Chống khai thác hải sản bất hợp pháp trên vùng biển Quảng Ngãi

Cán bộ Đồn Biên phòng Lý Sơn tặng cờ Tổ quốc, ảnh Bác Hồ kết hợp truyên truyền phòng chống khai thác IUU cho ngư dân. Ảnh: Mai Tuấn

Siết chặt quản lý, tăng cường kiểm soát

Trời còn chưa hửng sáng, cảng cá Sa Kỳ, xã Đông Sơn đã rộn rã tiếng máy nổ, tiếng gọi nhau í ới của ngư dân. Từng con tàu chở đầy cá ngừ, cá thu, mực... cập bến. Trong nhịp sống hối hả ấy, hình ảnh cán bộ, chiến sĩ Đồn Biên phòng cửa khẩu cảng Sa Kỳ cùng cán bộ Ban quản lý cảng đến kiểm tra giấy tờ, thiết bị giám sát hành trình (VMS) và danh sách thuyền viên của những tàu đánh bắt xa bờ chuẩn bị vươn khơi đã trở thành quen thuộc.

Đã từng gắn bó với biển cả hơn 40 năm, ông Nguyễn Văn Thắm, một ngư dân kỳ cựu trong xã Đông Sơn chia sẻ: “Ở đây, mọi tàu cá muốn rời bến đều phải qua kiểm tra: giấy phép khai thác, nhật ký đánh bắt, giấy chứng nhận đăng ký, VMS. Ra khơi là phải chấp hành nghiêm các quy định, nếu làm sai sẽ xử phạt nên tôi luôn tuân thủ và không bao giờ vượt qua ranh giới. Giờ bà con sợ nhất là bị bắt vì vượt ranh giới, hoặc tắt máy VMS. Mất tiền phạt thì đã đành, còn mất cả bạn hàng, vì người ta không mua cá của tàu vi phạm. Thành ra ai cũng ráng làm đúng luật”.

Lý Sơn là đặc khu duy nhất của tỉnh Quảng Ngãi, cách đất liền khoảng 15 hải lý về hướng Đông Bắc, có diện tích tự nhiên 10,32km2, tổng chiều dài đường bờ biển trên 25km. Nhân dân sống chủ yếu bằng 2 nghề chính là nông nghiệp và ngư nghiệp. Hiện nay, Đồn Biên phòng Lý Sơn đang quản lý 500 chiếc tàu khai thác thủy sản, trong đó, hơn 100 chiếc thường xuyên hoạt động khai thác xa bờ.

Đại úy Mai Văn Tuấn, Chính trị viên phó Đồn Biên phòng Lý Sơn cho biết: “Thời gian qua, đơn vị đã sử dụng nhiều biện pháp linh hoạt phòng, chống khai thác IUU như phối hợp với chính quyền địa phương, các đơn vị liên quan tuyên truyền, phổ biến pháp luật, các quy định về phòng, chống khai thác IUU, cấp phát tờ rơi tuyên truyền, tặng cờ Tổ quốc và ảnh Bác Hồ động viên ngư dân vươn khơi, bám biển. Tăng cường kiểm tra, đôn đốc các trạm kiểm soát Biên phòng, tổ tuần tra, kiểm soát duy trì thực hiện nghiêm công tác quản lý, đăng ký, kiểm tra, kiểm soát người, tàu cá trước khi xuất, nhập bến và khi hoạt động trên biển, bảo đảm 100% tàu cá ra khơi có đầy đủ thủ tục hành chính, trang thiết bị và an toàn kỹ thuật theo quy định. Cùng với đó, triển khai thực hiện có hiệu quả phần mềm quản lý, kiểm soát tàu cá và hệ thống giám sát hành trình giúp quản lý chặt chẽ số phương tiện và lao động trên địa bàn tham gia khai thác hải sản trên biển, tiến hành thủ tục xuất nhập bến được nhanh chóng và chính xác”.

Theo thông báo từ Cục Thủy sản, từ đầu năm 2025 đến nay, không có tàu cá chiều dài từ 24m trở lên của tỉnh Quảng Ngãi mất kết nối trên 10 ngày. Tuy nhiên, vẫn ghi nhận 35 lượt tàu mất kết nối trên 6 giờ và 5 lượt được xác minh. Các cơ quan chức năng trong tỉnh đã tiến hành xử phạt 25 trường hợp/25 phương tiện vi phạm hành chính trong lĩnh vực thủy sản, với tổng số tiền phạt 565 triệu đồng. So với cùng kỳ năm 2024, số tàu vi phạm đã giảm đáng kể.

Đồng bộ từ đất liền đến ngoài khơi

Thực hiện ý kiến chỉ đạo của Chính phủ và Bộ Nông nghiệp và Môi trường đặt ra mục tiêu, đến cuối tháng 8/2025, cả nước sẽ gỡ được "thẻ vàng" của EC, UBND tỉnh Quảng Ngãi đã chỉ đạo các sở, ngành, đơn vị, địa phương thường xuyên theo dõi, nắm bắt và đánh giá tình hình hoạt động khai thác thủy sản của ngư dân tại các vùng biển xa để kịp thời ngăn chặn, không để xảy ra tình trạng tàu cá, ngư dân của tỉnh vi phạm vùng biển nước ngoài khai thác thủy sản trái phép.

Ngư dân Quảng Ngãi xuất bến ra khơi đánh bắt hải sản. Ảnh: Ngọc Quang

Để thực hiện có hiệu quả công tác chống IUU, tỉnh Quảng Ngãi xác định tuyên truyền phải đi trước một bước. Năm qua, lực lượng BĐBP tỉnh cùng với Sở Nông nghiệp và Môi trường phối hợp chặt chẽ với các địa phương tổ chức hàng trăm buổi tuyên truyền trực tiếp tại bến cá, làng chài, khu neo đậu. Cách tuyên truyền cũng được đổi mới: thay vì đọc văn bản khô khan, cán bộ Biên phòng sử dụng bản đồ hàng hải, hình ảnh minh họa để chỉ rõ ranh giới vùng biển, điểm nào là “ranh nóng” dễ vi phạm; sử dụng loa phát thanh lưu động trên tàu tuần tra vừa phát nhạc, vừa xen kẽ thông tin cảnh báo, hay tổ chức phát tờ rơi cho ngư dân tại các bến neo đậu tàu thuyền, hay các cảng cá... Nhờ đó, nhận thức của ngư dân thay đổi rõ rệt. Nếu như trước đây, nhiều người còn “mơ hồ” về khái niệm IUU, thì nay hầu hết đều hiểu đây là điều kiện bắt buộc để giữ thị trường xuất khẩu, đặc biệt là thị trường EU. Ông Nguyễn Văn Hùng, chủ tàu cá đánh bắt xa bờ ở phường Sa Huỳnh nói: “Nếu ai vi phạm, cá bị trả về, hoặc giá thấp hơn hẳn. Bà con truyền miệng nhau, dần dần ai cũng sợ, ai cũng muốn làm đúng”.

Tại Trung tâm Giám sát tàu cá tỉnh Quảng Ngãi, những màn hình lớn hiển thị hàng trăm tín hiệu từ VMS. Mỗi khi một tàu cá tắt tín hiệu, hoặc di chuyển sát ranh giới vùng biển nước ngoài, hệ thống sẽ lập tức phát cảnh báo. Cán bộ trực ca sẽ gọi điện yêu cầu tàu điều chỉnh hướng đi, hoặc báo cho lực lượng tuần tra gần nhất. Ngoài giám sát hành trình, Quảng Ngãi còn áp dụng phần mềm quản lý dữ liệu tàu cá, từ đăng ký, cấp phép, nhật ký khai thác đến xác nhận nguồn gốc hải sản. Việc này giúp rút ngắn thời gian làm thủ tục, đồng thời đảm bảo tính minh bạch khi truy xuất. Một cán bộ trung tâm chia sẻ: “Ban đầu, nhiều thuyền trưởng không quen nhập dữ liệu trên phần mềm, nhưng giờ họ thấy tiện hơn nhiều so với viết tay. Khi kiểm tra xuất xứ lô hàng, dữ liệu có ngay, không phải lục lại giấy tờ”.

Bên cạnh siết chặt quản lý, tỉnh Quảng Ngãi còn triển khai chính sách hỗ trợ: cho vay ưu đãi đóng mới, cải hoán tàu; hỗ trợ lắp đặt VMS; hỗ trợ nhiên liệu cho tàu đánh bắt xa bờ. Các tổ, đội khai thác trên biển được khuyến khích thành lập để vừa sản xuất hiệu quả, vừa bảo vệ nhau khi gặp rủi ro. Các đồn Biên phòng đã phối hợp với ngân hàng, hội nghề cá tổ chức lớp tập huấn kỹ năng quản lý tài chính, tính toán chuyến biển. Anh Võ Văn Dũng, ngư dân đặc khu Lý Sơn kể: “Trước đây, nhiều người liều đi vùng biển nước ngoài vì nghĩ cá nhiều hơn. Giờ mình đi theo tổ đội, vừa an toàn, vừa không lo vi phạm. Cá đánh được bán giá cao hơn vì có giấy tờ đầy đủ”.

Cuộc chiến chống khai thác IUU là một quá trình liên tục, đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ của tất cả các cấp, ngành, các lực lượng. Những chấm xanh trên màn hình giám sát không chỉ là tọa độ của tàu cá, mà còn là lời cam kết của ngư dân về việc vươn khơi bám biển, hành nghề đúng pháp luật. Khi những con tàu trở về với khoang cá đầy ắp, giấy tờ hợp pháp, cũng là lúc “tấm lưới an toàn” của pháp luật, sinh kế và danh dự người làm nghề biển được giữ vững. Đó không chỉ là thành công của riêng tỉnh Quảng Ngãi, mà còn là đóng góp vào nỗ lực chung của Việt Nam trong việc gỡ bỏ “thẻ vàng” và xây dựng ngành thủy sản phát triển bền vững, có trách nhiệm với biển cả.

Ngọc Quang - Mai Tuấn