Cần sớm hoàn thiện hành lang pháp lý tài sản số Việt Nam

Việt Nam - cơ hội trở thành trung tâm tài sản số có kiểm soát tại châu Á

Đó là những nhận định tại Diễn đàn “Thị trường tài sản số: Từ xu hướng tới bứt phá”, do Trung tâm Đổi mới sáng tạo quốc gia (NIC), Ủy ban Chứng khoán Nhà nước, Hiệp hội Blockchain và Tài sản số Việt Nam (VBA) phối hợp tổ chức. Sự kiện đã thu hút sự tham gia của nhiều nhà hoạch định chính sách, chuyên gia, doanh nghiệp trong và ngoài nước.

Việc công nhận tài sản số được nhận định có thể mở ra một ngành công nghiệp mới tại Việt Nam, thu hút chuyên gia, doanh nghiệp quốc tế. Luật Công nghiệp công nghệ số được Quốc hội thông qua hồi tháng 6 đánh dấu việc tài sản số được công nhận và được pháp luật bảo vệ như tài sản thực. Ông Nguyễn Khắc Lịch, Cục trưởng Công nghiệp Công nghệ thông tin, cho biết trước khi có Luật, người sở hữu tài sản số trong nước hoạt động trong “vùng xám”, chưa được pháp luật bảo vệ. Sự ra đời của Luật thiết lập khung pháp lý rõ ràng cho tài sản số, tài sản ảo và tài sản mã hóa.

Thống kê năm 2024 của Triple-A cho thấy Việt Nam đứng thứ hai về tỷ lệ sở hữu tiền mã hóa - một loại tài sản số, với 21 triệu người nắm giữ. Việt Nam cũng xếp ở vị trí thứ năm về mức độ cởi mở với crypto theo Báo cáo chỉ số chấp nhận tiền mã hóa toàn cầu (Global Crypto Adoption Index - GCAI) do Chainalysis thực hiện.

Ông Vũ Quốc Huy, Giám đốc Trung tâm Đổi mới sáng tạo quốc gia (NIC) nhận định, thế giới đang chứng kiến một cuộc cách mạng kinh tế sâu sắc, nơi công nghệ số và đổi mới sáng tạo giữ vai trò tiên phong. Trong bức tranh này, tài sản mã hóa nổi lên như một lĩnh vực có tốc độ phát triển nhanh nhất. Đáng chú ý, khu vực châu Á - Thái Bình Dương (APEC) đang trở thành tâm điểm đổi mới toàn cầu. Giá trị giao dịch trên chuỗi (on-chain) tại APEC đã tăng từ 81 tỉ USD vào tháng 7/2022 lên mức kỷ lục 244 tỉ USD vào cuối năm 2024, tức tăng gấp ba lần chỉ trong vòng 30 tháng. Việt Nam hiện đứng thứ ba trong khu vực, với dòng vốn tài sản mã hóa đổ vào thị trường vượt 220 tỉ USD, tăng 55% so với năm trước đó.

Ông Vũ Quốc Huy, Giám đốc Trung tâm Đổi mới sáng tạo quốc gia phát biểu khai mạc Diễn đàn (Ảnh: VBA)

Tuy nhiên, ông Huy cũng chỉ rõ, hầu hết các giao dịch này diễn ra trên sàn quốc tế, gây thất thoát thuế và tiềm ẩn nhiều rủi ro cho nhà đầu tư. Thực trạng này đặt ra yêu cầu cấp thiết về quản lý, nhằm tạo dựng niềm tin, bảo vệ lợi ích chính đáng của nhà đầu tư, đồng thời tận dụng dòng vốn khổng lồ để phát triển thị trường vốn trong nước. Theo ông Huy, Việt Nam đang đứng trước cơ hội trở thành trung tâm tài sản số có kiểm soát tại châu Á, nếu xây dựng được hệ sinh thái toàn diện, từ cấp phép sàn giao dịch, thành lập quỹ đầu tư, đến triển khai hạ tầng blockchain quốc gia.

Trong bối cảnh đó, việc Chính phủ ban hành Nghị quyết 05/2025/NQ-CP ngày 9/9/2025 về thí điểm thị trường tài sản mã hóa được coi là một cột mốc quan trọng. Ông Tô Trần Hòa, Phó Trưởng ban Phát triển thị trường chứng khoán, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước khẳng định, cơ chế thí điểm này không chỉ mở đường cho đổi mới sáng tạo, mà còn đóng vai trò như một “bộ lọc”, loại bỏ những mô hình rủi ro, thiếu bền vững. Điều này giúp thị trường vận hành minh bạch, củng cố niềm tin của nhà đầu tư trong và ngoài nước, đồng thời hội nhập với tiêu chuẩn quốc tế về quản lý tài sản số.

Theo Nghị quyết 05, các tổ chức cung cấp dịch vụ tài sản mã hóa (VASP) phải đáp ứng hàng loạt yêu cầu khắt khe: vốn điều lệ tối thiểu 10.000 tỉ đồng, tỷ lệ sở hữu nước ngoài không quá 49% và phải có sự tham gia của các định chế tài chính uy tín; hạ tầng công nghệ đạt chuẩn an toàn cấp độ 4; chỉ cho phép doanh nghiệp Việt phát hành tài sản mã hóa và giới hạn đối tượng mua là nhà đầu tư nước ngoài trong giai đoạn thí điểm. Những quy định này, theo ông Hòa, nhằm bảo vệ công chúng đầu tư trong nước, vốn cần thêm thời gian để nâng cao hiểu biết về thị trường mới mẻ này.

Từ góc độ pháp lý, GS.TS Phan Trung Lý, nguyên Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật của Quốc hội, cho rằng việc hoàn thiện thể chế về blockchain và tài sản số là hết sức cấp thiết, nhằm tạo dựng “niềm tin số”. Các quy định hiện hành mới dừng ở mức nguyên tắc, trong khi cần sớm ban hành các thiết chế quản lý chuyên trách, giúp biến tài sản mã hóa từ tiềm năng thành động lực tăng trưởng hai con số. Theo ông, blockchain và tài sản số không chỉ giúp giảm chi phí giao dịch, tăng hiệu suất kinh tế, mà còn mở ra cơ hội lớn cho xuất khẩu sản phẩm số- vốn có chi phí biên gần như bằng không và khả năng mở rộng toàn cầu. Đây chính là con đường khả thi để doanh nghiệp Việt vươn ra thị trường quốc tế mà không phụ thuộc vào tài nguyên truyền thống.

Cùng với đó, tài sản số và nền tảng blockchain còn tạo cơ hội mới cho doanh nghiệp tư nhân, đặc biệt là các doanh nghiệp nhỏ và vừa (SMEs) và startup. Các mô hình tài trợ mới như tokenization, DeFi có kiểm soát, giúp họ tiếp cận nguồn vốn với chi phí thấp hơn. Đây cũng là giải pháp phù hợp với chỉ đạo của Chính phủ về phát huy vai trò khu vực tư nhân trong tăng trưởng kinh tế.

Cũng theo các chuyên gia, sự ra đời của hành lang pháp lý thí điểm, cụ thể là Nghị quyết 05/2025/NQ-CP, không chỉ là lời khẳng định về việc công nhận một thị trường vốn sôi động mà còn là bước đi chiến lược nhằm chuyển hóa tiềm năng thành động lực tăng trưởng kinh tế hai con số, đưa Việt Nam tiến gần hơn đến vai trò trung tâm tài chính số của khu vực.

Kỳ vọng sớm ra khỏi “ vùng xám”

Một trong những động lực quan trọng thúc đẩy việc xây dựng hành lang pháp lý cho tài sản mã hóa là cam kết quốc tế về phòng chống rửa tiền. Theo Thượng tá Nguyễn Thành Chung, Phó Trưởng phòng 4, Cục An ninh mạng và Phòng chống tội phạm sử dụng công nghệ cao (A05 - Bộ Công an), thời gian qua, tài sản mã hóa đã bị lợi dụng cho nhiều hoạt động phi pháp, từ huy động vốn trái phép, lừa đảo đến rửa tiền xuyên biên giới.

Thượng tá Nguyễn Thành Chung, Phó Trưởng phòng 4, Cục An ninh mạng và Phòng chống tội phạm sử dụng công nghệ cao (A05 - Bộ Công an) (Ảnh VBA)

Theo dữ liệu từ CoinGecko, thị trường tài sản mã hóa tại Việt Nam cũng diễn ra sôi động, theo thống kê, Việt Nam hiện có hơn 20 triệu người đang sở hữu tài sản mã hóa, đứng thứ 5 toàn cầu … Bên cạnh giao dịch trên sàn quốc tế, hoạt động trao đổi, mua bán tài sản mã hóa giữa cá nhân với cá nhân trên không gian mạng còn được tổ chức theo dạng “chợ đen”.

Thống kê cho thấy, giai đoạn 2019-2024, lực lượng chức năng đã phát hiện gần 20.000 vụ lừa đảo trên không gian mạng, với tổng thiệt hại hơn 12.000 tỉ đồng, trong đó phần lớn số tiền phạm tội được chuyển thành tài sản mã hóa qua các sàn quốc tế.

Từ tháng 6/2023, Việt Nam bị đưa vào “Danh sách xám” của Lực lượng Đặc nhiệm Tài chính (FATF) do những hạn chế trong phòng chống rửa tiền. Một trong những yêu cầu trọng tâm của FATF là Việt Nam cần xây dựng khung pháp lý điều chỉnh thị trường tài sản ảo. Theo bà Nguyễn Thị Minh Thơ, Phó Cục trưởng Cục Phòng chống rửa tiền (Ngân hàng Nhà nước), Nghị quyết 05 đã đáp ứng yêu cầu này khi đưa ra các chuẩn mực phòng chống rửa tiền rất nghiêm ngặt: thực hiện xác thực danh tính cá nhân chặt chẽ; giám sát giao dịch từ 1.000 USD trở lên; lưu trữ dữ liệu tối thiểu 10 năm; báo cáo giao dịch đáng ngờ. Những quy định này vừa giúp truy vết tội phạm, vừa bảo vệ quyền lợi người dùng.

Để vượt qua thách thức, giới chuyên gia đề xuất lộ trình thận trọng nhưng linh hoạt. GS.TS Phan Trung Lý nhấn mạnh, chính sách cần “vừa đủ để bảo vệ, vừa tạo không gian cho đổi mới”. VBA đề xuất Việt Nam có thể bắt đầu bằng việc mã hóa những tài sản an toàn, minh bạch như trái phiếu Chính phủ, học hỏi kinh nghiệm thành công từ Hồng Kông và Thái Lan. Song song, việc hợp tác với các định chế tài chính quốc tế sẽ giúp Việt Nam tiếp cận chuẩn mực toàn cầu và thu hút vốn dài hạn.

Theo thượng tá Nguyễn Thành Chung, để nâng cao hiệu quả công tác đấu tranh phòng, chống tội phạm trong lĩnh vực tài sản mã hóa, Cục An ninh mạng và phòng, chống tội phạm sử dụng công nghệ cao khuyến nghị: Các tổ chức có nhu cầu xin cấp phép thí điểm thị trường tài sản mã hóa theo Nghị quyết số 05/NQ-CP cần tuân thủ các quy định liên quan, đặc biệt là quy định liên quan tới việc đánh giá, thẩm định hệ thống thông tin cấp độ 4; việc xây dựng các quy trình giám sát giao dịch, giám sát rủi ro, quy trình phòng, chống rửa tiền và tài trợ khủng bố. Các cá nhân sở hữu tài sản mã hóa cần chú ý mốc thời gian sau thời hạn 6 tháng kể từ khi tổ chức cung cấp dịch vụ tài sản mã hóa đầu tiên được cấp phép, nhà đầu tư trong nước giao dịch tài sản mã hóa không thông qua tổ chức cung cấp dịch vụ tài sản mã hóa do Bộ Tài chính cấp phép tùy theo tính chất, mức độ vi phạm sẽ bị xử lý vi phạm hành chính hoặc truy cứu trách nhiệm hình sự theo quy định pháp luật. Việc giao dịch tài sản mã hóa tại các sàn giao dịch nội địa sẽ góp phần bảo đảm quyền lợi của khách hàng khi có tranh chấp xảy ra, nâng cao hiệu quả công tác phòng, chống rửa tiền và tài trợ khủng bố.

Cần nhanh chóng hoàn thiện hành lang pháp lý để xử lý các hành vi vi phạm pháp luật trong lĩnh vực tài sản mã hóa. Đồng thời cần nâng cao hiệu quả công tác phối hợp quản lý nhà nước đối với lĩnh vực tài sản mã hóa, đặc biệt là mối quan hệ giữa Cục An ninh mạng và phòng, chống tội phạm sử dụng công nghệ cao với Ủy ban Chứng khoán Nhà nước và các đơn vị chức năng của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam từ khi cấp giấy phép đến khi kết thúc thí điểm, chú trọng công tác kiểm tra, giám sát việc chấp hành quy định pháp luật trong quá trình thí điểm của tổ chức, cá nhân tham gia.

Có thể thấy, thị trường tài sản số Việt Nam đang bước vào giai đoạn bản lề. Từ một khu vực tự phát, tiềm ẩn nhiều rủi ro, giờ đây thị trường đang được định hình bởi một khung pháp lý rõ ràng, lấy mục tiêu bảo vệ nhà đầu tư và hội nhập quốc tế làm trung tâm. Với dòng vốn tài sản mã hóa đã vượt 220 tỉ USD và hơn 20 triệu người sở hữu, Việt Nam đứng trước cơ hội biến tiềm năng thành động lực tăng trưởng kinh tế bền vững.

Hành trình ấy chỉ mới bắt đầu, nhưng những bước đi đầu tiên - chiến lược, thận trọng và phù hợp với xu thế toàn cầu - đang mở ra một chương mới đầy hứa hẹn cho nền kinh tế số Việt Nam.

Nguyệt Thương