Chủ động trước thiên tai: Cần dự báo sát hơn và quản lý dựa vào cộng đồng

Từ đầu năm 2025 đến nay, cả nước đã xảy ra 20 loại hình thiên tai. (Ảnh: Hoài Nam/Vietnam+)

Theo Cục trưởng Cục Quản lý đê điều và Phòng, chống thiên tai (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) Phạm Đức Luận, từ đầu năm 2025 đến nay thiên tai diễn biến rất phức tạp, đã gây thiệt hại nặng nề tại nhiều địa phương. Đáng chú ý vẫn còn thiệt hại đáng tiếc về người do có sự chủ quan. Vì vậy, thời gian tới, công tác ứng phó thiên tai phải sớm và sát thực tế hơn.

Trao đổi với phóng viên Báo Điện tử VietnamPlus, ông Luận nhấn mạnh một trong những giải pháp căn cơ là cần tiếp tục nâng cao chất lượng, độ tin cậy dự báo, cảnh báo thiên tai; hướng dẫn bài bản kỹ năng ứng phó và thực hiện hiệu quả việc quản lý rủi ro thiên tai dựa vào cộng đồng.

Dự báo mưa cực đoan, lũ lớn còn hạn chế

- Đầu tiên, xin ông cho biết nhận định về xu thế khí tượng thủy văn trong các tháng cuối năm 2025? Những loại hình thiên tai nào cần đặc biệt lưu ý?

Cục trưởng Phạm Đức Luận: Theo nhận định của Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn Quốc gia (Cục Khí tượng thủy văn), từ nay đến hết 12/2025, dự báo có khoảng 2-3 cơn bão, áp thấp nhiệt đới hoạt động trên khu vực Biển Đông; trong đó khoảng 1-2 cơn ảnh hưởng đến nước ta, tập trung ở khu vực Trung Bộ (các tỉnh, thành phố từ Hà Tĩnh đến Lâm Đồng).

Đây cũng là thời gian mưa lũ trọng điểm khu vực miền Trung; đỉnh lũ các sông miền Trung dự báo ở mức báo động 2-3, có nơi trên báo động 3.

Từ khoảng cuối tháng 10, không khí lạnh bắt đầu ảnh hưởng đến nước ta và có khả năng hoạt động mạnh trong tháng 11-12/2025. Hiện tượng rét đậm, rét hại ở Bắc Bộ có khả năng xuất hiện từ nửa cuối tháng 12/2025.

Ngoài ra, trên phạm vi cả nước dự báo tiếp tục xảy ra các hiện tượng thời tiết nguy hiểm như: Dông, lốc, sét, mưa đá và gió giật mạnh.

Vì vậy, thời gian tới cần tập trung ứng phó với bão, mưa lũ tại các tỉnh miền Trung, đề phòng bão mạnh, lũ lớn xảy ra dồn dập trong các tháng cuối năm.

- Trong thời gian qua, cả nước đã tập trung nhiều nguồn lực để ứng phó, tuy nhiên thiên tai mỗi năm vẫn gây nhiều thiệt hại người và của. Theo ông, trong công tác phòng chống thiên tai hiện nay còn thiếu hụt, hạn chế gì?

Cục trưởng Phạm Đức Luận: Từ đầu năm 2025 đến nay, cả nước xảy ra 20 loại hình thiên tai. Đáng chú ý, thiên tai diễn ra dồn dập trên phạm vi rộng, mang nhiều yếu tố bất thường, vượt mức lịch sử, trong đó các cơn bão (số 5, số 9, số 10 và 11) di chuyển rất nhanh, cường độ rất mạnh, trái quy luật.

Kèm theo đó là mưa lớn cực đoan, lũ vượt lịch sử tại nhiều tuyến sông tại Tuyên Quang, Thái Nguyên, Lạng Sơn, Bắc Ninh, Thanh Hóa, Nghệ An.

Cục trưởng Cục Quản lý đê điều và Phòng, chống thiên tai Phạm Đức Luận. (Ảnh: BNNMT)

Nhiều khu vực trong thời gian ngắn đã phải hứng chịu tất cả các đợt thiên tai trên, dẫn đến hình thái thiên tai kép bão chồng bão, lũ chồng lũ, lũ quét, sạt lở đất, nhất là tại các tỉnh miền núi, trung du Bắc Bộ, Bắc Trung Bộ.

Trước diễn biến trên, công tác ứng phó thiên tai đã được triển khai từ sớm, từ xa, góp phần hạn chế thấp nhất thiệt hại về người và tài sản, công trình cơ sở hạ tầng. Tuy vậy, bên cạnh những kết quả quan trọng đã đạt được, công tác ứng phó bão, mưa lũ sau bão còn bộc lộ một số vấn đề tồn tại, hạn chế.

Đơn cử, vẫn còn thiệt hại đáng tiếc về người do di chuyển trong mưa lũ, chưa tuân thủ triệt để đảm bảo an toàn trên các tàu thuyền khi bão đổ bộ.

Công tác dự báo bão dù đã đạt được nhiều kết quả, tiệm cận với các nước tiên tiến trong khu vực và thế giới, song dự báo mưa lớn cực đoan, lũ đặc biệt lớn, vượt lịch sử còn hạn chế, chưa dự báo sớm được các giá trị vượt lịch sử trong đợt mưa lũ; dự báo, cảnh báo lũ quét, sạt lở đất còn gặp khó khăn.

Ngoài ra, thực tế tại nhiều nơi cho thấy vẫn chưa thực hiện nghiêm túc, triệt để công tác cắt tỉa cành cây, chằng chống, gia cố nhà cửa, công sở, kho tàng, biển báo, biển quảng cáo,.. dẫn đến bị tốc mái, gẫy đổ rất nhiều.

Đáng chú ý, năng lực chống chịu trước thiên tai của các công trình cơ sở hạ tầng còn hạn chế, nhất là với tình huống bão mạnh, siêu bão, lũ đặc biệt lớn, vượt lịch sử; phương tiện, trang thiết bị phục vụ công tác ứng phó thiên tai, cứu hộ cứu nạn còn thiếu và yếu chưa đáp ứng được yêu cầu đặt ra, nhất là khi xảy ra tình huống cứu nạn trên biển, vùng sâu, vùng xa.

Chủ động ứng phó thiên tai từ sớm, từ xa

- Vậy trong bối cảnh hiện nay, theo ông, đâu là giải pháp căn cơ và cấp bách nhất để ứng phó với thiên tai trong điều kiện biến đổi khí hậu và các hiện tượng thời tiết cực đoan hiện nay, qua đó phòng chống chuyên nghiệp và thích ứng an toàn hơn, góp phần giảm nhẹ thiệt hại do thiên tai có thể gây ra?

Cục trưởng Phạm Đức Luận: Theo tôi việc quan trọng là triển khai rà soát, điều chỉnh thể chế, chính sách, lồng ghép nội dung phòng, chống thiên tai vào quy hoạch, kế hoạch phát triển ngành, quy hoạch vùng.

Đồng thời rà soát, điều chỉnh các quy chuẩn, tiêu chuẩn về xây dựng cơ sở hạ tầng của các ngành đảm bảo an toàn, chống chịu trước thiên tai lớn, cực đoan như bão rất mạnh, lũ lớn vượt lịch sử trong thời gian vừa qua.

Cùng với đó là tiếp tục nâng cao chất lượng, độ tin cậy dự báo, cảnh báo thiên tai, trong đó tập trung nâng cao chất lượng công tác dự báo định lượng mưa phục vụ cảnh báo, dự báo lũ, ngập lụt, lũ quét, sạt lở đất; lập bản đồ cảnh báo thiên tai, nhất là bản đồ phân vùng nguy cơ lũ quét, sạt lở đất chi tiết đến cấp thôn, bản; rà soát, bố trí sắp xếp, di dời người dân vùng có nguy cơ cao thiên tai, nhất là vùng ngập lụt sâu, nguy cơ sạt lở đất, lũ quét khu vực miền núi; điều chỉnh cơ cấu cây trồng, vật nuôi ở các vùng, các địa phương.

Cần sớm lập bản đồ cảnh báo thiên tai, nhất là bản đồ phân vùng nguy cơ lũ quét, sạt lở đất chi tiết đến cấp thôn, bản. (Ảnh: Hoài Nam/Vietnam+)

Ngoài các giải pháp trên, một số giải pháp sát sườn cần triển khai là tu bổ, nâng cấp, cải tạo hệ thống đê điều, hồ chứa, công trình phòng, chống thiên tai, nhất là các công trình xung yếu, bị hư hỏng, xuống cấp; củng cố, nâng cấp các tuyến đê sông, đê biển đảm bảo chống chịu được với các trận bão rất mạnh, lũ trên sông vượt lịch sử; xây dựng, lắp đặt các trạm cảnh báo lũ quét tự động tại những vùng có nguy cơ cao xảy ra lũ quét.

Chúng tôi cũng đề xuất quản lý chặt chẽ việc xây dựng nhà ở, cơ sở hạ tầng lấn chiếm lòng sông, suối, bạt sườn dốc làm gia tăng rủi ro thiên tai; bảo vệ không gian thoát lũ trên các lưu vực sông, lòng sông theo quy định (trước hết là đối với sông Hồng, sông Cầu, sông Cửu Long và các sông lớn khác.

Ngoài ra, tăng cường công tác thông tin, nâng cao nhận thức cộng đồng và quản lý rủi ro thiên tai dựa vào cộng đồng; hướng dẫn kỹ năng ứng phó phù hợp với các loại hình thiên tai bản địa; thúc đẩy hợp tác quốc tế và ứng dụng khoa học công nghệ trong phòng, chống thiên tai, nhất là chuyển đổi số, theo dõi, giám sát thiên tai theo thời gian thực; tăng cường nguồn lực cho khắc phục hậu quả thiên tai theo hướng xây dựng lại bền vững hơn.

- Về lâu dài, Cục Quản lý đê điều và Phòng, chống thiên tai có khuyến nghị gì để nâng cao hiệu quả quản lý rủi ro thiên tai dựa vào cộng đồng, bao gồm việc huy động người dân tham gia vào quá trình phòng chống thiên tai?

Cục trưởng Phạm Đức Luận: Để quản lý rủi ro thiên tai dựa vào cộng đồng hiệu quả, cần tăng cường triển khai các nhiệm vụ tại Đề án “Nâng cao nhận thức cộng đồng và Quản lý rủi ro thiên tai dựa vào cộng đồng, đến năm 2030” (Quyết định số 553/QĐ-TTg ngày 6/4/2021 của Thủ tướng Chính phủ).

Trong đó, các cấp địa phương tập trung xây dựng kế hoạch, bố trí kinh phí thực hiện Đề án 553 hàng năm, ưu tiên thực hiện đối với các xã thường xuyên chịu ảnh hưởng bởi bão, lũ, ngập lụt, lũ quét, sạt lở đất; rà soát và hoàn thiện các tài liệu hướng dẫn, tài liệu đào tạo, tập huấn và truyền thông phù hợp với tình hình thực tế tại các địa phương và diễn biến thiên tai.

Cùng với đó là thực hiện đa dạng hóa các hình thức giáo dục, truyền thông nâng cao nhận thức cho cán bộ, người dân, nhất là các nhóm đối tượng dễ bị tổn thương như trẻ em, học sinh, người cao tuổi, người khuyết tật.

Ngoài ra, các địa phương linh hoạt huy động mọi nguồn lực thực hiện; tạo điều kiện và khuyến khích sự tham gia của khối tư nhân, các tổ chức quốc tế, tổ chức phi chính phủ; đôn đốc, kiểm tra, giám sát, kịp thời nắm bắt các khó khăn, vướng mắc để hỗ trợ các địa phương trong việc triển khai Đề án 553 tại cơ sở; đồng thời tổng kết các mô hình tốt để chia sẻ, nhân rộng./.

Trân trọng cảm ơn ông!

(Vietnam+)