Chủ nhân Giải thưởng Chính VinFuture tăng tốc chiến lược chấm dứt ung thư cổ tử cung

Giải thưởng Chính VinFuture 2025 đã vinh danh công trình tạo nên nền tảng cho vaccine HPV, một thành tựu khoa học có tiềm năng cứu sống hàng triệu người. Bốn nhà khoa học Douglas R. Lowy, John T. Schiller, Aimeé R. Kreimer và Maura Gillison đã trở thành chủ nhân giải thưởng danh giá, khẳng định nỗ lực của họ trong việc chống lại một trong những căn bệnh ung thư nguy hiểm nhất.

Nền tảng khoa học vượt qua thách thức

Nhóm chủ nhân Giải thưởng Chính VinFuture 2025 chia sẻ về vaccine HPV. - Ảnh: NP

Ung thư cổ tử cung là mối đe dọa toàn cầu, ghi nhận khoảng 600.000 ca mắc mới và hơn 300.000 ca tử vong mỗi năm, trong đó phần lớn xảy ra tại các quốc gia thu nhập thấp và trung bình. Nguyên nhân chính là virus HPV, với các chủng nguy cơ cao như HPV 16 và HPV 18 chiếm khoảng 70% các trường hợp.

Thành tựu của TS Douglas R. Lowy và TS John T. Schiller tại Viện Ung thư Quốc gia Hoa Kỳ đã tạo ra bước ngoặt lịch sử. Đối mặt với khó khăn lớn nhất là HPV khó nuôi cấy trong phòng thí nghiệm, họ đã phát triển thành công cơ chế Vaccine dựa trên Hạt giống Virus (VLP).

TS Douglas R. Lowy - Ảnh: NP

TS Schiller chia sẻ, chìa khóa nằm ở việc không đi theo cách truyền thống mà "quyết định lấy toàn bộ một loại protein [L1] và để nó tự lắp ráp thành cấu trúc giống virus (VLP)". Những hạt VLP này mô phỏng bề mặt virus thật, tạo đáp ứng miễn dịch mạnh mà hoàn toàn không mang vật liệu di truyền, loại bỏ mọi nguy cơ gây nhiễm.

TS John T. Schiller tại Viện Ung thư Quốc gia Hoa Kỳ - Ảnh: NP

Cơ chế này đã trở thành nguyên lý của thế hệ vaccine HPV đầu tiên, mở đường cho các sản phẩm thương mại bảo vệ hiệu quả chống lại nhiều chủng HPV nguy cơ cao.

Triết lý nghiên cứu của những người khai phá

Quá trình nghiên cứu của TS John T. Schiller cho thấy rõ tinh thần tư duy liên ngành và sự kiên định theo đuổi các nguyên lý chung. Ban đầu nghiên cứu cơ chế chuyển gen kháng sinh ở vi khuẩn, những khó khăn đã buộc ông chuyển hướng sang tìm hiểu các nguyên lý chung của ung thư thông qua papillomavirus – một loại virus tuy chỉ có 9 gen nhưng lại có khả năng thay đổi sâu sắc tính chất tế bào người.

Nhóm tác giả nghiên cứu và phát triển vaccine HPV nhằm phòng ngừa các khối u do virus papilloma ở người gây ra.

Sự hợp tác giữa Schiller và Lowy tại Viện Ung thư Quốc gia trong việc giải mã cơ chế nhân lên của virus, cùng với phát hiện của Harald zur Hausen về mối liên hệ giữa HPV và ung thư cổ tử cung, đã giúp phòng thí nghiệm chuyển hướng kịp thời sang nghiên cứu trực tiếp tác nhân gây ung thư ở người.

Bên cạnh đó, nhóm nghiên cứu cũng do GS Maura Gillison và TS Aimeé Kreimer đứng đầu đã xác định mối liên hệ quan trọng giữa HPV và ung thư vùng đầu - cổ, từ đó mở rộng phạm vi ứng dụng của vaccine HPV, biến nó thành một công cụ dự phòng quan trọng cho cả nhóm ung thư ngoài đường sinh dục.

Đột phá giảm liều, tăng khả năng tiếp cận toàn cầu

Một phần cốt lõi trong triết lý của nhóm nghiên cứu là đảm bảo khả năng tiếp cận cho cộng đồng, đặc biệt tại các nước đang phát triển - nơi hạn chế về hạ tầng y tế và chi phí là rào cản lớn.

TS Aimeé R. Kreimer chia sẻ về dữ liệu lâm sàng quy mô lớn mà bà thực hiện - Ảnh: NP

Dữ liệu lâm sàng quy mô lớn do TS Aimeé R. Kreimer thực hiện đã chứng minh tính hiệu quả của phác đồ tiêm một liều. Nghiên cứu mất đến 15 năm để chuyển đổi từ phác đồ 3 liều ban đầu. TS John T. Schiller cho biết: "Chúng tôi đã cố gắng nghiên cứu làm thế nào để có thể giảm từ 3 liều xuống 1 liều".

Phát hiện này có ý nghĩa to lớn: Giảm chi phí và yêu cầu nhân lực y tế; Giảm yêu cầu về hạ tầng (lưu trữ, vận chuyển); Tăng tỷ lệ hoàn tất tiêm chủng ở nhóm nữ vị thành niên.

Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã cập nhật hướng dẫn tiêm chủng dựa trên kết quả này, khẳng định vai trò then chốt của việc lan tỏa vaccine thay vì chỉ dừng lại ở phát minh. Các mô hình dự báo cho thấy các quốc gia duy trì tỷ lệ bao phủ vaccine từ 80% trở lên có thể tiến gần mục tiêu loại trừ ung thư cổ tử cung trong vài thập kỷ tới.

TS John T. Schiller cảm thấy may mắn vì biết "có rất nhiều nhà nghiên cứu trên thế giới cũng đang thực hiện các công trình tương tự" - Ảnh: NP

Sau khi trở thành chủ nhân Giải thưởng Chính VinFuture 2025, cả bốn nhà khoa học đều bày tỏ sự cảm kích sâu sắc khi nỗ lực của họ được ghi nhận bởi một giải thưởng có uy tín.

TS John T. Schiller chia sẻ cảm thấy may mắn vì biết "có rất nhiều nhà nghiên cứu trên thế giới cũng đang thực hiện các công trình tương tự" và việc được lựa chọn là một sự khích lệ lớn.

TS. Aimeé R. Kreimer khẳng định giải thưởng VinFuture sẽ là một "đòn bẩy" để lan tỏa hơn nữa vaccine HPV, không chỉ với người dân mà còn đến các tổ chức y tế và chính phủ, góp phần nhân rộng sử dụng "lá chắn" HPV. Điều này cộng hưởng với triết lý đã được đại diện nhóm chia sẻ trong cuộc trao đổi trước đó: giải quyết vấn đề sức khỏe không chỉ là sản phẩm, mà là khả năng tiếp cận tiện lợi nhất.

Cả nhóm đều khẳng định sẽ tiếp tục nỗ lực để tăng cơ hội tiếp cận vaccine HPV cho cộng đồng, đặc biệt là ở các nước đang phát triển. Giải thưởng VinFuture, mang tầm vóc quốc tế, không chỉ vinh danh thành tựu mà còn tiếp thêm động lực cho các nhà khoa học trẻ, đặc biệt là ở khu vực Đông Nam Á, thúc đẩy họ theo đuổi các nghiên cứu mang tính ứng dụng cao, giúp đỡ những cộng đồng dễ bị tổn thương nhất.

Nam Phong