Cấp 'hộ chiếu số' cho hàng Việt

Truy xuất nguồn gốc không chỉ là quy định, mà là chiến lược phát triển bền vững

Minh bạch để phát triển bền vững

Theo thống kê của Bộ Công Thương, chỉ trong 6 tháng đầu năm 2025, các lực lượng chức năng trên cả nước đã kiểm tra và xử lý hơn 50.000 vụ vi phạm, trong đó có gần 2.000 vụ buôn bán, vận chuyển hàng cấm, 7.000 vụ gian lận thương mại và thuế, cùng hơn 1.600 vụ kinh doanh hàng hóa không rõ nguồn gốc, xuất xứ.

Những con số và vụ việc trên một lần nữa gióng lên hồi chuông cảnh báo về lỗ hổng trong quản lý thị trường và sự thiếu minh bạch về nguồn gốc sản phẩm - yếu tố cốt lõi để bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, đồng thời bảo đảm sự phát triển lành mạnh của nền kinh tế.

Một trong những nguyên nhân sâu xa là công tác truy xuất nguồn gốc hiện vẫn manh mún, phân tán giữa nhiều bộ, ngành, chưa có nền tảng tập trung, thống nhất về định danh, xác thực và truy xuất hàng hóa trên phạm vi toàn quốc. Điều này khiến việc quản lý, kiểm soát và xác minh nguồn gốc sản phẩm còn thiếu hiệu quả, trong khi nhu cầu minh bạch ngày càng trở thành tiêu chuẩn sống còn của thị trường.

Chia sẻ về vai trò của minh bạch và truy xuất nguồn gốc, ông Nguyễn Quốc Khánh - Giám đốc Điều hành Nghiên cứu và Phát triển Vinamilk nhấn mạnh: “Minh bạch nguồn gốc không chỉ là yêu cầu quản lý mà còn là một phần trong chiến lược phát triển bền vững. Mỗi sản phẩm cần có một ‘tấm hộ chiếu minh bạch’ để bảo vệ niềm tin người tiêu dùng và khẳng định vị thế thương hiệu Việt trên thị trường toàn cầu”.

Vinamilk là một trong những doanh nghiệp tiên phong tại Việt Nam triển khai hệ thống quản trị ERP (Enterprise Resource Planning) từ năm 2007 - bước ngoặt quan trọng trong quá trình hiện đại hóa chuỗi cung ứng và chuyển đổi số toàn diện. Hệ thống ERP giúp Vinamilk quản lý xuyên suốt từ sản xuất, tài chính, kho vận, phân phối đến nhân sự, tạo ra nền dữ liệu tập trung, đồng bộ và truy xuất toàn trình.

Hiện nay, bằng việc tích hợp ERP với hệ thống truy xuất nguồn gốc điện tử, Vinamilk có thể lưu trữ và quản lý thông tin toàn bộ vòng đời sản phẩm, từ nguyên liệu đầu vào, quy trình sản xuất, đóng gói, vận chuyển đến điểm bán. Điều này giúp doanh nghiệp chủ động công khai thông tin cho người tiêu dùng, cơ quan quản lý và đối tác quốc tế, đồng thời nâng cao khả năng cạnh tranh khi tham gia chuỗi cung ứng toàn cầu.

Một nền tảng truy xuất thống nhất và xuyên suốt chuỗi cung ứng quốc gia sẽ mang lại nhiều lợi ích thiết thực: doanh nghiệp dễ dàng tuân thủ tiêu chuẩn chất lượng, chứng minh nguồn gốc xuất xứ ngay từ đầu, giảm chi phí kiểm định, rút ngắn thời gian lưu thông và gia tăng cơ hội xuất khẩu. Khi hệ thống truy xuất đáp ứng chuẩn quốc tế, hàng hóa Việt sẽ đủ điều kiện tiếp cận các thị trường khó tính như Liên minh châu Âu (EU), Hoa Kỳ hay Nhật Bản, góp phần nâng cao uy tín và năng lực cạnh tranh quốc gia.

Hoàn thiện hành lang pháp lý và công nghệ truy xuất

Ông Trần Hữu Linh - Cục trưởng Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước (Bộ Công Thương) khẳng định, định danh và truy xuất nguồn gốc là hai trụ cột của quản lý thị trường hiện đại.

“Định danh giúp nhận diện sản phẩm chính xác từ nơi sản xuất đến nơi tiêu thụ; còn truy xuất nguồn gốc cung cấp thông tin xác thực về hành trình của sản phẩm. Khi kết hợp hai yếu tố này, sẽ hình thành một hệ sinh thái quản lý minh bạch - nơi mọi giao dịch đều có thể được kiểm chứng”, ông Linh nói.

Theo ông, truy xuất nguồn gốc là công cụ hiệu quả để phòng ngừa gian lận thương mại, giả mạo xuất xứ và vi phạm sở hữu trí tuệ, đồng thời tạo nền tảng để cơ quan quản lý, doanh nghiệp và người tiêu dùng cùng tham gia giám sát thị trường. Việc áp dụng truy xuất không chỉ giúp doanh nghiệp khẳng định thương hiệu mà còn là “giấy thông hành” để hàng Việt vượt qua rào cản kỹ thuật ở các thị trường quốc tế.

Cùng quan điểm này, bà Trần Thanh Bình - Trưởng phòng Xuất xứ hàng hóa, Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương) cho rằng, xuất xứ hàng hóa chính là “tấm hộ chiếu” để sản phẩm Việt bước ra thế giới và tận dụng ưu đãi thuế quan từ các hiệp định thương mại tự do (FTA).

“Giống như công dân cần hộ chiếu khi ra nước ngoài, hàng hóa muốn hưởng ưu đãi thuế phải có giấy chứng nhận xuất xứ hợp lệ,” bà Bình nhấn mạnh.

Thực tế cho thấy, sự khác biệt về thuế quan nhờ chứng nhận xuất xứ là rất lớn. Chẳng hạn, gạo Việt Nam xuất khẩu sang EU nếu không có giấy chứng nhận xuất xứ phải chịu thuế 175 euro/tấn, nhưng nếu có chứng nhận hợp lệ thì thuế suất giảm về 0%, giúp doanh nghiệp Việt tăng mạnh sức cạnh tranh.

Trong bối cảnh hội nhập sâu rộng, truy xuất nguồn gốc đang trở thành “tấm hộ chiếu thương hiệu” để hàng Việt bước ra thế giới. Hệ thống iTrace247 ứng dụng công nghệ blockchain là minh chứng rõ ràng: nhờ cơ chế lưu trữ dữ liệu bất biến và minh bạch, nhiều sản phẩm nông sản như vải thiều Thanh Hà, rau quả Sơn La, Bắc Ninh đã được truy xuất toàn trình và xuất khẩu thành công sang Nhật Bản, Singapore - những thị trường khắt khe nhất về an toàn và nguồn gốc.

Ông Hà Nam Trung - Phó Giám đốc Cơ sở Dữ liệu Định danh, Bộ Công an cho rằng, định danh không chỉ là công cụ quản lý mà còn là lợi thế cạnh tranh trực tiếp. Khi có hệ thống truy xuất nguồn gốc đầy đủ, doanh nghiệp có thể chứng minh chất lượng, đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế, đồng thời bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng khi họ dễ dàng tra cứu thông tin sản phẩm.

Đại diện Bộ Công Thương cho biết, cơ quan này đang hoàn thiện hành lang pháp lý cho hoạt động định danh và truy xuất nguồn gốc, trong đó có Nghị định về tiêu chí xuất xứ hàng hóa lưu thông trong nước. Khi được ban hành, nghị định sẽ là căn cứ quan trọng giúp phân biệt hàng thật - hàng giả, hàng Việt Nam - hàng nhập khẩu, đồng thời hỗ trợ chống gian lận thương mại và bảo vệ người tiêu dùng.

Song song đó, Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước đang phối hợp với các bộ, ngành triển khai các giải pháp công nghệ tiên tiến như blockchain, Internet vạn vật (IoT), mã QR, mã số mã vạch GS1... nhằm đảm bảo khả năng truy xuất chính xác, toàn trình và minh bạch dữ liệu.

Hải Yến