh ra, trưởng thành cho đến lúc qua đời, cuộc sống của người Khmer đều gắn bó mật thiết với ngôi chùa: trẻ em đến học chữ Khmer, học giáo lý; thanh niên vào chùa tu học, rèn luyện đạo đức; người lớn thường xuyên dự lễ, làm phước; người già tìm sự an yên trong kinh kệ; người chết gửi tro cốt tại chùa. Cũng tại Chùa Cao Dân, các vị sư và Achar thường xuyên mở lớp dạy chữ Khmer cho con em vùng đồng bào dân tộc thiểu số trên địa bàn.

Học sinh đến thắp hương tại Tháp Hòa thượng Hữu Nhem.

Hàng năm, chùa là nơi tổ chức các lễ hội truyền thống tiêu biểu như: Tết Chol Chnam Thmay (Tết mừng năm mới), diễn ra từ ngày 14 đến 16 tháng 4, với nhiều nghi thức quan trọng như lễ rước Đại lịch Maha Sangkran, lễ dâng cơm, lễ đắp núi cát, lễ tắm tượng Phật, lễ cầu siêu… cầu xin các vị thần phù hộ, mang lại phúc lộc cho con người trong năm mới; Lễ Sene Dolta (Lễ cúng ông bà), được tổ chức trong 3 ngày, từ 29 tháng 8 đến 01 tháng 9 âm lịch, đây là dịp để tưởng nhớ người đã khuất và tạo sự gắn bó giữa các thành viên trong gia đình, dòng họ và cộng đồng; Lễ Ok Om Bok (Lễ cúng trăng), diễn ra vào ngày 15 tháng 10 âm lịch, lễ hội này gắn liền với đời sống nông nghiệp, bày tỏ lòng biết ơn thần Mặt Trăng đã ban cho mùa màng bội thu.

Những dấu ấn lịch sử

Ngay từ những năm đầu kháng chiến chống giặc ngoại xâm, Chùa Cao Dân đã trở thành điểm tựa vững chắc cho phong trào đấu tranh cách mạng. Năm 1943, Mặt trận Việt Minh đã chọn nơi đây làm cơ sở hoạt động, nơi cất giấu vũ khí và tổ chức các hoạt động bí mật. Đến tháng 12 năm 1945, khi tình hình kháng chiến Nam Bộ bước vào giai đoạn gay go, đồng chí Vũ Đức – Ủy viên Thường trực Tỉnh ủy miền Tây đã chọn Chùa Cao Dân làm nơi báo cáo với Trung ương về các hoạt động cách mạng trên địa bàn.

Biểu tượng Đức Phật ngồi thiền định dưới gốc bồ đề.

Năm 1953, Chùa Cao Dân là địa điểm được lựa chọn để mở lớp bồi dưỡng chính trị trong 3 tháng cho cán bộ Khmer khu vực Bạc Liêu và Cà Mau, trong đó có nhiều sư sãi và Achar tham gia và trưởng thành trong hoạt động cách mạng, nhiều người trở thành cán bộ chủ chốt của Đảng. Vào năm 1960, Chùa Cao Dân vinh dự được chọn là nơi diễn ra Đại hội Đoàn kết sư sãi yêu nước khu vực Tây Nam Bộ, với sự tham dự của hơn 400 chư tăng.

Cũng tại nơi đây, Hòa thượng Hữu Nhem, nguyên Phó Chủ tịch Mặt trận Dân tộc giải phóng miền Nam Việt Nam, đã tu học và trưởng thành. Từ vai trò là nhà sư chân chính, ông nhanh chóng trở thành một chiến sĩ cách mạng kiên cường, tham gia chiến đấu và đã anh dũng hy sinh vào ngày 7/10/1966 trong một trận oanh tạc bằng bom. Tên tuổi và sự nghiệp cách mạng của ông trở thành nguồn cảm hứng, niềm tự hào của chư tăng và đồng bào Khmer. Để tưởng nhớ công lao của Hòa thượng, Tháp Hữu Nhem đã được xây dựng vào năm 2003 tại khuôn viên chùa, với chiều cao 12m, trên diện tích 12m², là công trình biểu tượng cho lòng yêu nước và tinh thần đoàn kết của các tầng lớp nhân dân trong tỉnh. Nhiều hoạt động tuyên tuyền, giáo dục truyền thống cho thế hệ trẻ, đặc biệt là học sinh địa phương đã được tổ chức thường xuyên tại đây.

Phát huy giá trị văn hóa lịch sử

Để ghi nhận những giá trị văn hóa và lịch sử của Chùa Cao Dân, ngày 11/6/2007 Ủy ban Nhân dân tỉnh Cà Mau đã quyết định xếp hạng di tích lịch sử cấp tỉnh, đến ngày 29/12/2017 Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã quyết định xếp hạng di tích lịch sử quốc gia.

Biểu tượng rắn thần NaGa che chở cho đức Phật.

Di tích lịch sử Chùa Cao Dân là một minh chứng sống động, kết hợp hài hòa giữa không gian tâm linh Phật giáo và cơ sở hoạt động cách mạng. Nơi đây không chỉ là nơi lưu giữ những nét kiến trúc nghệ thuật và sinh hoạt tín ngưỡng tôn giáo đặc trưng của dân tộc Khmer mà còn là biểu tượng của tinh thần đoàn kết Kinh - Khmer – Hoa cùng nhau đấu tranh và bảo vệ Tổ quốc.

Biểu tượng chim thần Crus được trang trí ở Tháp Hữu Nhem.

Việc bảo tồn và phát huy giá trị của di tích lịch sử Chùa Cao Dân có ý nghĩa vô cùng quan trọng, góp phần giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc vùng đồng bào dân tộc Khmer tại Cà Mau. Di tích không chỉ là một di sản văn hóa để tham quan, mà còn là một cuốn sử thi hào hùng về tinh thần yêu nước, niềm tự hào và nguồn động viên cho các thế hệ Phật tử, cộng đồng các dân tộc và thế hệ trẻ hôm nay và mai sau.

Đăng Minh