Chân dung nữ giám đốc ĐH Quốc gia TP.HCM đầu tiên

Mới đây, Thủ tướng Chính phủ đã ký quyết định bổ nhiệm NGƯT.GS.TS Nguyễn Thị Thanh Mai giữ chức vụ Giám đốc ĐH Quốc gia TP.HCM. Đây là lần đầu tiên trong lịch sử, hệ thống đại học quốc gia lớn nhất phía Nam có người đứng đầu là nữ.

Người đặt nền móng cho ngành Hóa dược

GS.TS Nguyễn Thị Thanh Mai sinh năm 1974 tại Quảng Ngãi. Bà tốt nghiệp cử nhân ngành Hóa học tại ĐH Tổng hợp TP.HCM (nay là ĐH Khoa học tự nhiên, ĐH Quốc gia TP.HCM) vào năm 1996.

Từ năm 1998 đến 2002, bà công tác với vai trò trợ giảng cho bộ môn Hóa phân tích, khoa Hóa học của ĐH Tổng hợp TP.HCM và hoàn thành chương trình thạc sĩ Hóa học, chuyên ngành Hóa phân tích vào năm 2001.

Năm 2002, bà được cử sang Nhật Bản học tập theo chương trình nghiên cứu sinh tại ĐH Y Dược Toyama và nhận bằng tiến sĩ Dược học năm 2005.

GS.TS.NGƯT Nguyễn Thị Thanh Mai là nữ giám đốc đầu tiên của ĐH Quốc gia TP.HCM. Ảnh: VNUHCM.

Xuất phát điểm là sinh viên ngành Hóa học, song trong quá trình nghiên cứu tại Nhật Bản, bà Nguyễn Thị Thanh Mai dần lựa chọn con đường Hóa dược - lĩnh vực còn rất mới mẻ tại Việt Nam thời điểm đó.

Trở về nước, bà sớm nhận thấy tiềm năng phát triển của ngành Hóa dược trong bối cảnh Việt Nam sở hữu nguồn dược liệu phong phú nhưng phụ thuộc lớn vào nguyên liệu nhập khẩu. Bà đã tập trung nghiên cứu các dược liệu bản địa có tiềm năng hỗ trợ điều trị ung thư tụy, đồng thời gửi mẫu sang Nhật Bản để phối hợp kiểm chứng khoa học.

Trong quá trình khảo sát, bà cùng nhóm nghiên cứu phát hiện củ ngải bún có hoạt tính kháng ung thư tụy mạnh. Đáng chú ý, từ dược liệu này, nhóm đã phân lập được 12 hợp chất có cấu trúc mới. Trên cơ sở đó, bà phối hợp với Sở Khoa học và Công nghệ tỉnh An Giang nghiên cứu, phát triển sản phẩm bột nano từ củ ngải bún nhằm hỗ trợ điều trị ung thư đường tiêu hóa, đặc biệt là ung thư tụy.

Song song, bà tiếp tục hợp tác với Sở Khoa học và Công nghệ TP.HCM để nghiên cứu chuyên sâu, cho ra đời sản phẩm cao chiết từ củ ngải bún với hàm lượng hoạt chất cao. Kết quả thử nghiệm trên động vật cho thấy sản phẩm an toàn và có hiệu quả rõ rệt trong hỗ trợ điều trị viêm loét dạ dày.

Thời gian trở về Việt Nam, trong điều kiện còn nhiều khó khăn, bà vừa đảm nhiệm giảng dạy, vừa kiên trì xây dựng phòng thí nghiệm, tìm kiếm nguồn tài trợ nghiên cứu và từng bước hình thành nhóm nghiên cứu chuyên sâu về hóa dược.

Với GS.TS Nguyễn Thị Thanh Mai, Hóa dược không chỉ là một hướng nghiên cứu khoa học mà còn là lĩnh vực có ý nghĩa thực tiễn cao, góp phần phát triển ngành công nghiệp dược trong nước. Bà được xem là một trong những người đặt những viên gạch đầu tiên cho sự hình thành và phát triển ngành Hóa dược tại Việt Nam.

Các nghiên cứu về sản phẩm từ ong tại Việt Nam của nhóm bà cũng mang về giải thưởng Quả cầu vàng năm 2017 và giải thưởng Sáng tạo TP.HCM năm 2019.

Bà Nguyễn Thị Thanh Mai được công nhận là Viện sĩ Viện Hàn lâm Khoa học Thế giới. Ảnh: VNUHCM.

Liên tiếp nhận giải thưởng

Song song với hoạt động nghiên cứu, GS.TS Nguyễn Thị Thanh Mai đảm nhiệm nhiều vị trí quản lý tại các trường thành viên của ĐH Quốc gia TP.HCM. Cụ thể, từ năm 2007, bà lần lượt giữ các chức vụ Trưởng bộ môn, Phó trưởng khoa và Trưởng khoa Hóa học tại ĐH Khoa học Tự nhiên.

Năm 2021, bà được bổ nhiệm làm Phó hiệu trưởng ĐH Khoa học tự nhiên TP.HCM và từ năm 2022 kiêm nhiệm chức vụ Hiệu trưởng trường Phổ thông Năng khiếu - đơn vị đào tạo học sinh năng khiếu trực thuộc ĐH Quốc gia TP.HCM.

Trong sự nghiệp học thuật, bà được công nhận chức danh phó giáo sư năm 2014, giáo sư năm 2020 và được phong tặng danh hiệu Nhà giáo ưu tú năm 2024.

Tháng 6/2024, GS.TS Nguyễn Thị Thanh Mai được bổ nhiệm giữ chức Phó giám đốc ĐH Quốc gia TP.HCM, phụ trách các lĩnh vực hợp tác quốc tế, quan hệ doanh nghiệp - địa phương và quản lý nhiệm vụ khoa học công nghệ. Bà cũng là nữ phó giám đốc đầu tiên trong lịch sử hệ thống đại học này.

Đại học Quốc gia TP.HCM là hệ thống giáo dục đại học hàng đầu Việt Nam, hiện đào tạo hơn 100.000 sinh viên đại học với hàng nghìn đội ngũ học giả chất lượng cao. Ảnh: VNUHCM.

Trước đó, năm 2021, bà được trao giải thưởng Kovalevskaia - giải thưởng danh giá dành cho các nhà khoa học nữ có thành tích xuất sắc. Đến nay, GS.TS Nguyễn Thị Thanh Mai đã công bố hơn 80 bài báo trên các tạp chí khoa học quốc tế uy tín.

Năm 2025, bà vinh dự được trao bằng công nhận Viện sĩ của Viện Hàn lâm Khoa học Thế giới (TWAS) do Chủ tịch Quarraisha Abdool Karim trao trước sự chứng kiến của hơn 300 nhà khoa học quốc tế. Theo đó, bà trở thành một trong những nữ khoa học Việt Nam đầu tiên đạt danh hiệu này.

Đại học Quốc gia TP.HCM thành lập năm 1995, trải qua sáu đời lãnh đạo giữ chức vụ Giám đốc: PGS.TS Trần Chí Đáo (1995-2001), PGS.TS Nguyễn Tấn Phát (2001-2007), PGS.TS Phan Thanh Bình (2007-2016), PGS.TS Huỳnh Thành Đạt (2017-2020), và PGS.TS Vũ Hải Quân (2021-2025). Gần đây nhất, GS.TS Nguyễn Thị Thanh Mai trở thành nữ giám đốc đầu tiên trong lịch sử của hệ thống đại học này.

Với tổng diện tích 643,7 hecta theo mô hình đô thị đại học hiện đại, Đại học Quốc gia TP.HCM là một trong những cơ sở giáo dục lớn nhất Việt Nam. Hệ thống này bao gồm 30 đơn vị, trong đó có 8 trường đại học thành viên - bao gồm: Trường ĐH Bách Khoa, Trường ĐH Khoa học tự nhiên, Trường ĐH Khoa học Xã hội và Nhân văn, Trường ĐH Quốc Tế, Trường ĐH Công nghệ Thông tin, Trường ĐH Kinh tế - Luật, Trường ĐH An Giang, Trường ĐH Khoa học Sức khỏe; 1 viện nghiên cứu khoa học thành viên (Viện Môi trường và Tài nguyên), 1 Phân hiệu tại tỉnh Bến Tre và 20 đơn vị trực thuộc là các tổ chức khoa học và công nghệ, thư viện, các tổ chức phục vụ đào tạo, dịch vụ.

Đại học Quốc gia TP.HCM đào tạo hơn 100.000 sinh viên đại học, đội ngũ học giả với 360 giáo sư, phó giáo sư và 1.600 tiến sĩ. Chương trình đào tạo trải rộng nhiều lĩnh vực, cung cấp 147 ngành đại học, 123 ngành thạc sĩ và 83 ngành tiến sĩ.

Thái An