Canh bạc giữ chân Elon Musk của Tesla

Tỷ phú Elon Musk. Ảnh: Reuters.

Vào ngày 6/11 (giờ địa phương), các cổ đông sẽ bỏ phiếu lựa chọn về việc chấp thuận gói thưởng cho Musk trị giá tối đa 878 tỷ USD cổ phiếu hoặc đối mặt với nguy cơ ông rời đi, kéo theo giá cổ phiếu lao dốc, Reuters cho biết.

Theo giới chuyên gia, đây không chỉ là một cuộc bỏ phiếu về tiền bạc, mà là "cuộc trưng cầu dân ý" xem liệu các quy tắc quản trị doanh nghiệp truyền thống còn áp dụng được với người giàu nhất thế giới hay không.

Tesla chia rẽ

HĐQT và nhiều nhà đầu tư cho rằng chỉ có Musk mới đủ khả năng biến Tesla thành "đế chế trí tuệ nhân tạo", sản xuất hàng triệu robotaxi tự lái và người máy phục vụ đời sống. Nếu hoàn thành tất cả mục tiêu trong vòng 10 năm, giá trị thị trường của Tesla sẽ đạt 8.500 tỷ USD, và Musk sẽ nắm khoảng 25% cổ phần.

Đây là mức thù lao vượt xa mọi CEO khác trong lịch sử, và ngay cả khi không đạt đủ các mục tiêu, Musk vẫn sẽ nhận được hàng chục tỷ USD.

"Nếu cổ phiếu tăng gấp 6 lần như yêu cầu thì tôi cũng kiếm được rất nhiều tiền. Nếu ông ấy thực hiện được tầm nhìn và tạo ra thay đổi, tôi chẳng việc gì phải bận tâm ông ấy kiếm bao nhiêu", bà Nancy Tengler, CEO quỹ Laffer Tengler Investments, nói.

HĐQT Tesla đang đánh cược gần 900 tỷ USD cổ phiếu để giữ chân Elon Musk. Ảnh: Reuters.

Tuy nhiên, một số cổ đông lớn và chuyên gia về lương thưởng cảnh báo gói này là rủi ro khổng lồ. Họ cho rằng nó đi ngược các nguyên tắc quản trị, khi đặt toàn bộ tương lai công ty vào tay một người duy nhất, vừa có xung đột lợi ích, vừa nắm quyền lực vượt tầm kiểm soát. Một hội đồng có trách nhiệm, theo họ, phải luôn mở cửa cho thị trường nhân sự cạnh tranh, thay vì lệ thuộc vào "một vị cứu tinh duy nhất".

"HĐQT đang bị một CEO ngôi sao 'nắm đằng chuôi', ông Charles Elson, Giám đốc sáng lập Trung tâm Quản trị Doanh nghiệp Đại học Delaware, nhận định.

Những nhà đầu tư lớn như Quỹ hưu trí công CalPERS (Mỹ) và Quỹ đầu tư quốc gia Na Uy (Norges Bank) cũng phản đối đề xuất này. Norges cảnh báo gói trả thưởng có thể làm loãng giá trị cổ đông và gây "rủi ro cá nhân hóa quyền lực" khi đặt toàn bộ tương lai Tesla vào Musk.

Ngược lại, một số chuyên gia cho rằng kế hoạch này gắn lợi ích của Musk với cổ đông, bởi ông chỉ nhận được phần thưởng nếu giá trị cổ phiếu tăng mạnh và phải giữ cổ phần trong ít nhất 5 năm.

"Những con số lớn vì mục tiêu cũng lớn. Musk có thành tích tạo ra tăng trưởng cổ phiếu phi thường, ông ấy chỉ được thưởng lớn nếu lặp lại điều đó", Giáo sư Krishna Palepu (Đại học Harvard) nói.

Hiện, Musk và đại diện Tesla từ chối bình luận về nội dung này.

Quyền lực từ những lời hứa táo bạo

Sức ảnh hưởng của Musk với HĐQT và cổ đông chủ yếu đến từ giá trị thị trường vượt xa thực lực tài chính của Tesla. Dù mảng xe điện đang chững lại, Tesla vẫn được định giá 1.500 tỷ USD, phần lớn nhờ niềm tin vào những lời hứa của Musk về tương lai xe tự lái và người máy thông minh.

Viễn cảnh Musk ra đi và kéo giá cổ phiếu sụp đổ khiến HĐQT phải nhượng bộ. Chủ tịch Denholm từng viết trong thư gửi cổ đông ngày 27/10: "Không có Elon, Tesla có thể mất giá trị nghiêm trọng, vì thị trường sẽ không còn tin vào điều chúng ta hướng tới".

Theo David Larcker, Giám đốc Viện Nghiên cứu Quản trị Doanh nghiệp Stanford, cách HĐQT bảo vệ Musk là điều "dễ hiểu về mặt kinh tế". "Nếu ông ấy rời đi và cổ phiếu sụp đổ, đó sẽ là thảm họa mà không ai muốn chứng kiến", ông nhìn nhận.

25 cổ đông lớn nhất của Tesla theo tỷ lệ biểu quyết. Biểu đồ: Reuters.

Song, theo Gautam Mukunda (ĐH Yale), Musk đã đủ cổ phần để trở thành tỷ phú nghìn tỷ đầu tiên thế giới nếu đạt mục tiêu, nên việc ông đòi thêm "nghìn tỷ thứ hai" là vô lý.

"Ông ta đang cầm súng chĩa vào đầu mình và nói: 'Đưa tôi một nghìn tỷ USD'", Mukunda ví von. "Công việc của HĐQT không phải là gật đầu ngoan ngoãn khi CEO đòi hỏi".

Musk bước vào cuộc bỏ phiếu với lợi thế 15% cổ phần trong tay. Khác với các lần trước, luật mới tại Texas (nơi Tesla đã tái đăng ký sau khi rời Delaware) cho phép ông được quyền tự bỏ phiếu cho gói thưởng của chính mình.

Trước đó, tòa án Delaware từng tuyên bố gói thưởng năm 2018 trị giá 56 tỷ USD của Musk là "con số không thể tưởng tượng nổi", khi được thông qua bởi HĐQT có quan hệ thân thiết và nhận thù lao quá mức. Gói đó hiện trị giá 128 tỷ USD, Tesla đã kháng cáo và đồng ý trao tạm 40 tỷ USD cổ phiếu cho Musk và khoản này sẽ bị hủy nếu tòa Delaware khôi phục phán quyết cũ.

Luật Texas mới cũng khiến cổ đông khó khởi kiện hơn, yêu cầu nhóm nguyên đơn phải nắm ít nhất 3% cổ phần - điều hầu như không thể đạt được.

Nhưng với nhiều cổ đông, mối đe dọa lớn nhất với Tesla vẫn là chính Musk. "HĐQT đang đối mặt với một 'thế bí kinh điển'", Giáo sư Charles Whitehead (Đại học Cornell) nhận xét, "vấn đề mà họ chưa dám hỏi là: Ai sẽ thay thế Musk nếu ông ta rời đi hoặc tệ hơn, nếu có chuyện gì xảy ra với ông ta?".

Phương Linh