Cần khung pháp lý rõ ràng về phương tiện bay không người lái

Vừa qua, tại phiên thảo luận ở hội trường về dự án Luật Hàng không dân dụng Việt Nam (sửa đổi), đại biểu Nguyễn Hoàng Bảo Trân (TP.HCM) đã chỉ ra một “khoảng trống" đáng chú ý trong dự thảo luật hiện nay là chưa có quy định rõ ràng về phương tiện bay không người lái (UAV) và hệ thống phương tiện bay không người lái (UAS).

Theo bà Trân, nội dung liên quan đến UAV trong dự thảo luật hiện rất hạn chế, chỉ xuất hiện ở phần “vận tải hàng không tầm thấp”, trong khi lĩnh vực này đang phát triển mạnh mẽ trên toàn cầu. Hiện mới chỉ có một số quy định rải rác trong các nghị định hoặc quyết định của Thủ tướng về quản lý vùng trời do Bộ Quốc phòng kiểm soát, chưa được ghi nhận trong Luật Hàng không dân dụng, vốn là “luật gốc” của ngành hàng không.

Trước thực tế đó, đại biểu Trân đề xuất bổ sung hai khái niệm cơ bản vào dự thảo luật. Bà Trân nhấn mạnh, việc luật hóa hai khái niệm này sẽ giúp phân định rõ phạm vi quản lý, cấp phép, đăng kiểm và trách nhiệm khai thác, đồng thời là cơ sở để ban hành tiêu chuẩn kỹ thuật và quy định an toàn bay tầm thấp trong tương lai.

Vai trò của UAV/UAS trong đời sống kinh tế - xã hội

Trong thời đại công nghệ hiện đại, UAV (Unmanned Aerial Vehicle) và UAS (Unmanned Aerial System) đã trở thành một phần không thể thiếu trong nhiều lĩnh vực dân sự. Sự phát triển nhanh chóng của các công nghệ này mang lại cơ hội vô cùng lớn cho các ngành nghề, giúp tiết kiệm thời gian, chi phí và nâng cao hiệu quả công việc.

Trong thời đại công nghệ hiện đại, UAV (Unmanned Aerial Vehicle) và UAS (Unmanned Aerial System) đã trở thành một phần không thể thiếu trong nhiều lĩnh vực dân sự.

UAV có thể giúp giải quyết vấn đề giao thông và ùn tắc đô thị. Việc sử dụng UAV trong việc giao hàng, chuyển phát nhanh đang trở thành một xu hướng toàn cầu. Một ví dụ điển hình là ứng dụng UAV trong giao hàng thuốc và thiết bị y tế trong các khu vực đô thị đông đúc, giúp giảm tải cho hệ thống giao thông và tiết kiệm thời gian giao nhận.

Một số quốc gia như Mỹ, Trung Quốc, và châu Âu đã thử nghiệm và triển khai các mô hình UAV trong logistics, đặc biệt là tại các khu vực nông thôn hoặc các khu vực khó tiếp cận. UAV/UAS có thể được sử dụng trong công tác giám sát các công trình xây dựng, môi trường, giao thông, thậm chí là trong việc theo dõi và bảo vệ tài nguyên thiên nhiên.

Các cơ quan chức năng có thể sử dụng UAV để giám sát các khu vực hẻo lánh, kiểm tra chất lượng không khí, theo dõi các khu vực dễ bị thiên tai mà không cần phải cử nhân viên đến các địa điểm nguy hiểm. Trong lĩnh vực nông nghiệp, UAV có thể hỗ trợ trong việc giám sát mùa màng, phân tích tình trạng cây trồng, hay thậm chí là phun thuốc trừ sâu và phân bón một cách chính xác, giúp nâng cao hiệu quả sản xuất nông nghiệp. Đây là ứng dụng phổ biến tại các nông trại lớn ở Việt Nam và nhiều quốc gia khác.

Bên cạnh đó, một trong những ứng dụng quan trọng của UAV là trong lĩnh vực cứu trợ khẩn cấp. UAV có thể được sử dụng để tiếp cận các khu vực bị thiên tai như lũ lụt, động đất hoặc cháy rừng, nơi mà các phương tiện truyền thống gặp khó khăn. Chúng có thể mang theo thực phẩm, thuốc men hoặc thiết bị cứu sinh đến những khu vực khó tiếp cận nhanh chóng và hiệu quả.

Sự cần thiết bổ sung quy định điều chỉnh hoạt động của UAV/UAS

Mặc dù UAV/UAS có vai trò quan trọng trong nhiều hoạt động dân sự, nhưng hiện tại vẫn thiếu một hệ thống quy định pháp lý rõ ràng để quản lý các hoạt động này. Việc bổ sung các quy định pháp luật cho UAV/UAS là vô cùng cần thiết để đảm bảo an toàn, bảo mật và phát triển bền vững.

Hiện nay, pháp luật Việt Nam chưa có quy định đầy đủ về UAV/UAS trong lĩnh vực dân sự. Dự thảo sửa đổi Luật Hàng không dân dụng chỉ mới đề cập đến một số khía cạnh của UAV, nhưng chưa có một hệ thống quy định rõ ràng và chi tiết về các điều kiện sử dụng, cấp phép, giám sát và xử lý vi phạm. Điều này dẫn đến tình trạng các tổ chức, cá nhân khi sử dụng UAV/UAS vẫn đang hoạt động trong môi trường pháp lý không rõ ràng, gây khó khăn trong việc quản lý và phát triển công nghệ này.

UAV/UAS có thể gây ra nhiều nguy cơ về an toàn hàng không và an ninh quốc gia nếu không có quy định nghiêm ngặt. UAV có thể xâm phạm các khu vực cấm bay, gây nguy hiểm cho giao thông hàng không hoặc xâm phạm quyền riêng tư của cá nhân và tổ chức. Do đó, cần có các quy định để đảm bảo rằng các UAV/UAS chỉ hoạt động trong những khu vực đã được cấp phép và không xâm phạm các khu vực cấm bay.

Đồng thời, để thúc đẩy sự phát triển của công nghệ UAV/UAS trong nước, cần có các quy định hỗ trợ việc nghiên cứu, thử nghiệm và ứng dụng UAV trong các lĩnh vực dân sự như logistics, nông nghiệp, giám sát và cứu trợ. Các quy định này cũng sẽ giúp giảm bớt các chi phí phát sinh khi triển khai các dự án UAV, đồng thời khuyến khích các doanh nghiệp đầu tư vào công nghệ này.

Thạc sĩ Nguyễn Nhật Khanh, giảng viên Trường ĐH Kinh tế - Luật, ĐHQG TPHCM

Khi xây dựng các quy định về UAV/UAS, cần phải xem xét một số yếu tố quan trọng để đảm bảo tính khả thi và phù hợp với thực tế:

Một là, điều kiện cấp phép sử dụng UAV/UAS: Cần yêu cầu người điều khiển UAV phải có chứng chỉ điều khiển UAV, và các UAV cần được đăng ký với cơ quan chức năng. Việc cấp phép sẽ giúp đảm bảo rằng chỉ những cá nhân, tổ chức đủ năng lực và có trách nhiệm mới được phép sử dụng UAV trong các hoạt động dân sự.

Hai là, cần phải quy định rõ các giới hạn trong việc sử dụng UAV/UAS, bao gồm độ cao bay, khoảng cách với các khu vực cấm, và các khu vực nhạy cảm như khu vực quân sự, sân bay, hoặc các khu vực có đông người dân. Đồng thời, các quy định này cần phải có sự linh hoạt để đảm bảo phù hợp với các ứng dụng khác nhau của UAV/UAS.

Ba là, UAV/UAS có thể xâm phạm quyền riêng tư của các cá nhân hoặc tổ chức nếu không được kiểm soát chặt chẽ. Do đó, cần có các quy định bảo vệ quyền riêng tư, đảm bảo rằng việc sử dụng UAV trong các hoạt động giám sát không vi phạm quyền lợi của các bên liên quan.

Bốn là bảo mật thông tin. UAV/UAS có thể bị lợi dụng để thực hiện các hoạt động gián điệp hoặc tấn công mạng. Do đó, các quy định về bảo mật và an ninh quốc gia cần phải được đặt lên hàng đầu khi triển khai công nghệ UAV/UAS.

ThS NGUYỄN NHẬT KHANH, Trường ĐH Kinh tế - Luật, ĐHQG TPHCM