Căng thẳng Israel-Iran: 'Bầy' UAV và chiến thuật bào mòn hệ thống phòng không

Tháng 4-2024, Iran phóng tổng cộng 170 UAV (chủ yếu là Shahed‑136) trong đợt tấn công đầu tiên nhằm vào Israel, tiếp sau đó là các đòn tấn công bằng tên lửa hành trình và tên lửa đạn đạo.

Ngày 13-6, sau khi Israel tiến hành không kích quy mô lớn với khoảng 200 máy bay chiến đấu nhằm vào các cơ sở hạt nhân của Iran, Tehran đã ngay lập tức đáp trả bằng hơn 100 UAV, trong đó có Shahed-136, Arash-2 và biến thể mở rộng của Shahed-101.

UAV Shahed do Iran sản xuất. Ảnh: Telegram

Phần lớn số UAV này bị Israel đánh chặn, song giới phân tích cho rằng hiệu quả phản công không chỉ nằm ở thiệt hại trực tiếp, mà cần đặt trong tổng thể chiến lược tấn công phối hợp với tên lửa sau đó. Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS) nhận định, các đợt UAV không chỉ nhằm gây sát thương, mà còn nhằm khiến cho hệ thống phòng không quá tải, làm rối radar và khiến các trung tâm chỉ huy khó đưa ra quyết định ưu tiên đánh chặn.

Giới chuyên gia quân sự đánh giá sức mạnh của “bầy UAV” không nằm ở công nghệ hiện đại, mà ở yếu tố số lượng và chi phí thấp. Nếu một tên lửa tầm xa có thể tiêu tốn hơn 1 triệu USD, thì chi phí sản xuất một chiếc Shahed chỉ mất khoảng từ 20.000 đến 50.000 USD.

Mặc dù Israel sở hữu hệ thống phòng thủ nhiều lớp được cho là hiệu quả và giàu kinh nghiệm thực chiến hàng đầu thế giới với nhiều lớp gồm Vòm Sắt (Iron Dome), David's Sling và Arrow, việc đối phó với số lượng lớn UAV bay thấp, giá rẻ, đến từ nhiều hướng vẫn là một thách thức không nhỏ. Sự phối hợp giữa UAV với các loại tên lửa đạn đạo và hành trình tinh vi hơn không chỉ kiểm tra mức độ sẵn sàng chiến đấu của hệ thống phòng thủ, mà còn buộc đối phương tiêu hao tài nguyên đắt đỏ để đánh chặn những mối đe dọa có chi phí sản xuất thấp hơn, từ đó bào mòn năng lực phòng thủ.

Kết quả, một số UAV đã xuyên thủng hệ thống phòng thủ và gây thiệt hại cho cơ sở quân sự của Israel. Theo một số nguồn tin của Nga, trong đợt tấn công diễn ra tháng 4-2024, UAV Shahed-136 đã làm nhiễu hệ thống radar, tạo điều kiện cho tên lửa hành trình và tên lửa đạn đạo tấn công.

Để hiểu rõ áp lực mà hệ thống phòng không phải đối mặt khi đối đầu với “bầy” UAV, cần hiểu về cơ chế hoạt động của chúng. Cốt lõi của phần lớn các mô hình UAV bay theo nhóm hiện nay là thuật toán “boids”, khái niệm do nhà nghiên cứu đồ họa máy tính Craig Reynolds giới thiệu từ năm 1987. Trong mô hình này, mỗi “boid”, viết tắt của “bird-oid object” (đối tượng giống chim), hoạt động như một tác nhân độc lập, tự điều hướng theo môi trường xung quanh, tuân theo các quy luật vật lý mô phỏng và các hành vi lập trình sẵn. Boids vận hành theo 3 quy tắc cơ bản: Di chuyển gần nhau (tập trung đàn), tránh va chạm và bay cùng tốc độ. Khi mô phỏng khoảng 1.000 cá thể trên máy tính, chúng tạo thành một hình ảnh giống như đàn chim đang bay thực sự, nguyên lý hình thành chiến thuật “bầy đàn” trong chiến tranh hiện đại.

Khi UAV được phóng theo bầy, các phi công, nhân viên radar và kíp vận hành phòng không phải xử lý một “đám mây” tín hiệu giống hệt nhau. Điều này gây nhiễu radar, làm chậm trễ quá trình đánh giá và ra quyết định, nhất là khi mọi thứ diễn ra trong thời gian thực.

Tiến sĩ Yehoshua Kalinsky, chuyên gia vũ khí quân sự tại Viện Nghiên cứu An ninh Quốc gia Israel (INSS) nhận định, ngoài yếu tố số lượng, việc UAV có kích thước nhỏ, bay thấp và được làm từ vật liệu phi kim loại khiến radar khó phát hiện. Ví dụ, UAV Shahed-136 chủ yếu làm từ xốp và gỗ ép, dài 3,5m, sải cánh 2,5m, mang đầu đạn nặng 40-50kg. Bộ điều hướng trung tâm của UAV chỉ bằng viên thuốc, kết hợp với hệ thống GPS dẫn đường theo tọa độ được nạp sẵn.

Hệ thống “Vòm Sắt” của Israel khai hỏa hạ các mục tiêu UAV và tên lửa của Iran vào tháng 4-2024. Ảnh: CNN

Cũng chính vì thế, ngay cả trong trường hợp không có khả năng phối hợp, những chiếc UAV này vẫn cực kỳ nguy hiểm nhờ tính năng định vị vệ tinh và di chuyển theo lập trình sẵn.

Tiến sĩ Yehoshua Kalinsky cũng chỉ ra, hệ thống phòng không Iron Dome, vốn hiệu quả trong đánh chặn tên lửa, lại gặp hạn chế với mục tiêu bay thấp dưới 4km. Trong khi đó, tốc độ bay chậm của UAV cũng khiến máy bay chiến đấu khó đánh chặn. Trực thăng cũng không phải giải pháp tối ưu. Thực tế cho thấy, một chiếc Apache từng được Không quân Israel triển khai để tiêu diệt UAV bay về hướng tư dinh Thủ tướng Benjamin Netanyahu hồi tháng 10 năm ngoái đã trượt mục tiêu.

Các nhà quan sát cho rằng, Iran có thể vẫn sẽ tiếp tục sử dụng chiến thuật kết hợp UAV và tên lửa nhằm kéo dài thế trận tiêu hao. Hồi tháng 1, Iran được cho là đã tiếp nhận lô bàn giao 1.000 UAV nội địa có tầm hoạt động trên 2.000km. Với chi phí sản xuất rẻ, chiến lược này có thể làm thay đổi cán cân chi phí chiến tranh, buộc đối phương phải sử dụng đạn dược đắt tiền để đối phó với mối đe dọa giá rẻ, sản xuất hàng loạt.

TRẦN HOÀI (tổng hợp)