Cảnh báo sức khỏe người tiêu dùng bị đe dọa bởi 'ma trận' hàng giả

“Bùng nổ” nhiều đối tượng kinh doanh kém đạo đức

Theo Hiệp hội Thực phẩm chức năng Việt Nam, năm 2000, cả nước mới chỉ có 13 cơ sở sản xuất kinh doanh thực phẩm chức năng, thì tính đến năm 2021, Việt Nam đã có hơn 3.100 cơ sở, cung cấp ra thị trường gần 12.000 sản phẩm (trong đó có tới hơn 8.000 sản phẩm sản xuất trong nước).

Từ năm 2022 đến nay, trung bình mỗi năm có khoảng 10.000 sản phẩm thực phẩm chức năng được công bố, những con số này ho thấy nhu cầu tiêu dùng lớn và tốc độ phát triển nhanh chóng của ngành này tại Việt Nam.

Bên cạnh đó, sản phẩm thuốc tại nước ta cũng ghi nhận những bước tăng trưởng nhanh chóng, theo Hội đồng tư vấn cấp giấy đăng ký lưu hành thuốc, nguyên liệu làm thuốc, tổng giá trị thị trường dược phẩm tại Việt Nam đạt 2,7 tỷ USD trong năm 2015, tăng lên 5,1 tỷ USD năm 2018 và năm 2023 đạt 7 tỷ USD.

Thống kê của Cục Quản lý Dược, Bộ Y tế, hiện thị trường thuốc Việt khoảng 7 tỷ USD, bình quân tiêu thụ thuốc 70 USD/người, tăng gấp 10 lần so với năm 2000, đưa Việt Nam thuộc nhóm quốc gia có tổng giá trị thị trường dược phẩm và mức tăng trưởng ngành dược nhanh nhất thế giới.

Với tốc độ tăng trưởng cao cùng nhu cầu lớn đến từ người tiêu dùng kéo theo sự tham gia của hàng nghìn doanh nghiệp vào thị trường kinh doanh thuốc và thực phẩm chức năng. Cùng với đó, là thay đổi và phát triển mạnh mẽ của hình thức kinh doanh từ truyền thống sang online trong thời đại công nghệ số, sự cộng hưởng này đã dẫn đến sự gia nhập của những người nổi tiếng, ca sĩ, diễn viên, hoa hậu, có người không có chuyên môn trong lĩnh vực cũng quảng cáo, bán thuốc và thực phẩm chức năng.

Một bộ phận người tiêu dùng không tiếc tiền chi chỉ từ niềm tin vào những lời quảng cáo từ người nổi tiếng để mua sản phẩm. Hệ lụy, không chỉ mất tiền vào hàng giả, hàng kém chất lượng mà còn tiềm ẩn nguy cơ đến sức khỏe.

Không dễ phát hiện và triệt tiêu

Theo PGS.TS.BSCC.Thầy thuốc Ưu tú Trần Đình Toán, việc vi phạm quyền lợi người tiêu dùng trong lĩnh vực thuốc và thực phẩm chức năng hiện nay là có. Tuy nhiên, để phát hiện và ngăn chặn kịp thời thì không phải là dễ, do nhiều nguyên nhân, chẳng hạn do lòng tham của doanh nghiệp hay cá nhân người sản xuất - không tuân thủ đúng những gì đơn vị đã công bố, đã đăng ký với cơ quan chức năng. Hoặc do kẽ hở là việc tạo điều kiện cho doanh nghiệp bằng cách “hậu kiểm” chứ không phải là “tiền kiểm”…

Lực lượng Hải quan tiến hành kiểm tra số hàng hóa vi phạm. (Nguồn: Cục Hải quan)

Những chiêu trò phổ biến mà các đối tượng thường sử dụng để bán hàng kém chất lượng so với nhãn mác, chỉ tiêu đã công bố là thuê quảng cáo quá lên so với sự thật, tuy nhiên cũng có khi người được thuê quảng cáo cũng vô tình quảng cáo sai sự thật do quá tin vào kịch bản quảng cáo mà doanh nghiệp hay nhà sản xuất đưa cho họ.

Cũng theo chuyên gia, việc người tiêu dùng mua phải thuốc, thực phẩm chức năng không bảo đảm chất lượng có thể gây ra những nguy cơ đối với sức khỏe người dân. Đồng thời, việc này còn phụ thuộc vào tình trạng sức khỏe trước khi sử dụng thuốc, hay thực phẩm bổ sung. Chẳng hạn đang bị ốm, bị bệnh mà dùng thuốc hay thực phẩm chức năng không phù hợp thì sức khỏe không được cải thiện theo hướng tốt lên, tiền thì đã mất mà tật vẫn cứ mang.

Tuy nhiên, người tiêu dùng thường mắc sai lầm là tin theo sự mách bảo của người thân, hàng xóm, bạn bè… mà quên mất rằng ốm đau, bệnh tật và cách chữa trị thì không phải ai cũng giống ai. Việc chữa bệnh và nâng cao sức khỏe là một sự cá thể hóa, người này chữa hay uống loại thuốc, thực phẩm chức năng này thì tốt nhưng người khác thì chưa chắc đã tốt, đã có hiệu quả.

Thời gian qua, cơ quan chức năng đã phát hiện và xử lý nhiều vụ việc liên quan đến mua bán và sản xuất hàng giả, hàng kém chất lượng, điều này là rất tốt, rất cần được tiến hành thường xuyên. Tuy nhiên, nếu chỉ căn cứ vào định lượng những gì dưới 70% tiêu chuẩn đã công bố đều kết luận đó là hàng giả thì cần bổ sung thêm những tiêu chí phụ để có kết luận khách quan và chính xác hơn. Ví dụ như mẫu kiểm nghiệm đó được lấy cách thời gian sản xuất sản phẩm đó là bao nhiêu tháng và môi trường trưng bày, bảo quản sản phẩm đó như thế nào trước và trong khi lấy mẫu.

Hậu kiểm là cách để tạo thuận lợi cho doanh nghiệp, nhà sản xuất, cũng giống như nhiều quốc gia khác đang thực hiện. Nhưng quan trọng nhất vẫn là vấn đề tự giác, ý thức và đạo đức trong kinh doanh, bởi rất dễ dẫn tới vi phạm, khi trình độ dân trí của cộng đồng này chưa cao và pháp luật chưa được thực thi nghiêm minh. Bên cạnh đó, trách nhiệm của đội ngũ chuyên gia, cơ sở khám, chữa bệnh, trong việc tư vấn, định hướng người tiêu dùng là rất cần thiết và quan trọng.

PGS.TS.BSCC.Thầy thuốc Ưu tú Trần Đình Toán cũng cho rằng, trách nhiệm của đội ngũ chuyên gia, cơ sở khám, chữa bệnh, trong việc tư vấn, định hướng người tiêu dùng là rất cần thiết và quan trọng để tránh bị lừa, nhưng ở đâu, thời kỳ nào và ngành nào thì cũng có những “con sâu làm rầu nồi canh”. Luật Quảng cáo cấm các bác sĩ, thầy thuốc, kể cả đã về hưu - quảng cáo thực phẩm chức năng dưới mọi hình thức là một thiệt thòi cho người dân. Vì người dân muốn lựa chọn, sử dụng thuốc và thực phẩm chức năng an toàn, hiệu quả và đúng cách thì nên có lời khuyên cũng như nhận định từ những bác sĩ, người thầy thuốc đến những cơ sở khám, chữa bệnh chân chính, có đủ y đức và đạo đức nghề nghiệp, không bị cám dỗ hay mua chuộc bởi đồng tiền.

Mỵ Châu - Hà Phương