Cẩn trọng với 'ma trận' nước giặt, nước rửa chén quảng cáo thảo dược, an toàn

"Ma trận" hàng trôi nổi gắn mác an toàn

Theo khảo sát của phóng viên tại các chợ truyền thống, cửa hàng tạp hóa và siêu thị khu vực quận Hoàng Mai (Hà Nội) cho thấy, phần lớn các kệ hàng nước giặt, nước rửa chén chỉ còn lại những thương hiệu quen thuộc như: Omo, Ariel, Comfort… Các sản phẩm không tên tuổi hoặc hàng ngoại nhập không rõ nguồn gốc hầu như đã rút khỏi kênh bán lẻ chính thống.

Ngược lại, trên mạng xã hội và sàn thương mại điện tử, thị trường này lại vô cùng sôi động. Chỉ cần gõ từ khóa "nước rửa chén an toàn" hoặc "nước giặt không hóa chất", hàng nghìn kết quả hiện ra - từ sản phẩm nhập khẩu, "xách tay" cho đến hàng "handmade". Nhiều loại gắn mác "tự nhiên", "thảo dược", "dùng cho trẻ nhỏ"… nhưng lại hoàn toàn không rõ nguồn gốc xuất xứ.

Các sản phẩm không tên tuổi hoặc hàng ngoại nhập không rõ nguồn gốc hầu như đã rút khỏi kênh bán lẻ chính thống.

Không ít sản phẩm không có nhãn phụ tiếng Việt, không công bố thành phần, không ghi đơn vị sản xuất - thậm chí tra mã vạch cũng không ra thông tin.

Chị Nguyễn Minh Trang (Hoàng Mai) chia sẻ: "Tôi từng mua nước rửa bát trên Facebook, quảng cáo là chiết xuất từ cam và bồ hòn. Dùng xong tay khô rát, không tìm được số liên hệ để phản ánh. Từ đó tôi chỉ dám mua hàng có thương hiệu, có chứng nhận".

Ông Nguyễn Hoàng Long - Đội Quản lý thị trường số 3 (Cục QLTT TP Hà Nội) cho biết: "Các loại nước giặt, nước rửa chén trôi nổi hiện nay chủ yếu lợi dụng xu hướng chuộng hàng ‘tự nhiên’ để lách luật. Không ít sản phẩm được pha chế thủ công, đóng chai tại nhà, không công bố tiêu chuẩn chất lượng, không đăng ký lưu hành theo quy định".

Đặc biệt, nhiều mặt hàng có bao bì bắt mắt, mạo danh hàng nhập khẩu từ Thái Lan, Singapore... nhưng khi quét mã vạch lại không truy xuất được doanh nghiệp sản xuất. Ông Long nhấn mạnh: "Người tiêu dùng cần chọn sản phẩm có nhãn mác đầy đủ, rõ nguồn gốc, đã được công bố chất lượng. Các sàn thương mại điện tử cũng cần kiểm duyệt kỹ sản phẩm trước khi đăng bán".

Không phải cứ thảo dược là lành tính

PGS.TS Nguyễn Duy Thịnh - Trường Đại học Bách khoa Hà Nội cho rằng: "Người tiêu dùng đang bị ‘đánh tráo khái niệm’. Ít bọt không có nghĩa là không hóa chất. Dùng nguyên liệu thiên nhiên nhưng không kiểm soát được nồng độ cũng có thể gây hại".

Ông cảnh báo, nếu dùng sản phẩm tự pha chế, không kiểm định, tồn dư chất tẩy có thể bám lại trên bát đĩa, tích tụ lâu dài gây ảnh hưởng gan, thận, da và hệ tiêu hóa. "Tự nhiên không có nghĩa là an toàn tuyệt đối. ‘Handmade’ không có nghĩa là đạt chuẩn", ông nói.

Phía sau những lời quảng bá hoa mỹ là một “ma trận” sản phẩm không nhãn mác, không kiểm định - tiềm ẩn rủi ro lớn với sức khỏe người dân và thách thức không nhỏ với cơ quan quản lý.

Bà Lê Thị Hòa, Giám đốc Công ty TNHH Hóa mỹ phẩm G.I.E (Bắc Giang) cho biết doanh nghiệp của bà đầu tư hàng tỷ đồng cho nhà xưởng, dây chuyền và kiểm định chất lượng. Nhưng trên thị trường, các sản phẩm không phép, giá rẻ, bán tràn lan đã khiến người tiêu dùng khó phân biệt thật, giả.

"Chúng tôi rất cần cơ quan quản lý tăng cường thanh kiểm tra, xử lý hàng trôi nổi để bảo vệ những doanh nghiệp làm ăn nghiêm túc", bà Hòa bức xúc. Bà cũng kiến nghị sớm ban hành tiêu chuẩn quốc gia riêng cho nước giặt, nước rửa chén có nguồn gốc tự nhiên hiện vẫn chưa có hành lang pháp lý rõ ràng.

Bà Nguyễn Hồng Ngọc - Đại lý phân phối cấp 1 nhiều nhãn hàng cho rằng, để "làm sạch" thị trường, cần tăng cường hậu kiểm như kiểm tra đột xuất các cơ sở sản xuất, xử phạt nặng hàng giả, hàng không phép. Đồng thời, yêu cầu mọi sản phẩm lưu hành phải được công bố thành phần, tiêu chuẩn kỹ thuật. Cùng đó, phải giúp người tiêu dùng kiểm tra, truy xuất nguồn gốc bằng việc sản phẩm phải dán mã QR bắt buộc. Và không thể thiếu tuyên truyền nâng cao nhận thức người dân, tránh bị "mê hoặc" bởi quảng cáo mập mờ.

Trong bối cảnh người dân ngày càng quan tâm đến sức khỏe và môi trường, việc sử dụng sản phẩm "xanh - sạch - an toàn" là xu hướng tất yếu. Tuy nhiên, cần hiểu rằng "thảo dược" không tự động trở thành "lành tính" và "handmade" không đồng nghĩa với "chuẩn hóa".

Để dọn sạch "ma trận" nước giặt, nước rửa chén, cần có sự phối hợp đồng bộ giữa quản lý Nhà nước, chuẩn mực từ doanh nghiệp và sự tỉnh táo của chính người tiêu dùng.

Chế tài ra sao?

Luật sư Nguyễn Văn Tuấn, Giám đốc Công ty Luật TNHH TGS (Đoàn Luật sư thành phố Hà Nội) cho rằng: Việc kinh doanh các sản phẩm nước giặt, nước rửa chén "handmade", không rõ nguồn gốc xuất xứ, không công bố chất lượng, gắn mác "thảo dược" nhưng không qua kiểm định... không chỉ vi phạm quy định về ghi nhãn, quản lý chất lượng hàng hóa, mà còn có thể gây ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe người tiêu dùng. Do vậy, phải chịu chế tài nghiêm khắc theo quy định pháp luật.

Theo luật sư Tuấn, Điều 17 Nghị định 98/2020/NĐ-CP quy định, hành vi buôn bán hàng hóa hết hạn sử dụng, không rõ nguồn gốc, không đảm bảo chất lượng hoặc không có nhãn mác đúng quy định sẽ bị xử phạt hành chính với mức phạt tiền lên đến 50.000.000 đồng đối với tổ chức (hoặc 25.000.000 đồng đối với cá nhân), kèm theo hình thức xử phạt bổ sung như tịch thu tang vật và buộc tiêu hủy hàng hóa vi phạm.

Bên cạnh đó, căn cứ khoản 4 Điều 17 Luật Chất lượng sản phẩm, hàng hóa năm 2007, người tiêu dùng có quyền yêu cầu tổ chức, cá nhân kinh doanh bồi thường thiệt hại nếu sản phẩm không đảm bảo chất lượng, gây ảnh hưởng đến sức khỏe hoặc tài sản. Đây là cơ sở pháp lý quan trọng để người tiêu dùng khởi kiện hoặc yêu cầu xử lý trách nhiệm dân sự, thậm chí là hình sự, nếu có thiệt hại nghiêm trọng xảy ra.

Trường hợp hành vi sản xuất - buôn bán hàng hóa giả mạo nhãn hiệu, nhái thương hiệu lớn hoặc chứa chất nguy hại, có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo Điều 193 hoặc Điều 194 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi 2017), với hình phạt tù lên tới 15 năm, kèm theo phạt tiền đến 5 tỷ đồng và cấm kinh doanh vĩnh viễn trong một số trường hợp nghiêm trọng.

Mặt khác, nếu cá nhân kinh doanh thông qua sàn thương mại điện tử mà không đăng ký, không công bố chất lượng, cũng có thể bị xử lý theo khoản 3 Điều 32 Luật Chất lượng sản phẩm, hàng hóa 2007, quy định về điều kiện đảm bảo chất lượng hàng hóa lưu thông, trong đó yêu cầu phải đảm bảo đúng quy chuẩn kỹ thuật quốc gia và công bố hợp quy nếu có quy định bắt buộc.

Nói cách khác, việc kinh doanh hàng "tự chế", không qua kiểm định, quảng cáo sai sự thật... không chỉ là vi phạm về thương mại, mà còn là hành vi xâm phạm quyền lợi chính đáng của người tiêu dùng, cần bị xử lý nghiêm khắc và triệt để. Để "làm sạch" thị trường, ngoài vai trò của cơ quan quản lý, cũng cần có sự chủ động giám sát từ các sàn thương mại điện tử và đặc biệt là sự tỉnh táo của người tiêu dùng trong việc lựa chọn sản phẩm rõ nguồn gốc, rõ chất lượng.

Mộc Miên