Cảnh báo rủi ro bạo lực giới trực tuyến từ công nghệ Deepfake

AI hiện diện như một trợ lý quen thuộc trong đời sống. Tuy nhiên, song song đó là những rủi ro đối với bình đẳng giới. Điều này xảy ra khi công nghệ được huấn luyện và triển khai dựa trên dữ liệu phản chiếu xã hội chứa nhiều thiên lệch. Khi đó, các mô hình AI không còn giữ vai trò trung lập. Chúng trở thành công cụ củng cố và hợp thức hóa định kiến giới, tạo ra các nội dung mang tính thù ghét, khinh miệt và hạ thấp phụ nữ.

Sự thiên lệch trở nên nguy hiểm khi AI được ứng dụng vào các quyết định có tác động trực tiếp đến cuộc sống. Ảnh minh họa AI

Dùng AI có thể tăng khoảng cách giới

Theo một nghiên cứu của UNESCO, ở các mô hình ngôn ngữ lớn, phụ nữ thường được gắn với vai trò chăm sóc, nội trợ hoặc công việc "hậu trường". Nam giới lại được liên kết với quyền lực hoặc các ngành nghề kỹ thuật. Sự thiên vị này cũng thể hiện rõ qua các ứng dụng tạo ảnh AI như Stable Diffusion hoặc Midjourney.

Theo nghiên cứu thực hiện vào tháng 3-2025, nam giới xuất hiện áp đảo trong vai trò bác sĩ, kỹ sư, nhà quản lý. Trong khi đó, hình ảnh phụ nữ thường bị trẻ hóa quá mức hoặc mô tả theo khuôn mẫu "thu hút", "dịu dàng".

Sự thiên lệch trở nên nguy hiểm khi AI được ứng dụng vào các quyết định có tác động trực tiếp đến cuộc sống. Ví dụ trong lĩnh vực tuyển dụng, nhiều hệ thống AI sàng lọc hồ sơ đánh giá thấp ứng viên nữ. Lý do chỉ vì khoảng nghỉ sinh con hoặc chăm sóc gia đình, bất chấp năng lực thực tế.

Dùng AI sai cách cũng khiến bạo lực giới trực tuyến trở nên tinh vi hơn. Deepfake là ví dụ đáng lo ngại, khi 90–95% nội dung deepfake trực tuyến là khiêu dâm không có sự đồng thuận. Khoảng 99% nạn nhân là phụ nữ. Theo báo cáo của UN Women công bố tháng 11-2025, AI cũng bị sử dụng để mạo danh, tống tiền tình dục. Công nghệ này còn tạo ra các chiến dịch đe dọa cá nhân hóa nhắm vào phụ nữ, gây tổn hại tâm lý lan rộng.

Bà Vũ Thị Hạnh, chuyên gia Trí tuệ nhân tạo của Trung tâm Dịch vụ dữ liệu và Trí tuệ nhân tạo Viettel (Viettel AI), nhận định bạo lực trên cơ sở giới đang lan rộng mạnh mẽ trên không gian mạng. "AI có thể là công cụ bị lợi dụng bởi những kẻ gây bạo lực, nếu chúng ta không có luật lệ, kỹ năng và sự đoàn kết để bảo vệ nhau", bà Hạnh nói.

Bà Vũ Thị Hạnh (Viettel AI) chia sẻ về bất bình đẳng giới trên không gian số

Làm chủ AI để bảo vệ bình đẳng giới

Để AI trở thành công cụ thu hẹp thay vì gia tăng khoảng cách giới, cần triển khai đồng thời các giải pháp từ nhà phát triển, người dùng và xã hội.

Với các doanh nghiệp công nghệ, việc đánh giá định kỳ mức độ thiên lệch của mô hình cần thực hiện trước và trong khi vận hành. Doanh nghiệp cần đảm bảo dữ liệu huấn luyện đa dạng về giới, tuổi, quốc tịch, bối cảnh. Các nền tảng cũng cần chịu trách nhiệm với nội dung độc hại được tạo ra, lan truyền hoặc trục lợi từ hệ thống của mình.

Bên cạnh đó, nâng cao năng lực số cho người dùng là yếu tố sống còn. Bà Vũ Thị Hạnh nhấn mạnh nguyên tắc "5 Không - 4 Có". Cụ thể, "5 Không" gồm: Không gửi thông tin nhạy cảm; không coi những gì AI tạo ra là chân lý; không dùng AI xâm phạm quyền riêng tư; không nhờ AI viết tài liệu quan trọng mà thiếu kiểm chứng; không dùng AI bôi nhọ, xúc phạm danh dự người khác.

Nguyên tắc "4 Có" gồm: Có kiểm chứng thông tin; có bảo vệ tài khoản; có chịu trách nhiệm với nội dung mình tạo ra; có chia sẻ kinh nghiệm sử dụng AI an toàn. Những nguyên tắc này giúp người dùng xây hàng rào bảo vệ mình trước tốc độ phát triển của công nghệ.

AI là xu thế tất yếu. Điều quan trọng không phải là chặn lại sự phát triển của công nghệ này, mà ở cách con người giám sát và khai thác. Khi dữ liệu được kiểm soát và người dùng được trang bị kỹ năng số, AI mới thực sự trở thành công cụ thu hẹp khoảng cách giới.

Minh Hoàng