Chủ hộ kinh doanh trăn trở trước thời điểm đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc

Từ ngày 1/7, chủ hộ kinh doanh cá thể bắt buộc phải tham gia BHXH. Ảnh: TB.

Từ ngày 1/7/2025, Luật Bảo hiểm xã hội (BHXH) 2024 chính thức có hiệu lực, mở rộng diện tham gia BHXH bắt buộc đối với nhiều nhóm đối tượng, trong đó có chủ hộ kinh doanh cá thể. Quy định yêu cầu đóng 25% mức thu nhập làm căn cứ đóng BHXH, trong đó 3% vào quỹ ốm đau, thai sản và 22% vào quỹ hưu trí, tử tuất. Trước khi quy định này có hiệu lực, cũng có người sẵn sàng, cũng có người còn lo ngại về gánh nặng tài chính.

Chị Nguyễn Thị Lan, chủ cửa hàng tạp hóa tại Hoàng Mai, Hà Nội chia sẻ: “Trước giờ tôi chỉ đóng BHYT tự nguyện, BHXH thì không nghĩ đến vì thu nhập tháng được tháng mất. Nay nghe phải đóng hơn nửa triệu mỗi tháng, tôi cũng lo vì không biết xoay xở ra sao nếu tháng đó kinh doanh kém.”

Còn anh Vũ Mạnh Quân, chủ cửa hàng cắt tóc tại Thanh Xuân, Hà Nội bày tỏ lo lắng: “Tôi không chỉ lo ngại về chi phí, mà còn lo ngại cả về quyền lợi và thủ tục tham gia BHXH. Việc đóng góp liệu có tương xứng với quyền lợi nhận được, đặc biệt là trong bối cảnh thủ tục hành chính còn phức tạp và chưa đủ minh bạch như hiện nay”.

Bên cạnh các chủ hộ còn lo ngại và hoài nghi, cũng có không ít chủ hộ kinh doanh đã bắt đầu nhìn nhận chính sách mới một cách tích cực. Họ coi việc tham gia BHXH là một bước đi cần thiết để chính thức hóa hoạt động kinh doanh, bảo vệ quyền lợi an sinh cho bản thân và gia đình.

Anh Trần Văn Duy, chủ quán ăn tại Hoàn Kiếm, Hà Nội cho biết: “Tôi không phản đối đóng BHXH nhưng mong có hướng dẫn cụ thể, dễ hiểu. Nếu tôi chọn đóng ở mức thấp thì sau này lương hưu có đáng kể không? Còn nếu đóng cao, thì khi rủi ro gì xảy ra, tôi không kịp xoay vốn thì sao? Khi tôi cần dùng đến bảo hiểm thì thủ tục có thuận lợi hay không? Hiện nay không chỉ tôi mà rất nhiều chủ hộ kinh doanh quan tâm quyền lợi khi tham gia BHXH, đặc biệt là trong việc cấp phát lương hưu, trợ cấp ốm đau, thai sản và tử tuất”.

“Tôi 40 tuổi rồi, nhìn lại thấy nếu không có lương hưu thì sau này già chẳng biết sống thế nào. Trước ngại thủ tục, giờ có quy định bắt buộc phải tham gia, tôi cũng coi đây là cơ hội để tính chuyện lâu dài. Tôi sẽ chọn mức đóng vừa phải, vừa giữ vốn kinh doanh, vừa lo cho sau này”, anh Nguyễn Hoàng Long, chủ một xưởng mộc tại Phú Xuyên, Hà Nội bày tỏ quan điểm.

Theo chuyên gia tài chính Vũ Thế Anh, Viện Chính sách đầu tư tổ chức NGO, năm 2024 có khoảng 80.000 hộ kinh doanh nộp thuế theo phương pháp kê khai, có khoảng 2,02 triệu hộ kinh doanh nộp thuế theo phương pháp khoán. Đây là con số không nhỏ. Để chính sách BHXH bắt buộc đối với chủ hộ kinh doanh cá thể được thực hiện hiệu quả, cần có các giải pháp hỗ trợ và khuyến khích, đặc biệt là phải đơn giản hóa thủ tục hành chính, hướng dẫn chi tiết, dễ hiểu về quy trình tham gia BHXH giúp chủ hộ kinh doanh tiết kiệm thời gian và chi phí. Bên cạnh đó, phải tăng cường truyền thông, tổ chức các buổi tuyên truyền, hội thảo để nâng cao nhận thức của chủ hộ kinh doanh về quyền lợi và nghĩa vụ khi tham gia BHXH.

Còn theo TS. Nguyễn Hùng Tiến, giảng viên bộ môn Quản trị nguồn nhân lực, Trường Đại học liên kết quốc tế Latrobe, BHXH dù mang tính bắt buộc, nhưng thực tế khi áp dụng có thể chủ hộ kinh doanh có thể tìm cách né tránh nghĩa vụ. Việc hủy giấy phép hộ kinh doanh để tiếp tục bán hàng tự phát, kinh doanh nhỏ lẻ có thể sẽ xảy ra. Hoặc chủ hộ có thể chọn mức đóng 2,34 triệu đồng làm căn cứ – dù thực tế thu nhập lớn hơn nhiều – để giảm chi phí. Một số hộ có thể chuyển tên hộ kinh doanh sang người thân đã có BHXH để hợp thức hóa việc “né” đóng BHXH… Hành vi này tuy hợp pháp, nhưng làm méo mó quỹ BHXH và khiến quyền lợi người lao động không đảm bảo.

“Để chính sách BHXH bắt buộc không chỉ nằm trên giấy, cần một hệ thống các giải pháp đồng bộ, cơ quan quản lý cần kết nối dữ liệu liên ngành giữa thuế, BHXH, quản lý thị trường để phát hiện hành vi gian lận, né tránh. Áp dụng chế tài đủ mạnh với hành vi trốn tránh nghĩa vụ, đồng thời có lộ trình hợp lý trong thời gian đầu triển khai”, ông Hùng nhấn mạnh.

“Luật BHXH 2024 đã tạo ra cú hích quan trọng trong việc đưa các đối tượng “đứng bên lề” vào hệ thống an sinh xã hội. Tuy nhiên, trong giai đoạn đầu thực thi, tâm lý chủ hộ kinh doanh vẫn rất đa dạng – từ lo lắng, nghi ngờ đến chủ động và hy vọng. Nếu được truyền thông rõ ràng, hỗ trợ linh hoạt và giám sát nghiêm minh, chính sách này không chỉ nâng cao chất lượng cuộc sống của người lao động tự do mà còn góp phần xây dựng nền kinh tế minh bạch, bền vững”, TS Vũ Thế Anh phân tích.

Tại tọa đàm trực tuyến với chủ đề chủ hộ kinh doanh và nghĩa vụ tham gia bảo hiểm bắt buộc, tổ chức ngày 5/6, tại Hà Nội, ông Nguyễn Công Định, Phó giám đốc BHXH khu vực 1 cũng cho biết, hiện Hà Nội có trên 200 nghìn hộ kinh doanh cá thể. Năm 2025, BHXH khu vực 1 sẽ phối hợp với Chi cục thuế khu vực 1 rà soát, xác định đối tượng tiềm năng là các hộ cá thể có doanh thu trên 1 tỉ để tập trung tuyên truyền, vận động tham gia BHXH.

Thanh Bình