Chú trọng tuyên truyền pháp luật, chung tay chống khai thác IUU

Nâng cao nhận thức pháp luật cho ngư dân

Với gần 4 triệu người dân sống dựa vào sinh kế từ biển, ngành thủy sản Việt Nam đóng vai trò quan trọng đối với kinh tế quốc gia và đời sống của hàng triệu hộ dân ven biển. Tuy nhiên, từ năm 2017, sau khi Ủy ban châu Âu (EC) áp dụng "thẻ vàng" với thủy sản Việt Nam, toàn ngành đã đối diện nhiều thách thức: kim ngạch xuất khẩu sụt giảm, uy tín hàng hóa bị ảnh hưởng, đời sống của ngư dân gặp không ít khó khăn.

Nhằm khắc phục, Việt Nam đã triển khai đồng bộ nhiều giải pháp, từ hoàn thiện khung pháp lý, tăng cường quản lý tàu cá, đến nâng cao nhận thức của cộng đồng ngư dân. Luật Thủy sản 2017 cùng hệ thống nghị định, thông tư hướng dẫn đã tạo hành lang pháp lý quan trọng cho việc quản lý nghề cá bền vững, truy xuất nguồn gốc thủy sản, xử lý nghiêm các hành vi vi phạm.

Cán bộ Bộ Tư lệnh Vùng Cảnh sát Biển 4 tuyên truyền trực quan bằng hình ảnh, phát tờ rơi cho bà con ngư dân. Ảnh: Đức Thái

Công tác tuyên truyền pháp luật, cũng được coi là 1 trong 3 trụ cột chính trong nỗ lực gỡ "thẻ vàng" IUU. Các lực lượng chức năng như Cảnh sát biển, Kiểm ngư, Bộ đội Biên phòng, Hải quân đã phối hợp chặt chẽ, xây dựng nhiều mô hình tuyên truyền phong phú, gắn chặt với thực tế đời sống ngư dân.

Từ các buổi đối thoại, phát tờ rơi, phát thanh lưu động đến ứng dụng công nghệ số, việc tuyên truyền đã lan tỏa mạnh mẽ đến từng làng chài, bến cá, tàu thuyền. Nhiều nơi đã duy trì mạng lưới pano, bảng tin tích hợp mã QR giúp ngư dân dễ dàng tra cứu quy định pháp luật, quy trình truy xuất nguồn gốc, hay chế tài xử phạt. Bên cạnh đó, các "Tổ tàu thuyền đoàn kết", "Tổ tự quản tàu thuyền an toàn", "Sở chỉ huy liên hợp chống khai thác IUU"... cũng trở thành điểm tựa giúp ngư dân vừa sản xuất an toàn, vừa tuân thủ pháp luật.

Nhờ đó, nhận thức của cộng đồng ngư dân đã có chuyển biến rõ nét. Nếu như trước đây, không ít người còn mơ hồ về khái niệm IUU hay các quy định quản lý tàu cá, thì nay, đa số đều hiểu rằng việc vi phạm vùng biển nước ngoài không chỉ bị phạt nặng, mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến nỗ lực chung của cả quốc gia trong việc gỡ "thẻ vàng".

Trực quan, hiệu quả nhờ "Phiên tòa giả định"

Trong nhiều mô hình tuyên truyền pháp luật, "phiên tòa giả định" được đánh giá là một trong những cách làm hiệu quả, trực quan và dễ tạo tác động nhất đối với ngư dân. Thay vì truyền đạt khô khan qua văn bản, tờ rơi hay hội nghị, hình thức này giúp người dân "thấy tận mắt" hậu quả pháp lý của hành vi vi phạm, từ đó tự giác tuân thủ pháp luật hơn.

Phiên tòa giả định thường tái hiện lại những vụ án điển hình liên quan đến tổ chức, môi giới cho người khác xuất cảnh trái phép, đưa tàu cá xâm phạm vùng biển nước ngoài, hoặc vi phạm quy định về giám sát hành trình. Toàn bộ quá trình xét xử được dàn dựng sát thực tế, có hội đồng xét xử, kiểm sát viên, luật sư, bị cáo và nhân chứng - tạo nên một "lớp học pháp luật đặc biệt".

Bộ Tư lệnh Vùng Cảnh sát Biển 4 phối hợp Tòa án quân sự Quân khu 9 tổ chức “phiên tòa giả định” tuyên truyền chống khai thác IUU. Ảnh: Đức Thái

Điều khiến hình thức này trở nên thuyết phục là tính thực tiễn và tính răn đe cao. Khi chứng kiến những người lao động biển giống mình, đứng trước vành móng ngựa, bị tuyên án tù chỉ vì thiếu hiểu biết pháp luật hoặc vì lợi ích trước mắt, nhiều ngư dân đã rút ra bài học sâu sắc. Họ hiểu rằng, chỉ một hành vi vi phạm nhỏ cũng có thể khiến cả con tàu mất trắng, ảnh hưởng đến sinh kế của nhiều gia đình.

Không chỉ dừng ở việc diễn án, các phiên tòa giả định còn kết hợp tuyên truyền trực tiếp: phát tài liệu pháp luật, tờ rơi hướng dẫn, phát cờ Tổ quốc, túi thuốc y tế cho ngư dân. Cán bộ pháp luật, kiểm sát viên, chiến sĩ cảnh sát biển trực tiếp giải thích, đối thoại, trả lời thắc mắc. Cách làm này giúp pháp luật không còn xa lạ, mà trở thành một phần gần gũi, gắn bó với đời sống của bà con vùng biển.

Thực tế cho thấy, ở những địa phương thường xuyên tổ chức "phiên tòa giả định" và các mô hình tuyên truyền sáng tạo khác, tình trạng tàu cá vi phạm vùng biển nước ngoài đã giảm đáng kể. Nhiều ngư dân chủ động lắp đặt, duy trì kết nối thiết bị giám sát hành trình, ghi chép nhật ký khai thác, chấp hành tốt quy định của Luật Thủy sản. Không ít người còn trở thành "tuyên truyền viên tự nguyện", nhắc nhở, chia sẻ kiến thức pháp luật cho các tàu bạn.

Hình thức "phiên tòa giả định" vì thế không chỉ là một hoạt động tuyên truyền pháp luật đơn thuần, mà còn là một biện pháp phòng ngừa vi phạm hiệu quả, mang tính giáo dục, thuyết phục và nhân văn sâu sắc. Nó góp phần hình thành thói quen tuân thủ pháp luật, khơi dậy ý thức trách nhiệm của ngư dân đối với nghề cá hợp pháp và bền vững.

Những thay đổi âm thầm nơi đầu sóng, từ ý thức, hành vi đến trách nhiệm chính là kết quả của quá trình kiên trì, tận tâm của lực lượng thực thi pháp luật trên biển. Tuyên truyền pháp luật không chỉ là nhiệm vụ, mà đã trở thành hành trình gieo niềm tin và tri thức pháp lý, góp phần xây dựng nền nghề cá Việt Nam phát triển bền vững, có trách nhiệm và hội nhập sâu với thế giới.

Dương Cầm