Cảnh báo: Lạm dụng chụp CT có thể gây ung thư

Các chuyên gia cảnh báo không nên coi nhẹ bức xạ từ chụp CT. Ảnh: Bethesda Naval Medical Center

Chụp cắt lớp vi tính (CT) là kỹ thuật hình ảnh hiện đại, có vai trò quan trọng trong chẩn đoán và điều trị nhiều bệnh lý nguy hiểm. Tuy nhiên, cùng với mức độ sử dụng ngày càng phổ biến, các chuyên gia quốc tế đang cảnh báo về nguy cơ phơi nhiễm bức xạ ion hóa tích lũy - yếu tố có thể làm tăng rủi ro ung thư trong dài hạn, đặc biệt khi chụp CT được chỉ định không cần thiết.

Lợi ích lớn, nhưng không thể bỏ qua rủi ro tích lũy

Một nghiên cứu vừa được công bố trên JAMA Internal Medicine do chuyên gia Mỹ - Anh thực hiện dự báo: liều bức xạ ion hóa thấp từ các ca chụp CT thực hiện trong năm 2023 ở Mỹ có thể liên quan tới khoảng 103.000 ca ung thư trong tương lai, tương đương 5% tổng số ca ung thư mới ở nước này. Con số này được mô phỏng dựa trên dữ liệu lịch sử của các sự kiện bức xạ lớn và lượng hóa từ cơ sở dữ liệu 143 bệnh viện, phòng khám ngoại trú trên toàn quốc.

Tiến sĩ Rebecca Smith-Bindman, Đại học California, San Francisco nhấn mạnh: “Những tác hại tiềm ẩn của chụp CT thường bị bỏ qua. Ngay cả nguy cơ rất nhỏ cũng có thể dẫn đến số lượng lớn ca ung thư, vì mức độ sử dụng CT tại Mỹ quá cao”.

Theo nhiều nghiên cứu quốc tế, liều bức xạ trong một lần chụp CT thấp và nguy cơ gây ung thư ở mức cá nhân được xem là rất nhỏ. Tuy nhiên, khi xét trên quy mô dân số và tần suất sử dụng cao tại nhiều hệ thống y tế, rủi ro cộng dồn trở nên đáng lưu ý.

Các chuyên gia quốc tế đang cảnh báo về nguy cơ phơi nhiễm bức xạ ion hóa tích lũy - yếu tố có thể làm tăng rủi ro ung thư trong dài hạn.

Một số mô phỏng khoa học cho thấy bức xạ ion hóa liều thấp - dù thấp hơn nhiều so với các sự kiện phơi nhiễm lớn - vẫn có thể góp phần vào tỷ lệ ung thư trong tương lai. Những dự báo này dựa trên phân tích dữ liệu từ các cơ sở y tế lớn và kết quả theo dõi dài hạn ở nhóm người từng tiếp xúc với bức xạ, chẳng hạn người sống sót sau bom nguyên tử hay sự cố hạt nhân.

Dẫu vậy, các nhà nghiên cứu thừa nhận rằng mối liên hệ giữa bức xạ liều thấp và ung thư vẫn là vấn đề gây tranh cãi, đòi hỏi các nghiên cứu nhiều thập niên mới có thể đưa ra bằng chứng kết luận.

Trẻ em và phụ nữ có nguy cơ cao hơn

Tổng hợp các phân tích quốc tế cho thấy:

• Trẻ em và thanh thiếu niên nhạy cảm hơn với bức xạ ion hóa so với người trưởng thành.

• Trẻ dưới một tuổi có khả năng tăng nguy cơ ung thư tuyến giáp trong tương lai nếu chụp CT nhiều lần.

• Nữ giới nói chung có mức nhạy cảm với bức xạ cao hơn nam giới.

Với các nhóm này, cân nhắc giữa lợi ích và rủi ro cần được thực hiện thận trọng hơn.

Trẻ em và phụ nữ có nguy cơ cao hơn với bức xạ từ chụp CT. Ảnh: Getty Images

Không hoang mang, nhưng cần sử dụng CT đúng chỉ định

Chụp CT giúp phát hiện sớm nhiều bệnh lý nguy hiểm như đột quỵ, xuất huyết não, chấn thương nặng, ung thư phổi ở nhóm nguy cơ cao… và đã chứng minh rõ hiệu quả cứu sống bệnh nhân.

Các chuyên gia nhấn mạnh rằng không nên từ chối chụp CT khi có chỉ định y khoa, vì trong đa số trường hợp, lợi ích chẩn đoán vượt xa nguy cơ bức xạ. Tuy nhiên, cảnh báo lớn nhất hiện nay là việc lạm dụng chụp CT, cụ thể:

• Chỉ định CT cho các trường hợp không thật sự cần thiết.

• Chụp lặp lại nhiều lần mà không có đánh giá đầy đủ về lịch sử phơi nhiễm.

• Không ưu tiên các phương pháp thay thế an toàn hơn như siêu âm hoặc MRI trong những trường hợp phù hợp.

Nhiều hiệp hội chuyên ngành khuyến nghị các cơ sở y tế cần tuân thủ nguyên tắc “ALARA” – As Low As Reasonably Achievable (liều càng thấp càng tốt nhưng vẫn đảm bảo chất lượng chẩn đoán), đồng thời chuẩn hóa quy trình, điều chỉnh liều theo độ tuổi - thể trạng - vùng chụp.

Hồng Nhung