Chính sách là chìa khóa bứt phá đổi mới sáng tạo

Đổi mới sáng tạo - mệnh lệnh phát triển

Tại Diễn đàn Chính sách Đổi mới sáng tạo quốc gia 2025 do Bộ Khoa học và Công nghệ (KH&CN) tổ chức trong khuôn khổ Ngày hội Đổi mới sáng tạo quốc gia, các nhà quản lý, chuyên gia và doanh nghiệp đều thống nhất nhận định: Đổi mới sáng tạo đã trở thành mệnh lệnh phát triển, là con đường tất yếu để Việt Nam hiện thực hóa khát vọng bứt phá trong thập niên tới.

Cục trưởng Cục Đổi mới sáng tạo Nguyễn Mai Dương cho biết, hoạt động đổi mới sáng tạo hiện đang nhận được sự quan tâm lớn từ lãnh đạo Đảng, Nhà nước. Bối cảnh mới đặt ra yêu cầu phải nhanh chóng thể chế hóa các chủ trương, định hướng thành chính sách, hành động cụ thể để đổi mới sáng tạo thực sự trở thành động lực phát triển.

Theo ông Dương, Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo được Quốc hội thông qua tháng 6/2025 là một dấu mốc mang tính lịch sử. Lần đầu tiên, khái niệm “đổi mới sáng tạo” được làm rõ và đặt ngang hàng với “khoa học” và “công nghệ” trong hệ thống pháp luật quốc gia. Đây không chỉ là sự ghi nhận mà còn là cam kết chính trị mạnh mẽ của Nhà nước trong việc thúc đẩy phát triển dựa trên đổi mới sáng tạo.

Ông Nguyễn Mai Dương, Cục trưởng Cục Đổi mới sáng tạo phát biểu tại Diễn đàn (Ảnh: MST)

Hiện Bộ KH&CN đang khẩn trương xây dựng các văn bản hướng dẫn thi hành Luật, đặc biệt là các quy định cụ thể hóa nội dung về đổi mới sáng tạo, để chính sách nhanh chóng đi vào thực tiễn.

Từ góc nhìn doanh nghiệp, ông Đặng Tấn Đức, Viện trưởng Viện R&D Becamex nhận định: “Chưa bao giờ khí thế đổi mới sáng tạo ở Việt Nam lại mạnh mẽ như hiện nay. Việc luật hóa và thể chế hóa là minh chứng rõ ràng cho cam kết đồng hành của Nhà nước với doanh nghiệp”.

Ông cho rằng, Việt Nam đã là cứ điểm sản xuất của nhiều tập đoàn công nghệ toàn cầu, nhưng giá trị đóng góp chủ yếu vẫn nằm ở khâu lắp ráp, chỉ chiếm 1-3% giá trị sản phẩm. Thách thức lớn là phải nâng cao hàm lượng công nghệ và tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu. Muốn vậy, doanh nghiệp Việt cần đầu tư vào R&D ( nghiên cứu và phát triển), quản trị, kỹ năng và trí tuệ nhân lực.

Nghị định 180, “đòn bẩy” hợp tác công - tư

Nhấn mạnh vai trò doanh nghiệp là trung tâm của hệ thống đổi mới sáng tạo quốc gia, Phó Cục trưởng Cục Đổi mới sáng tạo Chu Thúc Đạt cho biết, hàng loạt chính sách ưu đãi đang được triển khai để khuyến khích doanh nghiệp đầu tư đổi mới sáng tạo. Các cơ chế hỗ trợ bao gồm: ưu đãi thuế, hỗ trợ lãi suất vay, cấp kinh phí nghiên cứu, phát triển và chuyển giao công nghệ. Đặc biệt, doanh nghiệp còn có thể nhận “phiếu hỗ trợ tài chính” (voucher) nhằm thúc đẩy thương mại hóa sản phẩm, khuyến khích người tiêu dùng trải nghiệm hàng hóa, dịch vụ mới.

Một bước tiến đột phá khác là xây dựng thị trường chứng khoán chuyên biệt cho doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo, cùng Quỹ đầu tư mạo hiểm quốc gia và các quỹ đầu tư mạo hiểm cấp địa phương. Đây được kỳ vọng là “nguồn máu mới” nuôi dưỡng hệ sinh thái khởi nghiệp sáng tạo, giúp doanh nghiệp công nghệ vượt qua rào cản vốn và rủi ro đầu tư.

Song song đó, các trung tâm đổi mới sáng tạo đang được hình thành ở quy mô quốc gia, vùng, bộ, ngành và địa phương, đóng vai trò đầu mối kết nối - chia sẻ tri thức và lợi ích từ nghiên cứu. Mục tiêu đặt ra là đến năm 2030, cả nước sẽ có khoảng 100 trung tâm đổi mới sáng tạo, trở thành mạng lưới liên kết giữa Nhà nước, doanh nghiệp, viện nghiên cứu và trường đại học.

Ở góc độ tài chính, ông Phạm Thy Hùng, Phó Cục trưởng Cục Quản lý Đấu thầu, Bộ Tài chính, cho biết Nghị định số 180/2025/NĐ-CP quy định cơ chế hợp tác công tư trong phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số. Các ưu đãi nổi bật gồm: ưu đãi thuế R&D, miễn giảm tiền thuê đất, chấp nhận rủi ro, quyền sở hữu kết quả nghiên cứu, cùng nhiều hỗ trợ khác.

Đối với dự án hợp tác công - tư (PPP), vốn nhà nước có thể chiếm tới 70% tổng mức đầu tư; nhà nước có thể đặt hàng hoặc tài trợ một phần, toàn bộ kinh phí; chia sẻ phần giảm doanh thu với mức 100% trong 3 năm đầu. Bộ Tài chính hiện đang biên soạn Sổ tay hướng dẫn PPP trong lĩnh vực KH&CN, đồng thời tăng cường đối thoại để tháo gỡ khó khăn trong triển khai thực tế.

Học hỏi quốc tế - hành động từ địa phương

Chia sẻ tại diễn đàn, Giáo sư Tsuyoshi Usagawa (Đại học Kumamoto, Nhật Bản) cho rằng, hình thành hệ sinh thái đổi mới sáng tạo đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa Chính phủ -trường đại học - doanh nghiệp.

Nhật Bản từng đối mặt với “khoảng trống” giữa nghiên cứu và thương mại hóa. Để giải quyết, nước này sử dụng cơ chế gọi vốn cộng đồng, dưới sự bảo trợ của các trường đại học, đồng thời trao quyền tự chủ đại học từ năm 2004, tạo điều kiện cho các trường thương mại hóa tài sản trí tuệ. Chính sách này đã sinh ra hàng loạt startup công nghệ toàn cầu.

Từ kinh nghiệm đó, ông Đặng Đức Anh, Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu Chính sách và Chiến lược cho rằng Việt Nam cần chuyển mô hình tăng trưởng từ lao động sang tri thức và công nghệ. Ông nêu rõ: “Đổi mới sáng tạo phải là yếu tố sống còn. Muốn vậy, phải tăng đầu tư R&D, ưu đãi thuế cho doanh nghiệp công nghệ cao, phát triển quỹ đầu tư mạo hiểm, hoàn thiện vườn ươm và mạng lưới hỗ trợ khởi nghiệp”.

Một ví dụ sinh động là thành phố Đà Nẵng, địa phương nhiều năm dẫn đầu về chỉ số ICT Index. Theo Phó Chủ tịch UBND TP Hồ Quang Bửu, giai đoạn 2021-2025, Đà Nẵng đã thu hút hơn 2 tỷ USD đầu tư công nghệ, tạo 20.000 việc làm chất lượng cao. Theo ông Bửu, một trong những giải pháp đột phá được Đà Nẵng áp dụng để thúc đẩy đổi mới sáng tạo là áp dụng các cơ chế chính sách đặc thù, như miễn thuế cho nhân lực và doanh nghiệp công nghệ, hỗ trợ khởi nghiệp sáng tạo, cho phép thử nghiệm có kiểm soát các giải pháp công nghệ mới.

Từ những chính sách này, thành phố đã có 8 dự án thử nghiệm đột phá. Tiêu biểu là Basal Pay - dự án chuyển đổi tài sản mã hóa đầu tiên tại Việt Nam được cấp phép thử nghiệm, dự án Không gian khởi nghiệp đổi mới sáng tạo Đà Nẵng quy mô 500 tỷ đồng.

Đồng thời, Đà Nẵng phát triển các công viên phần mềm, trung tâm dữ liệu vùng, chính quyền số và ứng dụng AI, Big Data trong quản lý hành chính. Ông Bửu khẳng định: “Đổi mới sáng tạo không phải lựa chọn, mà là mệnh lệnh phát triển”.

Theo các chuyên gia, chính sách là yếu tố then chốt trong xây dựng hệ sinh thái đổi mới sáng tạo, từ nghiên cứu, khởi nghiệp đến thương mại hóa kết quả. Những cải cách gần đây trong Luật, Nghị định và chiến lược công nghệ chiến lược đã mở ra khung thể chế đồng bộ, hướng tới một Việt Nam đổi mới sáng tạo toàn diện. Cục trưởng Nguyễn Mai Dương khẳng định, Bộ KH&CN sẽ tiếp thu các ý kiến từ diễn đàn, chuyển hóa thành các quy định cụ thể, bảo đảm tính khả thi và đồng bộ trong thực hiện.

Nguyệt Thương