Chủ động bảo vệ sức khỏe khi thời tiết chuyển lạnh

Nhiều nơi tại miền Bắc bước vào thời điểm nhiệt độ xuống thấp, độ ẩm biến động mạnh. Ảnh: TL

Cẩn trọng khi trời lạnh đột ngột

Thời tiết miền Bắc có đặc trưng là sự thay đổi mạnh về nhiệt độ và độ ẩm, đặc biệt khi những đợt gió mùa đầu tiên xuất hiện. Đây là giai đoạn cơ thể phải thích nghi liên tục, dễ phát sinh mệt mỏi, ho, viêm họng hoặc các bệnh lý hô hấp khác. Trong mùa lạnh, khí hậu miền Bắc không chỉ lạnh đơn thuần, mà còn được chia thành hai giai đoạn rõ rệt: hanh khô đầu mùa và nồm ẩm cuối mùa – mỗi giai đoạn lại tác động đến sức khỏe theo cách khác nhau.

Ở giai đoạn hanh khô đầu mùa (tháng 11 đến tháng 1), không khí lạnh, khô khiến cơ thể mất nước qua da và niêm mạc. Niêm mạc mũi – họng khi bị khô làm giảm chức năng bảo vệ tự nhiên, tạo điều kiện để virus cúm, Rhinovirus, Adenovirus xâm nhập. Bên cạnh đó, thời tiết khô còn khiến da dễ nứt nẻ, ngứa, viêm da cơ địa tái phát mạnh. Trong giai đoạn này, cần duy trì độ ẩm trong phòng 45–55%, có thể sử dụng máy tạo ẩm hoặc đặt chậu nước nhỏ, uống đủ nước ấm, rửa mũi – súc họng bằng nước muối sinh lý 0,9%. Với da, nên bôi kem dưỡng ẩm ngay sau khi tắm, tránh tắm nước quá nóng hoặc quá lâu để không làm mất lớp dầu bảo vệ tự nhiên.

Bước sang giai đoạn nồm ẩm cuối mùa (từ tháng 2 đến tháng 4), không khí bão hòa hơi nước, độ ẩm thường xuyên vượt 85%, hơi nước bám trên tường và sàn nhà, tạo điều kiện thuận lợi cho vi khuẩn, virus và nấm mốc phát triển. Đây là nguyên nhân khiến các bệnh viêm xoang, viêm mũi dị ứng, hen phế quản, COPD, viêm phổi gia tăng. Trong thời tiết nồm ẩm, cần giữ không gian sống khô thoáng, duy trì độ ẩm khoảng 50–60%, mở cửa thông khí 2–3 lần mỗi ngày, vệ sinh rèm, chăn ga định kỳ và sử dụng máy hút ẩm hoặc chế độ “Dry” của điều hòa. Với những gia đình có người mắc bệnh hô hấp mạn tính, máy lọc không khí có màng HEPA giúp giảm bụi mịn, mạt bụi và bào tử nấm.

Sự thay đổi giữa hanh khô và nồm ẩm khiến cơ thể dễ mệt mỏi, giảm đề kháng, mất ngủ hoặc rối loạn giấc ngủ. Việc phòng bệnh mùa lạnh không chỉ nằm ở việc tránh gió hay sưởi ấm, mà quan trọng hơn là giúp cơ thể thích nghi đúng cách. Giữ ấm hợp lý, ăn uống đầy đủ, ngủ đủ giấc và duy trì vận động thường xuyên là những yếu tố then chốt giúp tăng khả năng đề kháng và thích nghi của cơ thể trong suốt mùa đông.

Bệnh nhân nhập viện gia tăng do ảnh hưởng của thời tiết. Ảnh: Bệnh viện E

Chủ động phòng bệnh

Thời tiết lạnh ảnh hưởng đồng thời đến hệ hô hấp, tim mạch, cơ xương khớp, da và tiêu hóa. Nếu không chủ động chăm sóc, các yếu tố môi trường mùa lạnh có thể làm bệnh mạn tính tái phát hoặc gây biến chứng nguy hiểm.

Trong điều kiện lạnh, các mạch máu ngoại vi co lại, huyết áp tăng và tim phải hoạt động nhiều hơn. Đây là nguyên nhân chính gây đột quỵ và nhồi máu cơ tim ở người cao tuổi, người tăng huyết áp, đái tháo đường, rối loạn mỡ máu. Để phòng ngừa, cần giữ ấm cơ thể, đặc biệt là cổ, ngực, bàn tay, bàn chân, tránh ra ngoài vào sáng sớm khi nhiệt độ xuống thấp, kiểm tra huyết áp hằng ngày và tuân thủ thuốc đều đặn. Ngoài ra, nên hạn chế rượu bia và không sử dụng các loại thuốc cảm hoặc giảm đau có thành phần làm tăng huyết áp.

Với các bệnh đường hô hấp, không khí lạnh và khô làm giảm chức năng bảo vệ của niêm mạc mũi – họng, tạo điều kiện cho virus cúm, RSV và vi khuẩn phát triển. Người có bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD), hen phế quản, viêm xoang cần duy trì thuốc dự phòng, không tự ý dừng thuốc. Việc tiêm vaccine cúm hằng năm và vaccine phế cầu cho người cao tuổi, trẻ nhỏ và người có bệnh nền là cần thiết để giảm nguy cơ biến chứng. Phòng ở nên thông thoáng, tránh khói thuốc, khói bếp và tuyệt đối không sử dụng than, củi để sưởi trong phòng kín nhằm phòng ngộ độc khí CO.

Thời tiết lạnh cũng là nguyên nhân gây đau khớp, co cứng cơ, tái phát viêm khớp dạng thấp hoặc thoái hóa khớp. Cần khởi động nhẹ, xoa bóp, chườm ấm trước khi vận động, tập luyện trong không gian kín gió, tránh tập quá sớm. Dinh dưỡng đầy đủ, bổ sung thực phẩm chứa omega-3, canxi, vitamin D giúp duy trì sức khỏe xương khớp và giảm viêm.

Đối với bệnh lý da liễu, không khí lạnh, hanh khô dễ gây khô, ngứa, nứt nẻ da. Cần tắm nước ấm (không quá 10 phút), dùng sữa tắm dịu nhẹ, bôi kem dưỡng ẩm ngay sau khi tắm và uống đủ nước mỗi ngày. Người có cơ địa dị ứng nên hạn chế thực phẩm cay nóng, rượu bia và thay đổi nhiệt độ đột ngột.

Về dinh dưỡng, nên ăn đủ bữa, chia nhỏ khẩu phần, không để bụng đói ra gió lạnh, tránh ăn quá no. Thực phẩm nấu chín kỹ, giàu năng lượng, rau xanh, trái cây tươi, vitamin C và kẽm giúp cải thiện hệ miễn dịch. Các món hầm, cháo nóng hoặc súp rau củ là lựa chọn tốt giúp giữ ấm cơ thể và dễ tiêu hóa.

Thời tiết lạnh, ngày ngắn và ánh sáng yếu cũng ảnh hưởng đến tâm lý và giấc ngủ. Cần duy trì lịch sinh hoạt đều đặn, vận động nhẹ nhàng, tiếp xúc ánh sáng tự nhiên vào buổi sáng để giữ tinh thần minh mẫn và hạn chế rối loạn giấc ngủ

Ngộ độc khí CO là mỗi nguy thường trực trong mùa lạnh. Ảnh: BV Bạch Mai

Chăm sóc sức khỏe theo nhóm đối tượng

Trong mùa lạnh, mỗi nhóm người có nguy cơ khác nhau, nên cần cách chăm sóc riêng biệt.

Người cao tuổi có khả năng điều hòa thân nhiệt kém, mạch máu co nhanh khi lạnh, dễ bị tăng huyết áp hoặc rối loạn nhịp tim. Nên duy trì nhiệt độ phòng 20–24°C, không dùng chăn điện kéo dài, không đóng kín phòng hoàn toàn, và tuyệt đối không đốt than để sưởi. Huyết áp cần được theo dõi hằng ngày, thuốc phải dùng đều đặn kể cả khi cảm thấy khỏe.

Trẻ nhỏ là nhóm dễ nhiễm lạnh nhất. Nguyên tắc chăm sóc là “4 ấm 1 thoáng”: ấm tay, lưng, bụng, chân – thoáng đầu. Không nên mặc quá nhiều lớp, tránh ủ kín khiến mồ hôi ra rồi ngấm ngược vào da. Phòng của trẻ cần duy trì độ ẩm ổn định, tránh chênh lệch nhiệt độ quá 5°C so với bên ngoài. Cần bổ sung vitamin C, kẽm, sữa chua men sống và tiêm đầy đủ các loại vaccine, đặc biệt là cúm và phế cầu.

Người mắc bệnh mạn tính như tim mạch, COPD, hen phế quản, tiểu đường cần mang theo thuốc dự phòng bên mình, tránh ra ngoài khi trời rét sâu hoặc có sương mù dày. Nếu buộc phải ra ngoài, cần giữ ấm vùng cổ, ngực, tay và chân, đeo khẩu trang dày để hạn chế hít không khí lạnh.

Người lao động ngoài trời hoặc làm việc ca đêm cần chú ý đề phòng hạ thân nhiệt. Nên mặc nhiều lớp quần áo, chọn chất liệu giữ nhiệt tốt, mang theo nước ấm và có nơi nghỉ tránh gió. Với người làm ca đêm, cần ngủ bù hợp lý, không bỏ bữa, hạn chế cà phê và thuốc lá để bảo vệ tim mạch và giấc ngủ.

Trong mùa lạnh, ngộ độc khí carbon monoxide (CO) vẫn là mối nguy thường trực. Cần tuyệt đối tránh đốt than, củi, bếp gas trong không gian kín. Nếu sử dụng máy sưởi, nên đặt cách vật dễ cháy ít nhất 1 mét và để khe thông gió nhỏ để không khí lưu thông.

BS Nguyễn Huy Hoàng