Chính quyền địa phương hai cấp và bài toán quản trị mơíBài 2: Mô hình quản trị mới - cơ hội và thách thức đan xen

Khi trách nhiệm dồn xuống cơ sở

Trong những ngày đầu tiên vận hành chính quyền địa phương hai cấp, bầu không khí tại xã Lao Bảo, tỉnh Quảng Trị thật nhộn nhịp, tất bật. Tại Trung tâm phục vụ hành chính công xã Lao Bảo, Phó Giám đốc Trung tâm Võ Thị Hồng Thương nhắc cán bộ, nhân viên của mình cẩn thận rà soát từng bước trong quy trình xử lý hồ sơ, đầu việc. “Mặc dù đã được tập huấn, làm quen với việc giải quyết hành chính số, song là xã mới với dân số đông hơn, công việc nhiều hơn, trong khi trình độ, năng lực số của đội ngũ chưa thật đồng đều, nên chúng tôi cũng ít nhiều gặp khó khăn…”, bà Võ Thị Hồng Thương chia sẻ.

Cán bộ Trung tâm Phục vụ Hành chính công xã Lao Bảo, tỉnh Quảng Trị hướng dẫn người dân làm thủ tục hành chính

Tại xã Hiếu Giang (tỉnh Quảng Trị mới), rất đông người dân đến làm thủ tục hành chính. Tại đây, ngoài cán bộ chức năng của đơn vị, còn có các đoàn viên thanh niên của tỉnh Quảng Trị đến để hỗ trợ người già làm thủ tục. Ông Hoàng Thanh Lâm, công chức tư pháp hộ tịch của xã cho biết, trong buổi sáng có 120 hồ sơ, còn buổi chiều thì ít hơn, tầm gần 100 hồ sơ, chủ yếu về giải quyết đất đai, thủ tục hưởng trợ cấp hưu trí xã hội. Tất cả hồ sơ đều được xử lý tại chỗ, không có hồ sơ nào phải chuyển cấp tỉnh. Tổ công nghệ thông tin xã Hiếu Giang cũng đã hỗ trợ thành công 78 trường hợp thao tác qua Cổng dịch vụ công.

Tại phường Đồng Hới, tỉnh Quảng Trị, hầu hết cán bộ đã thao tác nhanh với quy trình điện tử, ký số chính xác, cập nhật hồ sơ thời gian thực. Bí thư Đảng ủy xã Lao Bảo Trần Bình Thuận (nguyên Chủ tịch UBND huyện Hướng Hóa, tỉnh Quảng Trị cũ) cho biết, những ngày qua, việc quản trị, xử lý hành chính ở đơn vị diễn ra thông suốt, nhờ hầu hết cán bộ, lãnh đạo có nghiệp vụ, năng lực hành chính số tốt. Đặc biệt, điều rất đáng mừng là sau cải cách, nhiều cán bộ trẻ 8x, 9x, bắt đầu giữ các vị trí phụ trách chuyên môn hoặc tổ công nghệ số cộng đồng tại xã. Họ là những cán bộ có thể sử dụng thành thạo phần mềm, am hiểu mạng xã hội, và hướng dẫn việc sử dụng công nghệ cho người dân.

Tại Trung tâm phục vụ hành chính công xã Lao Bảo, hai bạn trẻ Hùng và Lan, cùng sinh năm 2000, đang giúp những người lớn tuổi khi họ quên mật khẩu, không tìm được nút nộp hồ sơ. Ông Trần Bình Thuận cũng cho rằng, không phải ngẫu nhiên mà nhiều địa phương đang gấp rút tuyển dụng công chức trẻ, giỏi công nghệ để bù vào khoảng trống năng lực số. Cải cách bộ máy là thời cơ để trẻ hóa đội ngũ, nhưng cũng đặt ra yêu cầu về đạo đức công vụ, kỹ năng mềm và khả năng thích ứng trong môi trường hành chính.

Một điều ít người nói nhưng ai cũng biết, công nghệ có thể giúp ngăn tiêu cực nếu hệ thống được giám sát tốt. Nhưng nếu không kiểm tra, thì ngay cả khi số hóa, tiêu cực vẫn có thể “ẩn mình” trong mã lệnh. Giám đốc Sở Nội vụ tỉnh Quảng Trị Lê Thị Thanh chia sẻ: “Chúng tôi yêu cầu phải công khai kết quả xử lý hồ sơ trực tuyến. Cán bộ nào chậm trễ sẽ hiện ngay trên hệ thống. Có minh bạch, mới khiến người làm việc tử tế không bị thiệt, người làm dối không thể ẩn mình”. Chuyển đổi số không phải chỉ để rút ngắn thời gian, mà là để siết kỷ cương. Phải đi cùng với kiểm tra hậu kiểm, công bố thông tin, tạo áp lực ngược từ phía người dân để minh bạch hệ thống.

Không có phần mềm nào thay thế được trái tim

Trao đổi với phóng viên Báo Đại biểu Nhân dân, Chủ tịch UBND tỉnh Quảng Trị Trần Phong nhấn mạnh, nhất định cán bộ thời số hóa không được phép làm việc theo kiểu cũ. Không thể trì hoãn báo cáo, không thể né trách nhiệm vì mọi thao tác đều để lại dấu vết số. Hơn nữa, với hành chính số, cũng là điều kiện tốt để cán bộ khẳng định năng lực, sự tận tình của mình với công việc, với Nhân dân thông qua dữ liệu minh bạch, quy trình rõ ràng. “Thời đại mới không cần cán bộ văn vẻ, càng không cần cán bộ ẩn mình, mà cần những người làm việc như công chức, tư duy như kỹ sư, và đối thoại được như một người bạn với dân. Người máy không thể thay cán bộ. Nhưng cán bộ nếu không học, sẽ bị chính hệ thống số đào thải, không cần ai ra quyết định, mà chính công việc sẽ loại họ ra khỏi guồng quay hành chính mới”, ông Trần Phong thẳng thắn.

Trung tâm Phục vụ Hành chính công xã Hiếu Giang, tỉnh Quảng Trị xử lý thủ tục đăng ký tạm trú, giải quyết các vấn đề đất đai, kinh doanh cho người dân

Khi Chính phủ xác định xây dựng nền hành chính số là một trụ cột của quá trình chuyển đổi số quốc gia, điều đó không chỉ đơn thuần là việc trang bị hạ tầng công nghệ, phần mềm quản lý hay số hóa quy trình. Bản chất sâu xa hơn chính là thay đổi cách thức vận hành của bộ máy nhà nước, từ cơ học sang thông minh, từ giấy tờ sang dữ liệu, từ làm thủ công sang điều hành trên nền tảng số. Trong cuộc thay đổi lớn ấy, đội ngũ cán bộ, công chức chính là điểm nút then chốt.

Nguyên Phó Giám đốc Sở Thông tin và Truyền thông, tỉnh Quảng Trị (cũ) Nguyễn Hoàn cho rằng, sẽ không có hành chính số thực chất nếu đội ngũ thực thi vẫn còn thói quen cũ, vẫn làm mới theo lối cũ, vẫn chờ hướng dẫn thay vì chủ động học hỏi và thích nghi. “Vậy cán bộ cần làm gì trong thời kỳ hành chính số?”. Nêu câu hỏi và trả lời, ông Nguyễn Hoàn nói rằng, điều đầu tiên và quan trọng nhất là người cán bộ phải xác định lại vai trò của mình trong một môi trường hành chính đang được số hóa toàn diện. Nếu trước kia, cán bộ là người tiếp nhận, xử lý, ra quyết định theo quy trình giấy tờ, thì nay, họ là người thiết kế, vận hành và giám sát quy trình điện tử hóa.

Ông Trần Phong, Chủ tịch UBND tỉnh Quảng Trị tại buổi kiểm tra về tình hình hoạt động chính quyền hai cấp tại xã Hướng Hiệp, tỉnh Quảng Trị đã trao quyết định giấy đăng ký kết hôn cho đôi bạn trẻ người Vân Kiều là người đầu tiên đến Trung tâm Phục vụ Hành chính công xã làm thủ tục đăng ký

“Trong mô hình chính quyền số, dữ liệu được thu thập tự động, xử lý qua hệ thống trung tâm, phần mềm giúp ra quyết định nhanh, chính xác. Vai trò của cán bộ không còn là người giữ giấy tờ mà trở thành người dẫn đường, người giải thích, người kiểm chứng và người giám sát”. Khẳng định điều này, ông Nguyễn Hoàn cho rằng, “muốn làm được điều đó, cán bộ không thể chỉ dựa vào thâm niên công tác hay kinh nghiệm xử lý bằng tay. Họ cần chủ động làm mới mình, không chỉ về kỹ năng mà còn về tư duy công vụ, lấy phục vụ người dân làm trung tâm, lấy dữ liệu làm nguồn lực, lấy minh bạch làm nguyên tắc”.

Tiếp xúc cử tri tại tỉnh Quảng Trị, Phó Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Chí Dũng nhấn mạnh rằng, không có phần mềm nào thay thế được lòng trung thực. Không có máy tính nào hiểu được sự ấm áp trong giọng nói của một cán bộ xã vùng biên khi giải thích cho dân. Và không có hệ thống nào tự vận hành tốt nếu người giữ nút không có kỹ năng, trách nhiệm và niềm tin phục vụ. Chính quyền số không cần thêm người máy. Nó cần những con người biết làm chủ công nghệ, biết phục vụ bằng trái tim, và sẵn sàng học lại để không bị tụt lại phía sau.

Chủ tịch UBND tỉnh Quảng Trị Trần Phong nêu rõ, cuộc cải cách lớn được đo bằng chính hiệu quả vận hành tại những xã nhỏ, những nơi xa nhất của Tổ quốc. Khi cấp huyện không còn, xã chính là nơi gần dân nhất và cũng sẽ là nơi khó khăn nhất. Nhưng nếu cấp xã làm được, thì chính quyền địa phương 2 cấp sẽ thành công một cách thực chất nhất. Chủ trương của Đảng, chính sách của Nhà nước chỉ thực sự có sức sống khi đến được tận từng ngõ, từng nhà. Và trọng trách này đang đặt trên vai của đội ngũ công chức cấp xã: Làm Nhà nước gần dân hơn bao giờ hết!

Võ Linh - Hà Linh