Châu Âu trước 'điểm rơi' 2025

Khi các biến số ấy cùng hội tụ, lục địa già không chỉ chứng kiến những chuyển động ngắn hạn mà còn đứng trước nguy cơ tái định hình chính mình. Các nhà phân tích ở Brussels gọi đây là "điểm rơi 2025" - thời khắc các yếu tố chính trị, kinh tế và an ninh đan xen, có khả năng đẩy cả khối EU vào một quỹ đạo mới: hoặc là củng cố và chuyển mình, hoặc là rơi vào một chu kỳ phân rã kéo dài.

Cuộc biểu tình ở Berlin, Đức (tháng 1/2025) phản ánh áp lực nhập cư - một trong những vết nứt nội khối quan trọng của EU.

Trong suốt hơn hai thập niên qua, EU luôn nỗ lực duy trì sự cân bằng giữa mở rộng hội nhập với giữ vững đồng thuận chính trị nội khối. Nhưng sự cân bằng đó đang bị thử thách nghiêm trọng. Khi các cuộc bầu cử liên tiếp tại Ba Lan, Áo, Hà Lan và Phần Lan diễn ra từ cuối tháng 10 tới đầu tháng 11, khả năng thay đổi chính phủ tại nhiều quốc gia có thể khiến EU rơi vào một chu kỳ bất định mới. Nhiều nhà lãnh đạo châu Âu đã thừa nhận, đây là thời điểm mà "một bước sai lầm có thể khiến toàn bộ dự án hội nhập lung lay".

Trong chính trị, sự đồng thuận là nền móng để một khối đa quốc gia như EU vận hành hiệu quả. Nhưng những gì đang diễn ra lại cho thấy sự đồng thuận ấy đang ngày càng trở nên mong manh. Các đảng cánh hữu, dân túy và hoài nghi châu Âu đang mở rộng ảnh hưởng, đặc biệt ở những nước từng được xem là "cột trụ" như Hungary hay Ba Lan. Khi những đảng này giành thêm ghế trong quốc hội hoặc tham gia chính phủ liên minh, lập trường chính trị của họ - thường là phản đối nhập cư, phản đối viện trợ quy mô lớn cho Ukraine và hoài nghi quyền lực tập trung ở Brussels - có thể làm chao đảo cơ chế ra quyết định của toàn khối.

Một thực tế không thể bỏ qua là EU đang chia rẽ sâu sắc về nhiều vấn đề trọng yếu. Câu chuyện người di cư đã trở thành "vết nứt" nội khối khi các quốc gia phía Nam như Italia hay Hy Lạp phải chịu áp lực biên giới ngày càng lớn, trong khi các quốc gia phía Bắc lại dè dặt chia sẻ gánh nặng. Vấn đề Ukraine cũng tạo ra những luồng quan điểm trái ngược: một số nước muốn tiếp tục viện trợ quân sự mạnh mẽ để kiềm chế Nga, trong khi những nước khác cho rằng đây là gánh nặng kinh tế quá lớn. Chính sách công nghiệp xanh, vốn từng là biểu tượng của sự tiên phong, giờ cũng bị nhiều nước phản đối vì lo ngại làm tăng chi phí sản xuất.

Trong bối cảnh đó, các cuộc bầu cử sắp tới có thể làm thay đổi tương quan lực lượng trong Hội đồng châu Âu và Nghị viện châu Âu (EP), khiến việc đạt được đồng thuận càng trở nên khó khăn. Một EU mà các thành viên liên tục kéo về lợi ích riêng, co cụm quanh biên giới quốc gia, rất khó có thể duy trì vị thế của một khối chính trị - kinh tế có sức ảnh hưởng toàn cầu. Tình hình kinh tế lại càng làm bài toán chính trị thêm phức tạp.

Theo dự báo mới nhất của Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF), tăng trưởng của khu vực đồng euro năm 2025 chỉ đạt khoảng 0,8%, mức thấp nhất kể từ sau đại dịch. Trong khi đó, lạm phát kéo dài, chi phí năng lượng cao và chuỗi cung ứng toàn cầu vẫn chưa hồi phục hoàn toàn. Nhiều nền kinh tế trụ cột như Đức hay Pháp rơi vào trạng thái chững lại, trong khi Italia và các nước Nam Âu phải đối mặt với gánh nặng nợ công ngày càng lớn. Tình trạng này đang kéo theo hệ lụy xã hội rõ rệt.

Sức mua giảm, thất nghiệp tăng và bất mãn chính trị lan rộng khiến các đảng dân túy có thêm đất để khai thác tâm lý cử tri. Trong nhiều cuộc thăm dò gần đây, niềm tin của người dân EU vào năng lực điều hành của Brussels đang giảm sút. Không ít người bắt đầu đặt câu hỏi: liệu mô hình hội nhập sâu rộng, dựa trên ràng buộc ngân sách và chính sách chung, có còn phù hợp trong bối cảnh đầy biến động này?

Càng đáng lo hơn khi EU bước vào giai đoạn này mà không có một "động cơ tăng trưởng" rõ rệt. Trong thập kỷ đầu thế kỷ XXI, Đức đóng vai trò đầu tàu kinh tế của châu Âu. Nhưng hiện nay, nền kinh tế lớn nhất khối đang bị kéo chậm bởi chi phí năng lượng cao, năng suất giảm và sức ép từ việc tái cấu trúc công nghiệp để đáp ứng tiêu chuẩn xanh.

Điều đó khiến toàn khối rơi vào trạng thái "cú hãm", đúng vào thời điểm cần đà tăng trưởng để vượt qua chia rẽ chính trị. Nếu như chính trị và kinh tế đã phức tạp, thì thách thức an ninh của châu Âu trong năm 2025 lại càng làm bức tranh trở nên nhiều tầng lớp hơn.

Ở phía Đông, cuộc xung đột Nga - Ukraine chưa có dấu hiệu kết thúc. EU tiếp tục phụ thuộc nặng nề vào viện trợ và cam kết an ninh từ Hoa Kỳ, trong khi nội bộ vẫn chia rẽ về chiến lược dài hạn với Nga. Ở phía Nam, áp lực nhập cư từ Bắc Phi và Trung Đông gia tăng mạnh kể từ sau đợt khủng hoảng Gaza gần đây, khiến các tuyến biên giới biển của EU rơi vào tình trạng quá tải.

Trong khi đó, bên trong nội khối, nguy cơ từ chủ nghĩa cực đoan và tấn công mạng đang trở lại. Các cơ quan an ninh châu Âu liên tục cảnh báo về khả năng khủng bố "tự phát" của các nhóm nhỏ bị kích động bởi chiến sự ở Trung Đông, cũng như các vụ tấn công mạng nhằm vào hạ tầng trọng yếu. Năm 2025, không chỉ là những rủi ro an ninh truyền thống, mà còn là sự chồng lớp của các mối đe dọa phi truyền thống, khiến EU vừa phải củng cố biên giới bên ngoài, vừa phải gia cố "nội an" bên trong.

Sự hội tụ của ba trục áp lực - Đông (Nga - Ukraine), Nam (nhập cư - Trung Đông - Bắc Phi) và nội khối (an ninh mạng - cực đoan hóa) - đã tạo thành một "vòng vây" khiến các quốc gia thành viên khó tìm được tiếng nói chung về chiến lược phòng thủ tập thể. Trong khi một số nước thúc đẩy ý tưởng tăng ngân sách quốc phòng chung, thì nhiều nước khác vẫn còn dè dặt, vì phải ưu tiên đối phó với suy thoái kinh tế nội địa.

Tất cả những yếu tố này đặt ra một câu hỏi mang tính sống còn: liệu mô hình hội nhập sâu rộng, từng là niềm tự hào của châu Âu, có còn đủ sức để duy trì sự thống nhất khi các quốc gia thành viên ngày càng ưu tiên lợi ích quốc gia?

Trong nhiều diễn đàn chính trị gần đây, các nhà lãnh đạo EU đã bàn đến ba kịch bản có thể xảy ra sau "điểm rơi" này. Kịch bản thứ nhất là EU củng cố nội khối, đẩy mạnh hội nhập về quốc phòng, năng lượng và công nghiệp chiến lược để tăng khả năng tự chủ. Đây là con đường khó nhưng nếu thành công, EU có thể giảm phụ thuộc vào bên ngoài, đặc biệt là Mỹ và giữ vững vị thế toàn cầu.

Kịch bản thứ hai là "Châu Âu hai tốc độ" - một nhóm quốc gia trung tâm sẽ tăng cường hội nhập sâu hơn trong khi nhóm còn lại đi chậm hơn hoặc giữ lập trường trung lập. Mô hình này từng được thảo luận trong giai đoạn khủng hoảng nợ công những năm 2010 và nay đang quay trở lại như một lựa chọn thực dụng. Kịch bản thứ ba là rạn nứt sâu hơn: các quốc gia co cụm quanh lợi ích riêng, từ đó làm suy yếu năng lực điều hành tập trung của Brussels.

Một EU rạn nứt có thể khiến lục địa này mất dần khả năng gây ảnh hưởng trong bàn cờ địa chính trị toàn cầu, nhất là khi thế giới đang bước vào thời kỳ cạnh tranh khốc liệt giữa các cường quốc. Các viện nghiên cứu ở Paris và Berlin gần đây cảnh báo rằng "nguy cơ rơi vào kịch bản ba" đang lớn hơn bao giờ hết nếu không có một bước đột phá chính trị. Không chỉ là câu chuyện của Brussels, đây là bài toán về niềm tin của hàng trăm triệu công dân châu Âu vào dự án hội nhập đã tồn tại suốt hơn bảy thập kỷ.

Châu Âu đã nhiều lần đứng trước ngã ba đường. Sau khủng hoảng tài chính toàn cầu 2008, sau Brexit 2016, sau đại dịch COVID-19, EU đều có cách vượt qua. Nhưng điểm rơi năm 2025 mang một sắc thái khác: nó không đến từ một biến cố đơn lẻ mà từ sự cộng hưởng của nhiều dòng chảy cùng lúc - chính trị, kinh tế, an ninh, xã hội - và tất cả đều đang đẩy châu Âu về phía một bước ngoặt.

Nếu các quốc gia thành viên có thể vượt qua chia rẽ, chấp nhận hy sinh một phần lợi ích ngắn hạn để bảo vệ dự án hội nhập chung, EU có thể bước ra khỏi thời điểm này với một cấu trúc vững vàng hơn. Nhưng nếu xu hướng "co cụm quốc gia" tiếp tục lấn át, khả năng châu Âu rơi vào một giai đoạn phân hóa kéo dài là điều khó tránh.

Trong một thế giới đang định hình lại trật tự quyền lực, lựa chọn mà châu Âu đưa ra trong vài tháng tới sẽ không chỉ quyết định vận mệnh của một liên minh, mà còn ảnh hưởng đến sự ổn định của toàn bộ không gian địa chính trị Âu - Á. "Điểm rơi 2025" vì thế không chỉ là một dấu mốc thời gian, mà là một phép thử lịch sử đối với bản lĩnh hội nhập của lục địa già.

Khổng Hà