Chủ tịch Mạng lưới Không khí sạch Việt Nam chỉ ra thủ phạm gây ô nhiễm ở Hà Nội

Từ đầu mùa đông đến nay, Hà Nội liên tục xuất hiện trong danh sách 10 thành phố ô nhiễm không khí nhất thế giới. Không khí lạnh khô, nghịch nhiệt, cùng hoạt động đô thị dày đặc khiến bụi mịn PM2.5 tích tụ, tạo nên bầu trời mịt mù, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe người dân.

Hà Nội nhiều ngày liên tiếp nằm trong nhóm các thành phố ô nhiễm nhất thế giới. (Ảnh: Viên Minh)

“Vừa là nạn nhân, vừa là thủ phạm"

TS Hoàng Dương Tùng, Chủ tịch Mạng lưới Không khí sạch Việt Nam, nguyên Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Môi trường (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) cho biết ô nhiễm không khí là vấn đề đã được cảnh báo từ hơn 10 năm trước. Hiện nay, tình trạng này được quan tâm nhiều hơn, với mức độ báo động ngày càng gia tăng.

Ông cảnh báo không khí mà chúng ta hít thở hàng ngày đang âm thầm trở thành một trong những mối đe dọa lớn nhất đối với sức khỏe cộng đồng.

“Chúng ta vừa là nạn nhân, đồng thời cũng là thủ phạm gây ô nhiễm không khí”, ông Tùng nhấn mạnh.

Chủ tịch Mạng lưới Không khí sạch Việt Nam cho biết, tại Hà Nội có gần 7 triệu nguồn phát thải di động (những ống khói từ xe máy) mỗi ngày thải ra môi trường lượng lớn khí độc, góp phần trực tiếp làm suy giảm chất lượng không khí của thành phố.

TS Hoàng Dương Tùng

Ô nhiễm không khí tại Hà Nội không còn là vấn đề mang tính mùa vụ mà là hệ quả của việc quản lý nguồn phát thải còn nhiều bất cập. Những lỗ hổng trong kiểm soát nguồn thải tồn tại dai dẳng khiến mỗi đợt nghịch nhiệt làm lộ rõ thực tế thành phố chưa thực sự kiểm soát được mức phát thải của chính mình.

Ở lĩnh vực giao thông, hàng triệu xe máy cũ kỹ vẫn lưu hành vô hạn định mà không trải qua bất kỳ quy trình kiểm định khí thải nào.

“Nếu không siết khí thải phương tiện thì nói đến cải thiện chất lượng không khí chỉ là lý thuyết”, ông Hoàng Dương Tùng nhấn mạnh.

Trong khi nhiều quốc gia loại bỏ xe cũ theo lộ trình nghiêm ngặt, Hà Nội vẫn để dòng phương tiện lỗi thời trở thành “nhà máy thải bụi di động” giữa phố.

Bên cạnh đó, TS Hoàng Dương Tùng khẳng định các doanh nghiệp cũng là một trong những "thủ phạm" chính gây ô nhiễm không khí. Nhiều đơn vị được trao quyền sản xuất nhưng đồng thời nắm trong tay lượng khí thải khổng lồ, lại coi tiêu chuẩn môi trường như một khoản chi phí phụ, chỉ đáp ứng mức tối thiểu để được cấp phép.

Không ít khu công nghiệp xả thải vào ban đêm, trạm kiểm soát hoạt động hình thức, còn các cơ sở sản xuất nhỏ lẻ thì âm thầm vận hành mà không có hệ thống xử lý đạt chuẩn. Sự nể nang trong thanh kiểm tra và xử phạt khiến nhiều doanh nghiệp gần như không có động lực thay đổi.

Trong khi đó, người dân - những người chịu ảnh hưởng trực tiếp cũng góp một phần không nhỏ vào tình trạng này. Việc đốt rác tự phát trong khu dân cư, sử dụng bếp than tổ ong, đốt vàng mã tràn lan hay chạy xe máy cũ nát nhả khói vẫn diễn ra hàng ngày. Khi mỗi cá nhân đều muốn bầu không khí sạch hơn nhưng lại không sẵn sàng thay đổi thói quen, hệ quả cộng dồn trở thành gánh nặng lớn đối với thành phố.

Theo chuyên gia, chừng nào những lỗ hổng này còn tồn tại, ô nhiễm không khí ở Hà Nội sẽ tiếp tục kéo dài và có nguy cơ trở thành trạng thái bình thường mới, một thực tế được tạo ra không phải bởi thời tiết, mà bởi chính sự trì trệ trong hành động của tất cả các bên.

Ô tô, xe máy dày đặc trên các tuyến phố thải ra lượng lớn khí và bụi, trở thành một trong những tác nhân gây ô nhiễm không khí tại Hà Nội. (Ảnh: Viên Minh)

Ông Lê Hoài Nam, Phó Cục trưởng Cục Môi trường (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) cho biết, theo số liệu quan trắc hiện nay, tình trạng ô nhiễm không khí ở Việt Nam chủ yếu xuất phát từ bụi mịn PM2.5. Tại Hà Nội cùng một số tỉnh thuộc đồng bằng sông Hồng, nồng độ bụi mịn đang ở mức cao và diễn biến khá phức tạp.

Trong giai đoạn cuối năm 2024, Hà Nội đã trải qua 4 đợt ô nhiễm kéo dài, với mức PM2.5 trung bình vượt gần gấp đôi ngưỡng khuyến cáo, đồng thời số ngày có chất lượng không khí ở mức xấu khá nhiều.

Trong khi đó, theo quan trắc đến thời điểm hiện tại năm 2025, chất lượng không khí tại thành phố chưa nghiêm trọng như năm trước do chưa xuất hiện các điều kiện thời tiết cực đoan.

Về nguyên nhân, ông Nam cho biết ô nhiễm bắt nguồn từ nhiều nguồn phát thải, trong đó giao thông vận tải chiếm khoảng 12-15% lượng bụi mịn, còn bụi phát sinh từ đường phố đóng góp thêm 20-30%.

Bên cạnh đó, các hoạt động nông nghiệp, đặc biệt là việc đốt và xử lý phụ phẩm nông nghiệp chưa hiệu quả, cũng là một trong những yếu tố khiến bụi mịn tích tụ trong không khí.

Hà Nội ô nhiễm không khí top đầu thế giới, dân vẫn thờ ơ xả khói độc ra môi trường. (Ảnh: Minh Quang)

Giao thông xanh giúp cải thiện chất lượng không khí

Theo TS Hoàng Dương Tùng, để cải thiện chất lượng không khí, Hà Nội cần triển khai các giải pháp ngắn hạn, trung hạn và dài hạn, phù hợp với từng nguồn phát thải. Chẳng hạn, với các làng nghề tái chế, khi đã xác định được mức độ phát thải, cần có các biện pháp kiểm soát để hạn chế ô nhiễm.

Đối với giao thông, nhiều chính sách đã được đề xuất và dần triển khai, như thiết lập vùng phát thải thấp, ưu tiên phát triển giao thông công cộng, chuyển đổi xe chạy xăng sang xe điện. Trong lĩnh vực xử lý rác thải, TS Tùng cho rằng cần xây dựng cơ chế xử lý chuyên nghiệp hơn, vừa giảm phát thải vừa thúc đẩy nền kinh tế xanh.

Bên cạnh các chính sách quản lý, TS Tùng cũng nhấn mạnh vai trò của người dân trong việc giảm ô nhiễm. Mỗi cá nhân cần chủ động hạn chế các hành vi phát thải dân sinh như đốt rơm rạ, đốt rác thải hay đốt vàng mã. Chỉ khi các chính sách của Nhà nước được người dân thấu hiểu và tích cực hưởng ứng, hiệu quả giảm thiểu ô nhiễm môi trường mới đạt được tối đa.

Giao thông xanh hướng tới phát triển đô thị xanh và bền vững. (Ảnh: Viên Minh)

Để giải quyết bài toán ô nhiễm không khí, Hà Nội đang triển khai những giải pháp đồng bộ, tập trung vào phát triển giao thông xanh, bởi vận tải đường bộ hiện chiếm tỷ trọng lớn trong lượng phát thải khí nhà kính tại các đô thị lớn.

Từ 1/7/2026, thành phố sẽ cấm xe máy xăng trong Vành đai 1 theo khung giờ, đồng thời thí điểm “vùng phát thải thấp” tại 9 phường trung tâm, mở rộng dần ra Vành đai 2 từ 2028 và Vành đai 3 từ 2030.

Song song, Hà Nội ưu tiên phát triển xe buýt điện và đường sắt đô thị, với mục tiêu đến 2035 toàn bộ xe buýt và taxi chuyển sang năng lượng xanh. Dịch vụ xe đạp công cộng và thói quen đi bộ được khuyến khích, vừa giảm bụi mịn, ùn tắc, vừa nâng cao sức khỏe người dân.

Đô thị xanh cũng là trọng tâm: trồng 1 tỷ cây xanh, cải tạo công viên, hồ nước, vườn hoa và khôi phục dòng chảy các sông ô nhiễm như Tô Lịch, Nhuệ. Không gian xanh không chỉ lọc bụi, giảm tiếng ồn mà còn là nơi thư giãn, tái tạo năng lượng, cải thiện sức khỏe cộng đồng.

Kinh nghiệm quốc tế cũng là bài học hữu ích. Năm 2013, nồng độ bụi PM2.5 tại Bắc Kinh, Trung Quốc vào khoảng 90 µg/m³ - gấp đôi mức trung tâm Hà Nội hiện nay.

Tháng 9/2013, Chính phủ Trung Quốc ban hành Kế hoạch Hành động chống ô nhiễm không khí, tập trung “xanh hóa” giao thông, công nghiệp, đô thị và nông thôn. Sau 4 năm, nồng độ PM2.5 giảm 33% tại Bắc Kinh và 15% tại Đồng bằng sông Châu Giang.

Theo Đại học Chicago, từ 2014-2022, mức bụi mịn trung bình của Trung Quốc giảm nhanh hơn bất kỳ quốc gia nào khác, giúp Bắc Kinh hiện có nồng độ PM2.5 thấp hơn nhiều so với Hà Nội.

Video: Hà Nội ô nhiễm top đầu thế giới, dân vẫn thờ ơ đốt rác xả khói độc ra môi trường

Viên Minh