Chính sách mới: Quản lý công viên, cây xanh, mặt nước hướng đến sự bền vững

Trước khi có nghị định, hệ thống văn bản pháp luật về công viên, cây xanh, mặt nước còn rời rạc, chủ yếu được quy định phân tán trong các luật như: Luật Xây dựng, Luật Đất đai, Luật Bảo vệ môi trường năm 2020, Luật Quy hoạch đô thị và nông thôn năm 2024... dẫn tới tình trạng chồng chéo, thiếu đồng bộ. Nhiều địa phương thiếu quy hoạch tổng thể, dẫn đến diện tích công viên bị thu hẹp, “chia nhỏ” cho các dự án thương mại hoặc sử dụng sai mục đích. Ở không ít nơi, mặt nước bị lấn chiếm, san lấp, cây xanh bị chặt hạ tùy tiện, gây mất cân bằng sinh thái và tăng nguy cơ ngập úng. Các hoạt động kinh doanh, dịch vụ trong công viên diễn ra tự phát, thiếu quy định cụ thể về tỷ lệ đất sử dụng, ảnh hưởng đến chức năng công cộng của không gian xanh.

Quản lý công viên, cây xanh, mặt nước phải tuân thủ quy hoạch đô thị và nông thôn được phê duyệt. Ảnh minh họa: chinhphu.vn

Nhiều đô thị lớn như Hà Nội, TP Hồ Chí Minh từng đối mặt với sự thiếu hụt nghiêm trọng diện tích cây xanh, bình quân chỉ đạt 2-4m²/người, thấp hơn nhiều so với tiêu chuẩn 10-15m²/người của Tổ chức Y tế thế giới (WHO). Trong khi đó, công tác bảo trì, chăm sóc, trồng thay thế cây xanh còn thiếu nguồn lực và cơ chế giám sát; mặt nước bị ô nhiễm do xả thải sinh hoạt, rác thải đô thị, gây mất mỹ quan và ảnh hưởng tới sức khỏe cộng đồng.

Nghị định số 258/2025/NĐ-CP ra đời đã khắc phục những tồn tại trên bằng việc xác lập hành lang pháp lý thống nhất, toàn diện và có tính ràng buộc cao. Trước hết, nghị định quy định rõ tỷ lệ diện tích đất cây xanh, mặt nước không nhỏ hơn 65% tổng diện tích công viên, giới hạn tối đa 15% đất công viên cho mục đích kinh doanh và không vượt quá 5ha. Đây là cơ sở pháp lý quan trọng để ngăn chặn tình trạng “thương mại hóa” công viên, giữ vững chức năng phục vụ cộng đồng.

Điểm tiến bộ nữa là nghị định ưu tiên phát triển công viên, cây xanh ở khu vực ven hồ, sông, kênh rạch, gắn với đầu tư hạ tầng bảo vệ không gian mặt nước và thích ứng với biến đổi khí hậu. Quy hoạch đô thị và nông thôn buộc phải bảo đảm tỷ lệ đất cây xanh, mặt nước; có phương án bảo tồn, cải tạo các hồ, đầm hiện hữu có giá trị về sinh thái, cảnh quan và văn hóa.

Bên cạnh đó, nghị định mới khuyến khích ứng dụng công nghệ, chuyển đổi số trong quản lý cây xanh, mặt nước, giúp kiểm soát hiệu quả tình trạng lấn chiếm, ô nhiễm, đồng thời nâng cao tính minh bạch và trách nhiệm của đơn vị quản lý. Việc sử dụng vật liệu thân thiện với môi trường, tiết kiệm năng lượng trong đầu tư, cải tạo công viên cũng được đưa vào tiêu chuẩn bắt buộc, góp phần hướng tới đô thị xanh, kinh tế tuần hoàn.

Đối với các hoạt động thương mại, dịch vụ, văn hóa-nghệ thuật trong công viên, nghị định đã đặt ra nguyên tắc rõ ràng: Chỉ được tổ chức khi phù hợp với quy hoạch, không ảnh hưởng đến chức năng chính của công viên, bảo đảm cảnh quan, an toàn, trật tự. Cách tiếp cận này giúp hài hòa giữa mục tiêu phục vụ cộng đồng và khai thác hợp lý nguồn lực xã hội, tránh biến công viên thành khu kinh doanh trá hình.

Nếu như trước đây việc quản lý cây xanh, mặt nước chủ yếu dựa vào sự tự giác của các cơ quan, đơn vị, thiếu sự giám sát và chế tài cụ thể thì nay, nghị định đã phân định rõ trách nhiệm của Nhà nước, doanh nghiệp và người dân trong quản lý, khai thác và bảo vệ tài sản hạ tầng công viên, cây xanh, mặt nước. Các địa phương khi lập quy hoạch mới hoặc chỉnh trang đô thị bắt buộc phải bổ sung diện tích mảng xanh, bảo đảm người dân có điều kiện tiếp cận công viên, mặt nước thuận tiện.