Cần nâng chế tài xử phạt, đình chỉ tuyển sinh nếu CSGD cố ý tuyển vượt chỉ tiêu

Khi cơ sở giáo dục đại học tuyển sinh vượt chỉ tiêu không chỉ gây mất cân đối trong hệ thống đào tạo, ảnh hưởng đến chất lượng giảng dạy và học tập, mà còn làm suy giảm niềm tin của xã hội vào tính minh bạch, công bằng trong giáo dục.

Tuy nhiên, nhiều ý kiến cho rằng, hình thức xử phạt hiện nay đối với hành vi tuyển vượt chỉ tiêu vẫn chưa đủ sức răn đe, khiến tình trạng vi phạm tiếp diễn qua nhiều năm. Do đó, theo một số chuyên gia, nếu Chính phủ sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định 04/2021/NĐ-CP và Nghị định 127/2021/NĐ-CP quy định về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực giáo dục thì cần cân nhắc nâng mức phạt với hành vi này.

Cần xử phạt tuyển sinh vượt chỉ tiêu bằng học phí, giám sát bằng dữ liệu số

Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Tiến sĩ Hoàng Ngọc Vinh - nguyên Vụ trưởng Vụ Giáo dục chuyên nghiệp (Bộ Giáo dục và Đào tạo) bày tỏ: “Hiện nay, tình trạng tuyển sinh vượt chỉ tiêu là một thực tế khó tránh khỏi trong bối cảnh cơ chế tuyển sinh mở, học sinh được đăng ký nguyện vọng tự do và nhiều yếu tố có thể phát sinh trong quá trình xét tuyển, nhập học như người học rút hồ sơ, thay đổi nguyện vọng,...

Do đó, việc dự báo chính xác số lượng sinh viên nhập học là rất khó. Tuy nhiên, điều quan trọng là cần có giải pháp để kiểm soát chất lượng và trách nhiệm cơ sở giáo dục cần nâng cao trách nhiệm giải trình khi xảy ra tình trạng tuyển vượt".

Tiến sĩ Hoàng Ngọc Vinh cho rằng, một trong những giải pháp hợp lý là nếu cơ sở đào tạo tuyển vượt chỉ tiêu, họ phải có nghĩa vụ bù đắp phần vượt đó bằng cách đầu tư tương ứng với mức chi phí đào tạo theo chuẩn quy định của Nhà nước.

Ví dụ, cơ sở đào tạo thu học phí 10 triệu đồng/sinh viên/tháng thì cần tái đầu tư đúng mức đó cho mỗi sinh viên vượt chỉ tiêu. Như vậy, không phải xử phạt hành chính theo cách cứng nhắc - chẳng hạn phạt 100 triệu đồng trong khi cơ sở đào tạo thu về cả tỷ đồng từ tuyển vượt, mà là yêu cầu nhà trường đầu tư trở lại để nâng cao chất lượng.

"Cần nhấn mạnh rằng tuyển vượt 1-2 sinh viên hay 5-7 sinh viên thực tế không phải vấn đề lớn nếu nhà trường có đủ năng lực và đảm bảo điều kiện đào tạo. Nhưng điều quan trọng là phải kiểm soát được giới hạn đó, ví dụ như quy định rõ ràng về số sinh viên tối đa mỗi lớp (ví dụ 25 sinh viên/lớp) hay quy mô đào tạo phù hợp với từng ngành học. Cơ sở giáo dục tuyển sinh vượt chỉ tiêu phải đảm bảo không vượt quá khả năng đảm bảo chất lượng đã được chuẩn hóa. Có như vậy thì mới không ảnh hưởng đến quyền lợi người học”, Tiến sĩ Hoàng Ngọc Vinh cho hay.

Tiến sĩ Hoàng Ngọc Vinh - nguyên Vụ trưởng Vụ Giáo dục chuyên nghiệp (Bộ Giáo dục và Đào tạo). Ảnh: NVCC

Nguyên Vụ trưởng Vụ Giáo dục chuyên nghiệp (Bộ Giáo dục và Đào tạo) đề xuất một cơ chế xử phạt linh hoạt hơn. Theo đó, thay vì áp dụng mức phạt hành chính cứng, nên căn cứ vào mức học phí mà cơ sở đã thu được từ số lượng sinh viên trường tuyển vượt chỉ tiêu, từ đó yêu cầu hoàn trả hoặc đầu tư bổ sung vào chất lượng đào tạo.

Cách tiếp cận này vừa răn đe hiệu quả, vừa buộc các cơ sở đào tạo phải cẩn trọng và có trách nhiệm với quyết định tuyển sinh của mình.

Cũng theo Tiến sĩ Hoàng Ngọc Vinh, về công tác giám sát trong bối cảnh hiện nay, cần bắt buộc các cơ sở giáo dục đại học phải minh bạch số liệu, cập nhật dữ liệu theo thời gian thực và kết nối với hệ thống quản lý dữ liệu của cơ quan quản lý.

Thông qua công nghệ số, cơ quan quản lý có thể đối chiếu các kế hoạch đào tạo, sĩ số lớp học, danh sách nộp học phí và dữ liệu học tập để phát hiện kịp thời các dấu hiệu bất thường. Giải pháp công nghệ sẽ là yếu tố then chốt trong việc đảm bảo sự minh bạch và kiểm soát hiệu quả hoạt động tuyển sinh.

Nâng cao chế tài xử phạt, đình chỉ tuyển sinh nếu cố ý vi phạm

Cùng bàn về vấn đề này, Tiến sĩ Nguyễn Thị Kim Phụng, nguyên Vụ trưởng Vụ Giáo dục đại học (Bộ Giáo dục và Đào tạo), Giám đốc Công ty Luật trách nhiệm hữu hạn Kim Phụng và Cộng sự cho rằng cần nâng cao chế tài xử phạt để tăng tính răn đe.

“Theo quan điểm cá nhân của tôi, nguyên tắc cốt lõi là đã vi phạm thì phải bị xử phạt thật nặng. Mục đích của hình phạt không chỉ là trừng trị mà quan trọng hơn là để tạo ra sức răn đe đủ lớn, khiến các cá nhân, tổ chức luôn phải hướng tới việc tuân thủ đúng quy định, thay vì lựa chọn vi phạm.

Nếu mức phạt quá nhẹ, không tương xứng với lợi ích thu được từ hành vi vi phạm, thì sẽ không có áp lực nào để thay đổi hành vi sai trái.

Thực tế ở những nước phát triển, các hình phạt đối với hành vi vi phạm luôn được thiết kế rất nghiêm khắc. Điều này nhằm mục đích khiến người ta phải chùn bước ngay từ khi có ý định vi phạm, bởi họ ý thức rõ về những hậu quả nặng nề mà mình sẽ phải gánh chịu. Ở đây, tôi muốn nhấn mạnh những vi phạm cố ý, ví dụ như đối với những trường tuyển vượt chỉ tiêu ở mức cao, trong nhiều khóa học liên tiếp, không đầu tư chất lượng tương xứng và báo cáo không trung thực... thì cần xử lý nghiêm khắc.

Còn trên thực tế, người học có thể đăng ký nhiều nguyện vọng, có quyền không nhập học khi trúng tuyển… thì nhiều trường cũng gặp khó khăn trong việc tuyển đúng chỉ tiêu. Nếu cơ sở đào tạo báo cáo trung thực, có biện pháp đầu tư để đảm bảo chất lượng (hợp đồng thêm giảng viên, đầu tư cơ sở vật chất…) và ngay năm sau xác định chỉ tiêu phù hợp (đã trừ phần tuyển vượt của năm trước) để đảm bảo quy mô đào tạo thì cơ quan quản lý chỉ cần giám sát, kiểm tra để yêu cầu đảm bảo chất lượng đào tạo.

Như vậy, không phải tất cả mọi hành vi tuyển vượt chỉ tiêu đều phải áp dụng cùng một chế tài mà cần xét đến mặt chủ quan của vi phạm là có sự cố ý hay do “lỗi kỹ thuật” ở những thời điểm nhất định.

Đối với những trường cố ý tuyển vượt chỉ tiêu thì cần áp dụng chế tài đủ sức nặng, đủ sức răn đe, và được quản lý chặt chẽ, phát hiện kịp thời, xử lý công khai, công bằng… để điều chỉnh họ làm cho đúng và tránh sai phạm”, Tiến sĩ Nguyễn Thị Kim Phụng nhấn mạnh.

Tiến sĩ Nguyễn Thị Kim Phụng, nguyên Vụ trưởng Vụ Giáo dục đại học (Bộ Giáo dục và Đào tạo), Giám đốc Công ty Luật trách nhiệm hữu hạn Kim Phụng và Cộng sự. Ảnh: NVCC

Về hình thức xử phạt, theo nguyên Vụ trưởng Vụ Giáo dục đại học (Bộ Giáo dục và Đào tạo),dù là phạt bằng gì thì cũng cần phải thật sự nghiêm minh. Trong bối cảnh các trường đại học đang được trao quyền tự chủ lớn hơn, việc đánh vào lợi ích kinh tế sẽ là phương pháp hiệu quả nhất.

Mức phạt phải được thiết lập sao cho phần mà họ bị phạt lớn hơn đáng kể so với phần lợi ích kinh tế mà họ thu được từ hành vi vi phạm.

Phần tiền phạt này nên được sử dụng một cách minh bạch và có mục đích, ví dụ như đóng góp vào các quỹ hỗ trợ giáo dục ở những nơi thực sự cần thiết, thay vì chỉ là một khoản thu ngân sách đơn thuần.

“Hiện nay, một số quy định về xử lý vi phạm trong tuyển sinh còn mang tính hành chính, như việc không cho phép trường tự xác định chỉ tiêu tuyển sinh trong năm tiếp theo.

Điều này vô hình trung lại phát sinh cơ chế "xin - cho" trong quá trình duyệt chỉ tiêu, gây ra sự thiếu minh bạch và không phù hợp với tinh thần tự chủ đang được đẩy mạnh trong giáo dục đại học.

Để đảm bảo tính tự chủ thực chất và hiệu quả, cần thay đổi cách tiếp cận, tập trung vào việc xử lý lợi ích kinh tế, xử lý vi phạm hành chính/vi phạm kỷ luật đối với những người có liên quan trong các trường công và tăng cường giám sát, thay vì can thiệp sâu vào quyền tự quyết của các trường trong việc xác định chỉ tiêu”, Tiến sĩ Nguyễn Thị Kim Phụng nói thêm.

Trong khi đó, theo Tiến sĩ Lê Đông Phương - nguyên cán bộ Viện Khoa học giáo dục Việt Nam, quy chế xử phạt hành chính tuyển sinh vượt chỉ tiêu đang áp dụng theo tỉ lệ phần trăm vượt của từng ngành như hiện nay bộc lộ nhiều bất cập.

Ví dụ, với một ngành có quy mô nhỏ ở một cơ sở đào tạo nhỏ, chỉ tiêu chỉ khoảng 30 sinh viên, thì chỉ cần tuyển vượt 1 sinh viên đã bị coi là vượt hơn 3% và bị xử phạt. Ngược lại, cùng ngành đó ở các cơ sở đào tạo quy mô lớn, có chỉ tiêu lên đến 1.000-2.000 sinh viên, việc tuyển vượt vài chục thí sinh lại không đáng kể về mặt tỉ lệ và hầu như không bị ảnh hưởng gì.

Như vậy, việc căn cứ vào phần trăm vượt chỉ tiêu - một con số tương đối mà không tính đến số lượng tuyệt đối, là thiếu công bằng và không phản ánh đúng mức độ vi phạm.

Tiến sĩ Lê Đông Phương - nguyên cán bộ Viện Khoa học giáo dục Việt Nam (Bộ Giáo dục và Đào tạo). Ảnh: Mộc Trà

Bên cạnh đó, Tiến sĩ Lê Đông Phương cho rằng cần nhìn nhận việc vượt chỉ tiêu tuyển sinh có thể đến từ những yếu tố khách quan như tỷ lệ hồ sơ ảo cao. Tuy nhiên, nếu có bằng chứng cho thấy nhà trường cố tình tuyển vượt, thì cần áp dụng các biện pháp mạnh, mang tính răn đe thực chất hơn thay vì chỉ phạt hành chính.

Thay vào đó nên áp dụng các biện pháp quản lý cụ thể như: cắt giảm chỉ tiêu tuyển sinh trong năm tiếp theo hoặc đình chỉ tuyển sinh một ngành trong 3-5 năm nếu có hành vi vi phạm nghiêm trọng và có chủ đích. Đây mới là những biện pháp đủ mạnh để đảm bảo tính nghiêm minh trong quản lý giáo dục, đồng thời bảo vệ quyền lợi chính đáng của người học.

Đình Nam