Chạy marathon nhiều có thể gây tổn thương tâm lý

Chạy marathon cần phù hợp với bản thân.

Khi đam mê vượt quá giới hạn

Những người thường xuyên chinh phục marathon luôn được ngưỡng mộ vì ý chí và sức bền phi thường. Tuy nhiên, nghiên cứu của nhóm khoa học tại Trinity College Dublin (CH Ireland), đăng trên Thư viện Y khoa Mỹ (NLM) hồi tháng 9/2025, đã chỉ ra rằng chạy quá nhiều cuộc đua đường dài có thể gây mệt mỏi thần kinh và tăng nguy cơ trầm cảm.

Nghiên cứu khảo sát 576 người chạy nhiều marathon ở 22 quốc gia thuộc 6 châu lục, với độ tuổi trung vị là 54. Trung bình, mỗi người đã hoàn thành 146 cuộc đua marathon trong đời. Kết quả cho thấy 8% số người tham gia có nguy cơ cao mắc trầm cảm hoặc lo âu nghiêm trọng – cao hơn mức trung bình toàn cầu theo tiêu chuẩn của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO).

Phụ nữ có xu hướng ghi nhận điểm trầm cảm cao hơn nam giới, trong khi đàn ông lớn tuổi lại có mức lo âu thấp hơn đáng kể. Nhóm nghiên cứu kết luận: mối quan hệ giữa chạy bộ và sức khỏe tâm thần không phải tuyến tính – tức là khi vượt quá giới hạn thể chất, việc chạy có thể phản tác dụng.

Khi chạy trở thành gánh nặng tinh thần

Chạy bộ từ lâu được xem là “liệu pháp tự nhiên” giúp giảm căng thẳng, nhờ kích thích sản sinh endorphin và serotonin – hai hormone mang lại cảm giác hạnh phúc. Tuy nhiên, khi tập luyện và thi đấu quá dày, hệ thần kinh và hormone stress (cortisol) không kịp cân bằng, dẫn đến tình trạng “mòn mỏi tinh thần” (mental fatigue).

Một nghiên cứu trên BMC Sports Science năm 2024 cho thấy, khoảng 22% người tham gia ultra marathon có biểu hiện trầm cảm mức trung bình đến nặng, đặc biệt phổ biến ở nữ giới.

Bên cạnh đó, hiện tượng “trống rỗng sau cuộc đua” (post-race blues) cũng được ghi nhận rộng rãi. Sau khi hoàn thành một mục tiêu lớn, nhiều vận động viên cảm thấy mất động lực, khó ngủ hoặc rơi vào trạng thái buồn chán – tương tự “hội chứng trầm cảm sau thành công”.

Một số khác còn phát triển chứng nghiện vận động (exercise dependence) – không thể ngừng tập dù chấn thương hoặc kiệt sức. Theo Đại học Southern Queensland (Australia), khoảng 9% người chạy bộ thường xuyên có dấu hiệu nghiện tập, trong đó nhóm marathoner chiếm tỉ lệ cao nhất. Khi đó, chạy bộ không còn là niềm vui mà trở thành áp lực – thậm chí là cách trốn tránh cảm xúc tiêu cực.

Các cuộc marathon liên tục có thể gây ảnh hưởng tới tâm lý.

Khoảng cách an toàn giữa hai cuộc marathon

Câu hỏi “Bao lâu nên chạy lại một cuộc marathon?” không có câu trả lời duy nhất, nhưng hầu hết các chuyên gia đồng ý rằng cần ít nhất 4–6 tháng để cơ thể và tâm lý hồi phục hoàn toàn sau cự ly 42,195 km.

Ngay cả Eliud Kipchoge – huyền thoại marathon thế giới cũng chỉ thi đấu tối đa hai giải mỗi năm, duy trì chu kỳ nghỉ – tập – thi đấu nghiêm ngặt để giữ thể lực và tinh thần ổn định.

Theo bác sĩ thể thao David Nieman (Đại học Appalachian State, Mỹ), hệ miễn dịch và cơ xương cần ít nhất 12 tuần để phục hồi sau một cuộc đua đường dài. Vì vậy, người chạy phong trào chỉ nên tham gia tối đa 2–3 giải mỗi năm, tùy thể trạng.

Huấn luyện viên người Ireland Stephen Scullion nhận định: “Bạn càng chạy nhiều, khả năng hồi phục càng phải được đầu tư nghiêm túc hơn. Nếu bỏ qua giai đoạn đó, cơ thể sẽ bật công tắc ‘kiệt sức’ và tâm lý dễ sụp đổ”.

Giữ tinh thần khỏe mạnh giữa đam mê đường dài

Theo các chuyên gia tâm lý thể thao, yếu tố then chốt để duy trì đam mê là nghỉ ngơi có chủ đích (deload phase) – giúp hệ thần kinh và hormone stress trở lại trạng thái cân bằng.

Song song với đó, thiền chánh niệm hoặc kỹ thuật hít thở sâu có kiểm soát được chứng minh giúp giảm lo âu và tăng cảm giác hài lòng. Một nghiên cứu đăng trên Journal of Clinical Psychology (2022) cho thấy chương trình thiền 8 tuần giúp giảm tới 38% triệu chứng trầm cảm ở những người tập luyện cường độ cao.

Ngoài ra, việc tham gia cộng đồng chạy bộ mang yếu tố hỗ trợ tinh thần – nơi chia sẻ trải nghiệm, cảm xúc và cùng nhau tập luyện nhẹ nhàng – cũng giúp runner tránh được cảm giác cô lập và mất động lực sau giải đấu.

Marathon luôn được xem là biểu tượng của ý chí và giới hạn con người. Nhưng như mọi thử thách cực hạn khác, chạy bộ chỉ thực sự có ý nghĩa khi cả thể chất lẫn tinh thần đều được nuôi dưỡng.

Đôi khi, một bước lùi để nghỉ ngơi chính là bước tiến dài hơn trên hành trình khám phá bản thân cùng môn thể thao bền bỉ nhất thế giới này.

Hoàng Vũ