'Chìa khóa bạc' của nền kinh tế

“Kho tàng bạc” của nền kinh tế

Theo dữ liệu từ Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) và Chương trình Tình nguyện Liên hợp quốc (UNV), đến năm 2070, dân số trên 65 tuổi được dự báo sẽ chiếm 20% tổng dân số toàn cầu. Riêng tại Đông Á, tỷ lệ này có thể vượt 40%, gây mất cân bằng nghiêm trọng. Để ứng phó, nhiều chính phủ đã chủ động ban hành chính sách nhằm vừa bảo đảm phúc lợi xã hội, vừa khai thác được “kho tàng bạc” - nguồn vốn xã hội và kinh nghiệm to lớn từ người cao tuổi.

Trung Quốc là ví dụ điển hình. Theo Cục Thống kê Quốc gia Trung Quốc, năm 2024, Trung Quốc có 9,54 triệu ca sinh mới, tăng 520.000 ca so với năm 2023, đảo ngược xu hướng giảm liên tiếp trong 7 năm kể từ năm 2017. Tuy nhiên, tổng dân số lại giảm năm thứ ba liên tiếp do số ca tử vong vượt quá số ca sinh. Xét về cơ cấu độ tuổi, dân số từ 60 tuổi trở lên của Trung Quốc đạt 310,31 triệu người, chiếm 22% dân số, mức độ già hóa ngày càng sâu sắc. Liên hợp quốc dự báo với tỷ lệ sinh hiện nay, dân số trong độ tuổi lao động của Trung Quốc sẽ giảm gần 40% vào năm 2050 so với mức năm 2010.

Nhằm đối phó với áp lực kinh tế do lực lượng lao động sụt giảm, Chính phủ Trung Quốc đã triển khai một loạt biện pháp, hướng tới cải cách toàn diện các quy định đã tồn tại nhiều thập kỷ, trong đó bao gồm nâng tuổi nghỉ hưu, cải tổ chương trình “Thời đại bạc” (Silver Age) vốn được triển khai hơn 20 năm trước. Đáng chú ý, chính quyền đã đưa chính sách tình nguyện của người cao tuổi thành một chiến lược quốc gia. Cụ thể, Trung Quốc kêu gọi, khuyến khích lực lượng cao tuổi tình nguyện tham gia vào các dịch vụ cộng đồng, hỗ trợ và đóng góp vào nhiều lĩnh vực kinh tế - xã hội.

Chính sách cải cách tạo điều kiện để người cao tuổi tham gia nhiều hoạt động ở cấp cơ sở, từ hòa giải tranh chấp đến chăm sóc sức khỏe và thể chất. Theo kế hoạch, đến năm 2028, chương trình này sẽ trở thành một kênh quan trọng để người cao tuổi tham gia xã hội và đóng góp cho cộng đồng. Các hoạt động tình nguyện có thể bao gồm tuần tra an ninh, chăm sóc trẻ em, chăm sóc người cao tuổi, hỗ trợ người khuyết tật, đặc biệt là trông nom trẻ em nông thôn khi cha mẹ đi làm ăn xa tại các thành phố lớn. Ngoài ra, Chính phủ cũng kêu gọi dành vị trí tình nguyện cho người cao tuổi tại các cơ sở thể thao lớn, các sự kiện và hội nghị trọng điểm cần huy động tình nguyện viên.

"Căn bệnh thầm lặng” của tuổi già - sự cô đơn và cô lập xã hội. (Nguồn: Reuters)

Giải pháp tinh thần cho cuộc khủng hoảng cô đơn

Nhiều nghiên cứu trên thế giới đã chỉ ra, giá trị sâu sắc của hoạt động tình nguyện nằm ở khả năng xoa dịu “căn bệnh thầm lặng” của tuổi già: sự cô đơn và cô lập xã hội. Khi nghỉ hưu, nhiều người mất đi cấu trúc sinh hoạt hằng ngày, mất mạng lưới đồng nghiệp và đặc biệt là cảm giác có mục đích sống. Một nghiên cứu của Đại học British Columbia chỉ ra, cảm giác có mục đích sống chính là yếu tố cốt lõi giúp người cao tuổi duy trì hạnh phúc. Khi có “lý do tại sao” để tiếp tục cống hiến, họ có khả năng phục hồi cao hơn, kiên trì vượt qua khó khăn và sống khỏe mạnh hơn.

Đầu năm 2025, một nghiên cứu công bố trên tạp chí y khoa nổi tiếng - The Lancet - cho thấy các chương trình tình nguyện có tổ chức mang lại lợi ích rõ rệt về sức khỏe tinh thần và cảm xúc cho người cao tuổi. Thí nghiệm được tiến hành tại Hồng Kông (Trung Quốc) với 375 người từ 50 - 70 tuổi. Họ được đào tạo 6 tuần về kỹ năng hỗ trợ qua điện thoại, sau đó tham gia tình nguyện ít nhất 2 giờ/tuần trong 6 tháng, với các hoạt động như hướng dẫn chánh niệm, tham vấn hành vi tích cực hoặc làm bạn đồng hành. Kết quả cho thấy, hoạt động tình nguyện có tổ chức, được duy trì đều đặn, không chỉ giúp cộng đồng mà còn là giải pháp bền vững giảm cô đơn và căng thẳng, cải thiện về khả năng hỗ trợ xã hội, sức khỏe tinh thần, sự hài lòng cuộc sống, đồng thời góp phần nâng cao phúc lợi xã hội cho chính người cao tuổi.

Các khảo sát của tổ chức ILO, UNV cho thấy, những người lớn tuổi tham gia tình nguyện đạt điểm số cao hơn rõ rệt về chất lượng cuộc sống tự cảm nhận, sức khỏe tinh thần và khả năng nhận thức so với nhóm không tham gia. Họ ít gặp phải triệu chứng trầm cảm, ít cảm thấy cô đơn và thậm chí còn hưởng lợi ích về thể chất: giảm nguy cơ đau tim, đột quỵ, cải thiện sức mạnh cơ bắp và làm chậm tiến trình lão hóa sinh học. Nhiều tình nguyện viên cao tuổi chia sẻ rằng họ tìm thấy niềm vui khi được vận dụng kỹ năng và kiến thức chuyên môn đã tích lũy trong suốt sự nghiệp. Một người từng làm trong ngành tài chính cảm thấy hạnh phúc khi có thể giúp cộng đồng bằng chính kỹ năng của mình, thậm chí còn biến nó thành một công việc bán thời gian. Người khác thì tìm thấy sự biết ơn và an ủi khi tham gia đưa đón bệnh nhân cao tuổi đi khám, nhờ đó cảm nhận được mối liên hệ gắn bó giữa con người với con người.

Vượt qua rào cản bằng chính sách

Người cao tuổi là lực lượng hùng hậu của các phong trào tình nguyện. Tuy nhiên, nghiên cứu của ILO cho thấy, nhiều khó khăn mang tính hệ thống vẫn còn tồn tại cản trở người cao tuổi tham gia vào các hoạt động tình nguyện. Đơn cử, thu nhập hộ gia đình thấp, gánh nặng việc nhà - nhất là đối với phụ nữ, sức khỏe giảm sút, thiếu hụt mạng lưới hỗ trợ xã hội. Một trở ngại khác đến từ chính chất lượng của môi trường tình nguyện. Nhiều tình nguyện viên cho biết, việc rời khỏi quỹ đạo sinh hoạt quen thuộc sau nghỉ hưu đòi hỏi “nỗ lực liên tục”. Nếu môi trường tình nguyện thiếu sự cởi mở, tồn tại đồng nghiệp tiêu cực hoặc cách quản lý quá khắt khe, trải nghiệm có thể trở nên nặng nề, giống như một công việc tồi tệ.

Trên thế giới, nhiều mô hình cho thấy hướng đi khả thi. Nhật Bản và Đức đã thiết lập các chương trình “Hoạt động và khỏe mạnh”, khuyến khích người cao tuổi tham gia tình nguyện, gắn với các hoạt động trao đổi liên thế hệ, văn hóa và giáo dục. Bắc Âu thì chú trọng thiết lập nền tảng số, giúp kết nối nhu cầu của tổ chức xã hội với chuyên môn và sở thích của người tình nguyện cao tuổi.

Để biến tình nguyện thành công cụ tích cực và bền vững, các quốc gia cần xây dựng khung chính sách tích hợp và đầu tư thực chất. Thực tế, nhiều chính phủ trên thế giới đã đề cập đến chính sách tình nguyện trong chiến lược dân số già hóa quốc gia nhưng việc triển khai còn hạn chế. Khoảng trống chính sách này cần được lấp đầy bằng cơ chế hỗ trợ cụ thể, tạo điều kiện để người cao tuổi không chỉ có thể tham gia, mà còn gắn bó lâu dài với hoạt động tình nguyện.

Diệu Bảo