Cạnh tranh chiến lược Ấn Độ - Trung Quốc trong bối cảnh hiện nay

Thủ tướng Phạm Minh Chính và Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi cho biết, hai bên đánh giá Việt Nam - Ấn Độ là những người bạn luôn sát cánh bên nhau trong suốt chiều dài lịch sử, hiện tại và tương lai - Ảnh: VGP/Nhật Bắc (nguồn: baochinhphu.vn)

Đặc điểm đặc biệt

ĐNÁ có 11 quốc gia với thể chế chính trị đa dạng, bao gồm Việt Nam, Campuchia, Lào, Myanmar, Thái Lan, Indonesia, Malaysia, Singapore, Philippines, Đông Timor, Brunei. Theo số liệu thống kê mới nhất của Liên hợp quốc, ĐNÁ có tổng dân số đạt khoảng 690 triệu người và tổng GDP vào năm 2024 của khu vực đạt 3,76 nghìn tỷ USD.

Xét về viễn cảnh tương lai, với vị trí địa lý gần gũi và những mâu thuẫn tích tụ trong quá khứ về vấn đề tranh chấp biên giới, an ninh nguồn nước trên Tây Tạng và cạnh tranh chiến lược tại khu vực Nam Á - Ấn Độ Dương thì mối quan hệ cạnh tranh chiến lược giữa Ấn Độ và Trung Quốc tại khu vực ĐNÁ dự kiến sẽ ngày càng mạnh mẽ và gay gắt.

Hoa Kỳ thời tổng thống Obama đã đưa ra và thực hiện chính sách xoay trục hướng Đông nhằm hạn chế và cân bằng ảnh hưởng với Trung Quốc tại châu Á - Thái Bình Dương.

Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình trong cuộc gặp song phương bên lề Hội nghị Thượng đỉnh BRICS ở Nga vào tháng 10/2024 Ảnh: Tân Hoa Xã (nguồn: daibieunhandan.vn)

Sự kiện cựu Tổng thống Donald Trump đơn phương rút khỏi Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP) vào ngày 23/1/2017, đã khiến các quốc gia ĐNÁ cảm nhận được sự “bội bạc và thất tín” của Mỹ. Tuy nhiên, dưới thời Tổng thống Joe Biden đã có sự chuyển biến rõ rệt và có chiều hướng thay đổi tích cực dựa trên hai sự kiện thiết lập quan hệ Đối tác Chiến lược Toàn diện với Việt Nam và mở rộng hợp tác Thỏa thuận EDCA với Philippines vào năm 2023. Sau hơn 100 ngày trở lại nắm quyền, chính quyền của Tổng thống D. Trump 2.0 đã xác nhận việc xoay trục hướng Đông chống lại ảnh hưởng của Trung Quốc.

Gần đây nhất là phát biểu của Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ đã đề cập đến những thách thức an ninh chung và tái khẳng định cam kết mạnh mẽ của Washington đối với khu vực tại diễn đàn Shangrila ngày 30/5/2025. Xem xét mối quan hệ cạnh tranh giữa Mỹ và Trung Quốc chỉ là một phần trong tổng số các mối quan hệ cạnh tranh giữa các cường quốc tại ĐNÁ. Ảnh hưởng quan hệ cạnh tranh giữa Ấn Độ và Trung Quốc là vấn đề hết sức quan trọng trong tình hình cục diện chính trị thế giới ngày càng biến động bởi tác động từ cuộc xung đột Nga - Ukraine và sự gia tăng trong chiến lược cạnh tranh quyền lực giữa các cường quốc tại khu vực này.

Cạnh tranh Trung - Ấn tại ĐNÁ trong bối cảnh hiện nay

Quan hệ Ấn Độ và Trung Quốc trong thế kỷ XXI được đánh giá có nhiều nét tương đồng với quan hệ Trung Quốc - Nhật Bản, còn được gọi là “Chính trị lạnh, Kinh tế nóng”. Trong đó, quan hệ cạnh trạnh giữa Ấn Độ và Trung Quốc tại khu vực ĐNÁ xuất phát từ các nguyên nhân chính: (i) Vị trí địa chiến lược nằm án ngữ trên các tuyến đường hàng hải huyết mạch trong khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương. (ii) Sự phát triển năng động bậc nhất trên thế giới với tiềm năng thị trường và thương mại khổng lồ, đồng thời sự gần gũi về mặt địa lý giảm thiểu chi phí vận chuyển logictics. (iii) Sự trỗi dậy của cường quốc mới nổi Ấn Độ và Trung Quốc, đặt ra yêu cầu tăng cường quyền lực và ảnh hưởng tại các khu vực địa chính trị quan trọng trong khu vực (iv) Vai trò quan trọng của eo biển Malacca và Biển Đông trong cấu trúc an ninh kinh tế và chính trị của hai cường quốc này. (v) Những hành động mở rộng phạm vi quyền lực của Trung Quốc tại Nam Á - Ấn Độ Dương, và chiến lược “phản công” của Ấn Độ thông qua việc tăng cường hợp tác với ĐNÁ.

Hiện nay, quan hệ cạnh tranh Ấn Độ và Trung Quốc tại khu vực ĐNÁ xoay quanh hai chiến lược trụ cột của hai cường quốc này. Trong đó, Ấn Độ bắt đầu gia tăng ảnh hưởng của khu vực ĐNÁ vào năm 1991, khi Thủ tướng Narashima Rao công bố “Chính sách hướng Đông” (Look East Policy) và được Thủ tướng Narendra Modi phát triển thành “Chính sách Hành động hướng Đông” (Act East Policy) vào năm 2014.

Đối với Trung Quốc, thông qua chính sách ngoại giao láng giềng, chính quyền Bắc Kinh đã và đang thực hiện chiến lược nhằm đạt được các mục tiêu cốt lõi của mình tại khu vực ĐNÁ. Đây là khái niệm được Trung Quốc đặc biệt quan tâm và nhắc đến kể từ khi ông Tập Cận Bình lên nắm quyền trong Đại hội XVIII Đảng Cộng sản Trung Quốc năm 2012. Trong đó, chính sách ngoại giao láng giềng đặt trọng tâm triển khai thông qua Sáng kiến “Vành đai và Con đường” (BRI) và một phần của chiến lược “Chuỗi ngọc trai” (String of Pearls) tại khu vực ĐNÁ.

Cạnh tranh chiến lược giữa Ấn Độ và Trung Quốc tại khu vực ĐNÁ đang có những chuyển biến mới trong bối cảnh cạnh tranh giữa các cường quốc đang gia tăng tại khu vực này. Trong 10 quốc gia ASEAN, ba quốc gia có vị trí đặc thù trong chính sách đối ngoại của Ấn Độ và Trung Quốc tại ĐNÁ là Việt Nam, Myanmar, Singapore đang chịu tác động trực tiếp và mạnh mẽ nhất. Đây là ba quốc gia được đánh giá có tầm ảnh hưởng đặc biệt quan trọng đến các chính sách, chiến lược cạnh tranh giữa Ấn Độ và Trung Quốc tại khu vực ĐNÁ.

Việt Nam là một trong những quốc gia có vị trí địa chính trị vô cùng quan trọng nằm ở khu vực ĐNÁ và Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương, là cầu nối trên đất liền giữa phần lớn nhất của lục địa Á - Âu với khu vực ĐNÁ. Vì vậy, Việt Nam đã trở thành mục tiêu quan trọng trong chiến lược cạnh tranh Ấn Độ - Trung Quốc tại ĐNÁ. Xét trong bối cảnh hiện nay, tình hình cạnh tranh chiến lược Ấn Độ - Trung Quốc với Việt Nam khá cân bằng. Chính sách đối ngoại “bốn không, một tùy” cũng như “ngoại giao cây tre” của Việt Nam đã khẳng định được tính trung lập, mong muốn duy trì trật tự ổn định, hòa bình trong khu vực và thế giới.

Tuy nhiên, những hoạt động của Trung Quốc xâm phạm nghiêm trọng chủ quyền của Việt Nam trên Biển Đông được xem là vấn đề “nan giải” trong quan hệ Trung Quốc - Việt Nam. Đồng thời, vấn đề này đã tạo ra dư địa cho Ấn Độ tăng cường mở rộng quan hệ hợp tác an ninh quốc phòng trên đại dương với Việt Nam trong bối cảnh hiện nay.

Quan hệ hợp tác an ninh và quốc phòng giữa Ấn Độ - Việt Nam có những dấu ấn quan trọng: Trong chuyến thăm cấp Nhà nước tới Hà Nội hai ngày 2-3/9/2016, Thủ tướng Narendra Modi đã công bố gói Hạn mức Tín dụng Quốc phòng (LoC) trị giá 500 triệu USD cho Việt Nam; từ ngày 8-10/6/2022, Bộ trưởng Quốc phòng Ấn Độ - Rajnath Singh đã đến thăm Việt Nam với nhiệm vụ bàn giao 12 tàu hộ vệ cao tốc cho Hải quân Việt Nam trong gói tín dụng trị giá 100 triệu USD, đồng thời ký “Tuyên bố Tầm nhìn chung về Quan hệ Đối tác Quốc phòng Ấn Độ - Việt Nam hướng tới năm 2030” và “Biên bản ghi nhớ về hỗ trợ hậu cần song phương” với mục tiêu mở rộng phạm vi và quy mô hợp tác an ninh - quốc phòng song phương; ngày 17/6/2023, trong chuyến thăm chính thức của Bộ trưởng Quốc phòng Việt Nam Phan Văn Giang đến Ấn Độ, Bộ Quốc phòng Ấn Độ đã tặng tàu hộ tống tên lửa INS Kirpan cho Việt Nam với tuyên bố “đây là bằng chứng cam kết của Ấn Độ trong việc hỗ trợ các đối tác thân thiện cùng tăng cường tiềm lực và sức mạnh quốc phòng dựa trên Sáng kiến An ninh và Tăng trưởng cho tất cả trong khu vực (SAGAR). Do đó, mặc dù Việt Nam có vị trí địa lý tiếp giáp với Trung Quốc và thực hiện đường lối “ngoại giao cây tre”, tuy nhiên, những bất đồng trên Biển Đông đã giúp Ấn Độ có một vị thế quan trọng trong chính sách ngoại giao cân bằng giữa các cường quốc của Việt Nam trong bối cảnh hiện nay.

Lê Nam Hải (tổng hợp)