Chọn 'nhân tài làm việc nước' từ góc nhìn GS. Trần Văn Thọ

Khảo sát vừa công bố của Viện Nghiên cứu phát triển TP.HCM (HIDS) thực hiện từ ngày 22 đến 30/5 tại các sở, ngành, quận, huyện trên địa bàn trong chủ trương sắp xếp tổ chức bộ máy, đơn vị hành chính các cấp. Kết quả khảo sát rất bất ngờ, 54% cán bộ, gần 43% công chức và khoảng 34% viên chức ở TP.HCM trong tổng số hơn 56.500 người được khảo sát cho biết sẵn sàng rời đi nếu có cơ hội tốt hơn.

Theo HIDS, lý do khiến nhiều người muốn rời khu vực công gồm thu nhập thấp, áp lực công việc cao, sức khỏe và tuổi tác. Trong đó, gần 80% lãnh đạo, quản lý và hơn 75% cán bộ cấp xã, phường đánh giá khối lượng công việc đang ở mức nhiều hoặc rất nhiều.

Nguyên nhân chính là do công việc dồn dập, thiếu nhân sự, thời hạn gấp, họp hành chồng chéo và hoạt động phong trào ngoài chuyên môn quá nhiều.

Gần 65% số người được khảo sát bày tỏ mong muốn được nâng lương, tăng phụ cấp, thưởng theo hiệu quả công việc. Điều này phản ánh các chính sách hiện hành tuy nhiều nhưng thiếu hiệu quả thực chất.

“Trong công cuộc cải cách hành chính hiện nay, tôi cho rằng nên thay đổi trong cách tuyển dụng cán bộ như Nhật Bản hay Hàn Quốc đang làm”, GS. Trần Văn Thọ, Đại học Waseda (Nhật Bản) chia sẻ tại buổi gặp mặt với chủ đề: “Doanh nghiệp Việt Nam trong tình hình kinh tế thế giới đầy biến động và bất định”, diễn ra mới đây tại TP.HCM.

Cần một đội ngũ công chức biết “phụng sự”

Theo GS. Trần Văn Thọ, ở Nhật Bản không có cái gọi là “giấy phép con”. Ở Việt Nam, “giấy phép con” theo nghĩa tốt là cách đưa ra để quản lý cho chặt, nhưng thực tế có thể sẽ bị lợi dụng để nhũng nhiễu.

Nhật Bản hoàn toàn không có chuyện đưa ra các “giấy phép con” để tạo ra cơ chế “xin - cho” như vậy.

Chuyên gia này cũng nhận xét thẳng thắn, việc đào cán bộ hành chính của Việt Nam có vẻ chủ yếu nghiêng về chính trị, trong khi ở Nhật Bản, yếu tố chuyên môn, năng lực luật pháp, quản lý, năng lực đạo đức trách nhiệm, mới là yếu tố hàng đầu.

Một quan chức hành chính của Nhật Bản khi thi tuyển vào công chức không chỉ phải nắm về luật pháp, kinh tế mà còn phải thi về triết học, lịch sử, văn hóa… tức là họ cũng chú trọng các nền tảng vững chắc về văn hóa, đạo đức.

“Sắp tới khi muốn cải cách bộ máy hành chính, Việt Nam cũng nên nghĩ đến chuyện đào tạo cán bộ hành chính cho quy củ như Nhật Bản, Hàn Quốc, Đài Loan (Trung Quốc) đã và đang làm”, ông Thọ đề nghị.

Dẫn chứng câu chuyện thực tế ở Nhật Bản, quan chức hành chính ở đất nước này khi được giao trách nhiệm, họ có năng lực tổng hợp rất cao. Các quan chức thường xuyên được luân chuyển và học tập, đào tạo để nâng cao tri thức.

Ở Nhật Bản, muốn trở thành quan chức hành chính phải trải qua kỳ thi tuyển rất khắt khe. Đầu tiên, họ phải thi đậu vào các trường đại học danh tiếng, sau khi tốt nghiệp mới trải qua kỳ thi quan chức. Kỳ thi này do Viện Nhân sự thực hiện.

Mỗi năm, viện này tổ chức thi tuyển khoảng 6.000 công chức trung ương, các bộ, ngành sẽ lựa chọn từ 6.000 người đã đỗ kỳ thi này, mà không được tuyển từ nơi khác, tức là sự công bằng trong cơ hội để trở thành quan chức hành chính rất cao.

“Ai cũng có thể trở thành quan chức hành chính nếu có đủ nỗ lực để vượt qua các kỳ thi khắt khe này”, vị giáo sư chia sẻ.

Để thấy sự khác biệt, GS. Trần Văn Thọ lấy một ví dụ cụ thể về cơ quan phụ trách phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa để thấy sự khác biệt giữa Việt Nam và Nhật Bản.

Ở Nhật Bản, trong Bộ Công thương có Vụ Doanh nghiệp nhỏ và vừa, những người này thực sự có tri thức về doanh nghiệp nhỏ và vừa, cũng như sự vận hành của doanh nghiệp nhỏ và vừa. Mỗi năm họ sẽ phát hành một Sách Trắng về doanh nghiệp nhỏ và vừa.

Để xuất bản được cuốn Sách Trắng này, họ phải có tri thức, phải có khả năng phân tích thị trường, công nghệ, tính chất của doanh nghiệp nhỏ và vừa để hướng dẫn cho chính các doanh nghiệp.

Một cách tiếp cận khác, ở Việt Nam cũng có quỹ cho doanh nghiệp nhỏ và vừa, nhưng hầu như không có hiệu quả. Tại sao vậy? Có thể những người có trách nhiệm ở đó không dám cho vay khi không có thế chấp. Trong khi ở Nhật Bản, những người phụ trách họ hiểu về doanh nghiệp nhỏ và vừa, khi doanh nghiệp đưa ra dự án thì họ thẩm định và tư vấn ngược lại cho doanh nghiệp, giúp doanh nghiệp cải thiện dự án để làm sao cho vay được.

Kết quả là, họ vừa cho doanh nghiệp vay được nhiều, vừa tăng khả năng thu hồi vốn, đó là một sự khác biệt có thể thấy rõ trong cách vận hành.

Nên có “Ngày chọn nhân tài làm việc nước”

Từ kinh nghiệm qua nhiều quốc gia trên thế giới, GS. Trần Văn Thọ kiến nghị, trong công cuộc cải cách hành chính hiện nay, Việt Nam nên học kinh nghiệm và thay đổi trong cách tuyển dụng quan chức như Nhật Bản hay Hàn Quốc đang làm.

“Tôi đã từng kiến nghị Việt Nam nên có ngày trong năm gọi là ‘Ngày chọn nhân tài làm việc nước’. Ngày đó là ngày mà Viện Nhân sự mở kỳ thi tuyển, chọn ra những quan chức hành chính. Khi đã vào làm việc tại các bộ, ngành thì tiếp tục có các chương trình đào tạo quan chức đưa đi học ở các nước”, vị chuyên gia gợi ý.

Theo ông, ở Nhật Bản hiện vẫn có những chương trình như vậy, sau khi quan chức hành chính làm việc ở các bộ, ngành 4-5 năm, sẽ được cử đi Mỹ học 1-2 năm về quản lý công, hành chánh, văn hóa.

“Khi đi nước ngoài học, các quan chức sẽ mở rộng mạng lưới quan hệ với bạn bè quốc tế, rất có ích cho công việc quản lý sau này”, ông Thọ dẫn chứng.

Mặt khác, ông cũng kiến nghị chế độ đãi ngộ cho đội ngũ cán bộ hành chính cần phải cải thiện để họ có thể tập trung hoàn toàn cho công việc, tránh nhũng nhiễu, tham nhũng. “Tôi cho rằng đây là việc chúng ta cần phải làm nhanh”, ông nói.

An Nhiên