Cấp thiết hoàn thiện khung pháp lý kiểm soát thuốc lá, bảo vệ sức khỏe cộng đồng

Hội thảo cung cấp thông tin và đề xuất giải pháp thực thi quy định cấm hút thuốc lá khu vực trong nhà, in cảnh báo sức khỏe bằng hình ảnh và tổ chức hoạt động cai nghiện thuốc lá của Bộ Y tế

Sau khi triển khai Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá và Nghị định số 77/2013/NĐ-CP của Chính phủ, công tác phòng chống tác hại thuốc lá tại Việt Nam đã đạt được nhiều kết quả quan trọng. Mạng lưới tư vấn và hỗ trợ cai nghiện được hình thành, nhiều người dân đã tiếp cận các dịch vụ cai nghiện và giảm sử dụng thuốc lá, góp phần tích cực vào việc bảo vệ sức khỏe cộng đồng. Tuy nhiên, một số quy định hiện hành bộc lộ hạn chế, chưa tạo thuận lợi cho việc mở rộng môi trường không khói thuốc và chưa đáp ứng đầy đủ yêu cầu thực tiễn.

ThS.BS Nguyễn Tuấn Lâm, đại diện Tổ chức Y tế thế giới (WHO) tại Việt Nam cho biết, khoa học hiện đã xác định gần 7.000 chất độc hại trong khói thuốc, thay vì khoảng 4.000 chất như trước đây, trong đó có tới khoảng 69 chất gây ung thư. Nhiều thành phần hóa học cực độc như formaldehyde, arsenic, chì hay các hợp chất có trong khói xăng và chất tẩy rửa được người hút đưa trực tiếp vào cơ thể qua đường hô hấp.

ThS.BS Nguyễn Tuấn Lâm, đại diện Tổ chức Y tế thế giới (WHO) tại Việt Nam

Theo ThS.BS Nguyễn Tuấn Lâm, thuốc lá gây ra hàng loạt bệnh lý nguy hiểm như ung thư phổi, khí quản, dạ dày, tụy, thận; bệnh tim mạch do tổn thương nội mạc mạch máu dẫn đến xơ vữa và tắc nghẽn; bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính; cùng với các vấn đề về sức khỏe sinh sản. Đặc biệt, khói thuốc thụ động gây hại không kém, khiến hàng chục triệu người — nhất là trẻ em — phải phơi nhiễm mỗi ngày, làm tăng nguy cơ viêm đường hô hấp, hen phế quản, giảm chức năng phổi và hội chứng đột tử ở trẻ sơ sinh.

Theo TS. Hoàng Thị Mỹ Hạnh - Trưởng khoa Xã hội học Y tế, Viện Chiến lược Chính sách và Y tế (Bộ Y tế), tỷ lệ hút thuốc chủ động ở người trưởng thành hiện là 20,8%, trong đó tỷ lệ ở nam giới lên tới 41,1%, đưa Việt Nam vào nhóm các quốc gia có tỷ lệ hút thuốc nam cao nhất thế giới. Tỷ lệ phơi nhiễm khói thuốc thụ động tại nhà đạt 37,3%, tương đương khoảng 31 triệu người phải hít khói thuốc từ chính người thân. Các ước tính cho thấy mỗi năm Việt Nam ghi nhận khoảng 18.800 ca tử vong do hút thuốc thụ động, và thiệt hại kinh tế từ phơi nhiễm khói thuốc lên tới gần 20.000 tỷ đồng. Mặc dù nhiều nhóm giải pháp đã được triển khai, tốc độ giảm tỷ lệ hút thuốc trong suốt một thập kỷ qua chỉ đạt khoảng 0,5% mỗi năm, không đủ để đáp ứng các mục tiêu mà Chiến lược quốc gia đề ra.

TS. Hoàng Thị Mỹ Hạnh - Trưởng khoa xã hội học Y tế, Viện Chiến lược Chính sách và Y tế (Bộ Y tế)

Trong bối cảnh đó, yêu cầu hoàn thiện khung pháp lý trở nên cấp thiết. Các nghiên cứu chỉ ra rằng mô hình “có khu vực dành riêng cho người hút thuốc” không thể bảo vệ sức khỏe cộng đồng, bởi các biện pháp như thông gió hay điều hòa không khí không thể loại bỏ hoàn toàn các chất độc trong khói thuốc. Chỉ mô hình “không khói thuốc hoàn toàn trong nhà” mới đảm bảo hiệu quả phòng ngừa phơi nhiễm. Cùng với đó, việc tăng diện tích cảnh báo sức khỏe trên bao bì sản phẩm thuốc lá đã được chứng minh là có tác động mạnh mẽ trong việc giảm tỷ lệ hút thuốc ở thanh thiếu niên và thúc đẩy quyết định bỏ thuốc ở người đang hút.

Phó Vụ trưởng Vụ Pháp chế (Bộ Y tế) Đinh Thị Thu Thủy nhấn mạnh, dù hệ thống y tế dự phòng đã rất nỗ lực, quá trình xây dựng và hoàn thiện chính sách vẫn gặp nhiều khó khăn, thậm chí cả những vướng mắc ngay trong nội bộ. Tuy nhiên, tinh thần trách nhiệm và quyết tâm bảo vệ sức khỏe nhân dân luôn là động lực quan trọng để ngành y tế vượt qua thách thức. Bà Thủy cho rằng một tín hiệu rất đáng mừng đối với công tác kiểm soát thuốc lá là ngày 30/11/2024, Quốc hội đã thông qua Nghị quyết 173, quyết định cấm toàn diện thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng. Đây là bước tiến quan trọng, thể hiện quyết tâm mạnh mẽ của Nhà nước trong việc ngăn chặn các sản phẩm nicotine thế hệ mới đang có xu hướng gia tăng trong giới trẻ.

Phó Vụ trưởng Vụ Pháp chế (Bộ Y tế) Đinh Thị Thu Thủy

Theo bà Thủy, chủ trương nhất quán của Đảng và Nhà nước là lấy phòng bệnh làm trọng tâm, vì vậy việc hoàn thiện khuôn khổ pháp lý nhằm mở rộng các biện pháp giảm sử dụng thuốc lá điếu là vô cùng cần thiết. Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá đã giao Chính phủ quyền quyết định mở rộng diện tích cảnh báo sức khỏe trên bao bì, mở rộng địa điểm cấm hút thuốc và xây dựng các biện pháp hỗ trợ cai nghiện phù hợp với từng giai đoạn phát triển. Đến nay, Chính phủ đã giao Bộ Y tế tiếp tục đề xuất tăng diện tích cảnh báo, mở rộng địa điểm cấm hút thuốc hoàn toàn và nâng cao hiệu quả hỗ trợ cai nghiện nhằm đáp ứng tốt hơn yêu cầu thực tiễn.

Nhìn lại toàn bộ thực trạng, có thể khẳng định hoàn thiện khung pháp lý kiểm soát thuốc lá không chỉ là yêu cầu xuất phát từ bối cảnh hiện nay mà còn là bước đi cần thiết để bảo vệ sức khỏe cộng đồng, giảm gánh nặng bệnh tật và hướng tới một môi trường sống lành mạnh, không khói thuốc cho các thế hệ tương lai.

Thạc Hiếu