Cấp tốc trang bị kỹ năng từ trường học

Trong bối cảnh tội phạm công nghệ cao ngày càng tinh vi, bắt cóc "online" chỉ là một trong hàng loạt chiêu trò mới. Phòng tránh lừa đảo không chỉ là trách nhiệm của cơ quan chức năng, mà còn bắt đầu từ sự cảnh giác của mỗi người, từ việc được trang bị kỹ năng sống trong gia đình, ở môi trường học đường khi năm học mới chuẩn bị bắt đầu.

Từ hàng loạt vụ việc dụ dỗ trẻ mới lớn thông qua hình thức online thời gian qua, công an các tỉnh, thành phố đã cảnh báo, không có cơ quan chức năng nào gọi điện thoại hay facetime, video call để làm việc với người dân. Theo đó, khi nhận được tin nhắn, điện thoại từ số lạ tuyệt đối không chuyển tiền cho đối tượng nào trên không gian mạng mà không rõ.

Điều khiến nhiều người quan tâm hơn cả là những “con mồi” mà những kẻ lừa đảo online nhắm tới đa phần là học sinh, sinh viên, những người thường xuyên tiếp cận với công nghệ hiện đại nhưng vẫn sập bẫy lừa, dù công an liên tục khuyến cáo.

Theo phân tích từ các chuyên gia tội phạm học, những vụ việc gần đây cho thấy tội phạm mạng đã bước sang một giai đoạn tinh vi hơn rất nhiều. Nếu trước đây, thủ đoạn chủ yếu là lừa đảo tài chính đơn giản, thì nay các đối tượng đã hiểu rõ cách vận hành tâm lý con người, đặc biệt là những người trẻ, xa gia đình, thiếu điểm tựa xã hội. Chúng không chỉ đánh cắp thông tin cá nhân, mạo danh người quen, mà còn biết cách “bóp méo thực tại” khiến nạn nhân rơi vào trạng thái sợ hãi, hoảng loạn và mất khả năng phản kháng. Đây chính là thao túng tâm lý – một kỹ thuật tội phạm mới đang lan rộng trên không gian mạng. Nhiều bạn trẻ, kể cả người có học thức cao, vẫn dễ mắc bẫy vì hai nguyên nhân chính. Thứ nhất là đời sống mạng đã trở thành “thế giới thật thứ hai” của các bạn trẻ- nhưng thiếu các cơ chế cảnh báo an toàn như ngoài đời thực. Thứ hai là ngay cả những người hiểu biết nhưng cũng vẫn thiếu kỹ năng đề kháng tâm lý.

Để ngăn chặn loại tội phạm mới trên không gian mạng cần triển khai đồng thời nhiều lớp lá chắn. Trong đó, lá chắn thứ nhất là mỗi cá nhân phải nâng cao kỹ năng tự vệ số: hạn chế chia sẻ thông tin cá nhân, cảnh giác trước các tình huống “khẩn cấp” trên mạng, tuyệt đối không chuyển tiền hay làm theo yêu cầu khi chưa kiểm chứng qua kênh chính thống. Lá chắn thứ hai là gia đình, nhà trường và cộng đồng phải thường xuyên trao đổi với con em, tạo kênh liên lạc dự phòng để không bị cô lập khi gặp sự cố. Và lớp lá chắn thứ ba là hệ thống pháp luật liên quan đến các nền tảng mạng xã hội cần đủ mạnh để ngăn chặn, xử lý vi phạm.

Rõ ràng công nghệ không phải là kẻ thù, nhưng sự cả tin, thiếu hiểu biết và ngộ nhận về an toàn mới là lỗ hổng chết người. Người lớn không thể cấm học sinh dùng mạng xã hội, nhưng cần phải trang bị cho các em hệ miễn dịch “kỹ thuật số” trên môi trường mạng – bao gồm kiến thức, kỹ năng và cơ chế ứng phó.

Vì thế, phụ huynh hãy đồng hành cùng con thay vì kiểm soát cứng nhắc. Nhà trường hãy chủ động giáo dục kỹ năng sống số như một môn học bắt buộc trong chương trình kỹ năng sống. Cơ quan chức năng cần xây dựng kênh tiếp nhận tố giác thân thiện, dễ tiếp cận với học sinh – sinh viên. Đặc biệt khi năm học mới chuẩn bị bắt đầu, để việc trang bị kỹ năng sống có hiệu quả và hiệu ứng mạnh mẽ hơn, các nhà trường cần xem an toàn mạng xã hội là nội dung bắt buộc trong chương trình kỹ năng sống. Cụ thể là việc tổ chức các buổi tập huấn, nói chuyện chuyên đề có sự tham gia của công an, chuyên gia tâm lý, trang bị kiến thức cho học sinh, sinh viên.

Điều quan trọng, việc trang bị kỹ năng sống không chỉ dừng lại ở khẩu hiệu, lời nhắc nhở chung chung mà cần tổ chức diễn tập các tình huống cụ thể, nhận diện thủ đoạn thật – giả, để học sinh chủ động tránh được cạm bẫy của các thủ đoạn lừa đảo.

Minh Quang