Chọn thủy sản làm khâu đột phá

Nước mặn là tài nguyên

Nhìn lại sản xuất nông nghiệp năm qua cho thấy, ngành nông nghiệp đã đạt kỷ lục mới khi kim ngạch xuất khẩu đạt trên 62 tỷ USD. Riêng ngành tôm Việt Nam đã nỗ lực vượt qua nhiều khó khăn, thách thức để đạt kim ngạch xuất khẩu trên 4 tỷ USD, tăng 14% so với năm 2023 và góp phần quan trọng vào kỷ lục 10 tỷ USD của ngành thủy sản. Ðến nay, chỉ riêng con tôm Việt Nam đã tiếp cận hơn 100 thị trường, tăng thêm 5 thị trường so với năm 2023. Ðây là thành tích ấn tượng trong xuất khẩu tôm của Việt Nam và càng khẳng định thế mạnh đặc thù của các tỉnh trọng điểm về nuôi tôm ở khu vực ven biển vùng ÐBSCL.

Thế nhưng, trên tổng thể sản xuất nông nghiệp nói chung và nghề nuôi tôm nói riêng, đến nay vẫn trong tình trạng sản xuất nhỏ lẻ, manh mún. Mặt khác, tuy bước đầu đã hình thành nên những liên kết trong phát triển sản xuất, nhưng chưa nhiều, thiếu bền chặt, thậm chí dễ bị bẻ gãy khi thị trường tiêu thụ biến động và dường như vẫn chưa có sự ràng buộc nào về trách nhiệm, tính pháp lý giữa doanh nghiệp và nông dân. Kết quả, các mô hình nuôi thủy sản ứng dụng công nghệ cao phát triển còn khá khiêm tốn, chưa góp phần phát huy tốt thế mạnh này.

Như khu vực Bạc Liêu (trước khi sáp nhập vào tỉnh Cà Mau) vốn được mệnh danh là “thủ phủ” ngành công nghiệp tôm, nhưng đến nay chỉ có 7 công ty, đơn vị và hơn 900 hộ dân đã thả nuôi tôm thẻ chân trắng 2, 3 giai đoạn, với mô hình nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao trên diện tích hơn 2.870 ha, so với tổng diện tích nuôi trồng thủy sản hơn 126.580 ha.

Con tôm góp phần quan trọng tăng kim ngạch xuất khẩu cho quốc gia.

Với diện tích trên, khó sản xuất ra lượng hàng hóa lớn và chưa khai thác tốt các tiềm năng, lợi thế vốn có từ ngành thủy sản vốn đã được Bộ Chính trị, Chính phủ cụ thể hóa từ các Nghị quyết chiến lược cho vùng ÐBSCL. Ðó là chuyển từ tư duy dựa vào sản xuất “lúa gạo, rau quả và thủy sản” xoay trục sang “thủy sản, rau quả và lúa gạo”, khi thực tiễn chứng minh thủy sản trở thành mặt hàng chiến lược hàng đầu, mang tính dẫn dắt nền kinh tế của nhiều tỉnh ở vùng ÐBSCL.

Sự xoay trục về tư duy này đáp ứng kịp thời nhu cầu phát triển bền vững và tăng tính thích ứng trong điều kiện Bạc Liêu là một trong những tỉnh của khu vực ÐBSCL chịu ảnh hưởng nặng nề từ triều cường, xâm nhập mặn và nhất là tình trạng nước biển dâng.

Mặt khác, việc khai thác tài nguyên nước trên thượng nguồn, cùng với việc xây dựng các đập thủy điện làm thay đổi dòng chảy và suy giảm lượng phù sa, kéo theo nguồn lợi thủy sản cạn kiệt, tài nguyên nước ngầm bị khai thác quá mức... Ðây chính là những thách thức, nguy cơ mà ÐBSCL phải đương đầu chứ không thể né tránh. Do vậy, nước mặn đã trở thành tài nguyên và lợi thế đặc thù cho phát triển nghề nuôi thủy sản, với con tôm là mặt hàng chiến lược. Cũng như đầu tư, nghiên cứu và khai thác, phát huy thêm các loại thủy sản khác đang có lợi thế, đặc biệt là con cua của Cà Mau, hứa hẹn sẽ tạo nên những đột phá khi Cà Mau quyết tâm đầu tư cho mặt hàng chiến lược này.

Cần tư duy tích hợp

Nghị quyết 120 về phát triển bền vững vùng ÐBSCL thích ứng với BÐKH và Nghị quyết 13 của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế - xã hội gắn với bảo đảm quốc phòng, an ninh vùng ÐBSCL đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045, mục tiêu đưa ÐBSCL trở thành vùng sinh thái, văn minh, bền vững, mang đậm bản sắc văn hóa sông nước, là trung tâm kinh tế nông nghiệp bền vững, năng động và hiệu quả của quốc gia, khu vực và thế giới... Ðể thực hiện thắng lợi mục tiêu xoay trục kinh tế theo đúng tinh thần của nghị quyết trên, khẳng định phát triển ngành thủy sản nước ngọt, mặn và lợ là sản phẩm chủ lực thì các tỉnh ÐBSCL nói chung, tỉnh Cà Mau nói riêng cần quyết liệt hơn nữa trong tiếp tục tái cơ cấu mô hình tăng trưởng, cả chiều rộng lẫn chiều sâu.

Muốn vậy, quy hoạch tổng thể và chi tiết cho ngành thủy sản phải đi trước một bước, nhất là quy hoạch vùng nuôi tôm công nghiệp ứng dụng công nghệ cao, các vùng nuôi cua và cả cá mặn, lợ cho từng tiểu vùng sinh thái. Từ đó, hướng đến đa dạng hóa về nguồn hàng và cả thị trường tiêu thụ, vốn là vấn đề cơ bản nhất trong giải bài toán giá trị, lợi nhuận và phát triển bền vững. Ðặc biệt, phải xây dựng chiến lược phát triển bền vững trong đầu tư, khai thác và phát huy giá trị của con tôm xuất khẩu, khi gần 90% con tôm xuất khẩu hiện nay chỉ xuất bán nguyên liệu thô, thiếu và chưa có nhiều mặt hàng mang lại giá trị gia tăng cao.

Vấn đề quan trọng khác là cùng với tư duy tập trung tái cơ cấu gắn với sản xuất hàng hóa lớn, cần quan tâm tăng tính thích ứng, phù hợp với sự phát triển khách quan của từng vùng sinh thái theo kiểu vừa trồng lúa, trồng rừng, nuôi tôm, vừa phát triển các loại rau màu và nuôi cá nước lợ, nước mặn theo hướng đa cây, đa con. Vùng chuyển đổi sản xuất ở các địa phương với mô hình sản xuất kết hợp là điển hình.

Nông dân tăng thu nhập từ mô hình sản xuất kết hợp tôm và cua.

Quan trọng trong tư duy phát triển các mô hình này chính là bài toán năng suất và chất lượng, cùng thu nhập tăng thêm trên 1 ha. Hay nói cách khác đó là sản xuất nông nghiệp với tư duy tích hợp, thay vì chỉ tập trung cho con tôm và cây lúa. Với thực trạng ở một số tiểu vùng chưa thể hình thành nên vùng sản xuất hàng hóa lớn và chưa thể tập trung ruộng đất thì mô hình này chính là sinh kế và giải quyết các vấn đề cơ bản cho nông dân, đó là nhu cầu tạo ra thu nhập, việc làm, chủ động tránh sự lệ thuộc hoàn toàn vào cây lúa hay chỉ dựa vào con tôm.

Xét ở góc độ nào đó, việc xoay trục trong phát triển kinh tế nông nghiệp, với tư duy mới trong điều kiện BÐKH và cạnh tranh về thương mại hiện nay là nhu cầu tất yếu cho phát triển bền vững. Ðồng thời, góp phần hóa giải các thách thức, biến nguy cơ trở thành thời cơ và hình thành cơ hội cho phát triển nhanh, bền vững, tăng tính thích ứng gắn với khai thác, phát huy tốt tiềm năng, lợi thế vốn có./.

Lư Dũng - Hoàng Lam