Cần đột phá để tăng năng suất lao động gần gấp 2 để đạt GDP 10%/năm

Ông Nguyễn Thiện Nhân phát biểu trước Quốc hội (Ảnh: Quang Vinh)

Đại biểu Nguyễn Thiện Nhân (Đoàn TP Hồ Chí Minh) cho rằng, đột phá tăng năng suất lao động và đảm bảo ổn định quy mô lao động là 2 giải pháp cốt lõi để đạt mục tiêu tăng trưởng kinh tế 10%/năm. Chúng ta đã trải qua hơn 30 năm tăng trưởng kinh tế trên 6% thuộc loại cao trên thế giới, và dự kiến 20 năm tới phấn đấu 10%/năm. Tuy nhiên, thực tế các nước đã chỉ ra rằng, ngay cả khi tăng trưởng kinh tế cao hàng chục năm vẫn không đảm bảo người về hưu có mức lương sống đàng hoàng.

Ông Nhân dẫn ví dụ: Hàn Quốc trải qua 43 năm tăng trưởng kinh tế bình quân trên 9%/năm. Với dân số 52 triệu chỉ đứng thứ 29 trên thế giới nhưng quỹ hưu trí Hàn Quốc lớn tới thứ 3 trên thế giới. Mặc dù vậy, họ đã dự báo năm 2055, quỹ hưu trí Hàn Quốc sẽ vỡ. Như vậy, hàng chục triệu người lao động sẽ không còn lương hưu. Hay như Trung Quốc đã trải qua tăng trưởng kinh tế trên 12% trong 26 năm nhưng họ dự báo năm 2035, tức chỉ 10 năm nữa khi số người hưu tăng từ 300 triệu đến 400 triệu, quỹ hưu trí nhà nước cũng sẽ vỡ.

Lý do theo ông Nhân, với mức sinh thấp dưới mức thay thế kéo dài thì số người lao động trong đất nước giảm đi, trong khi đó số người già ngày càng tăng lên. Vì vậy, quỹ hưu trí đứng trước một tình trạng số người đóng vào quỹ hưu trí ngày càng giảm, số người nhận tiền hưu của quỹ hưu trí ngày càng tăng, do đó dẫn tới mất cân đối và phá sản. “Ở Hàn Quốc năm 2023, cứ 3,3 người lao động thì có 1 người hưu. Đến 2050 chỉ còn 0,9 người lao động thì có 1 người hưu, và đến 2055 là 0,8 người lao động 1 người hưu. Như vậy, bài học từ Hàn Quốc là 37 năm sau khi lao động đạt đỉnh (năm 2018) thì quỹ hưu trí bị vỡ”, ông Nhân phân tích.

Đặt câu hỏi: Vấn đề này có đặt ra ở Việt Nam hay không?, ông Nhân nói: Chúng ta đang đối diện tình huống như vậy. Rồi ông phân tích: Năm 2000 ở Việt Nam cứ 7 người ở tuổi lao động thì có 1 người hưu. Đến năm 2025 là 4,3 người lao động có 1 người hưu; và đến năm 2045 là 2,4 người lao động thì 1 người hưu; và đến năm 2100 là 1,3 người lao động thì có 1 người hưu. Tức là số người lao động để “nuôi” người hưu ngày càng giảm đi như các nước trên thế giới. Và nếu áp dụng con số định hướng 37 năm sau khi lao động đạt đỉnh và quỹ hưu trí bị vỡ thì chúng ta có nguy cơ vào năm 2072.

Ông Nhân dự báo quỹ không vỡ ngay một lúc như ở Hàn Quốc, nhưng khi số người đóng giảm, số người nhận tăng thì mức lương hưu giảm đi. Hiện nay 40% người nhận hưu ở Hàn Quốc được xếp vào mức nghèo khổ tương đối.

Từ đó, ông Nhân kiến nghị trước năm 2030 chúng ta cần có đề án cải cách toàn diện bảo hiểm xã hội để những người về hưu từ nay trở đi vẫn có mức sống đàng hoàng, và khi đất nước giàu thì họ cũng có cuộc sống đàng hoàng.

Đánh giá chúng ta đang bàn để phấn đấu đạt mục tiêu tăng trưởng kinh tế 10%/năm trong 20 năm sắp tới. Đây là nội dung rất đáng kính nể. Nhưng chúng ta cũng tự hỏi có khả thi hay không?, làm thế nào để mục tiêu này khả thi? thì kinh tế học cho phép chúng ta kiểm tra mục tiêu này. Ông Nhân cho hay: Tăng trưởng kinh tế trong kinh tế học được xác định bằng mức tăng năng suất lao động cộng với mức tăng lao động và tích số của hai số này. Ví dụ, giai đoạn 2021-2025, tăng trưởng kinh tế là 6,3%/năm. Năng suất lao động tăng là 5,1%/năm thì phần còn lại là lao động phải tăng 1,14%/năm mới đạt tăng trưởng kinh tế là 6,3%/năm.

Câu hỏi đặt ra là giai đoạn 2026-2030, chúng ta muốn tăng trưởng kinh tế 10%/năm và mục tiêu phấn đấu năng suất lao động 8,5% thì lao động cần bao nhiêu?, ông Nhân tính toán: Lao động cần phải tăng 1,45%/ năm. Như vậy câu hỏi đặt ra, trong 5 tới, 10 năm tới lao động đất nước chúng ta có tăng với tốc độ 1,45%/năm hay không thì theo thống kê cái này không đảm bảo.

Năm 1975, cả nước chúng ta có 23,6 triệu lao động, năm 2025 là 62,68 triệu, tức là tăng 2,65 lần. Nghĩa là 50 năm qua, bình quân cứ mỗi năm lao động đất nước chúng ta tăng 1,97%, gần 2%/năm. Có nghĩa dù kinh tế chúng ta tăng 5, 6 hay 7%/năm thời gian qua thì trong đó luôn có đóng góp khoảng 2% là do tăng lao động. Nhưng vấn đề này sẽ không tiếp tục trong thời gian tới, vì đến năm 2035 theo dự báo lao động đất nước chúng ta sẽ đạt đỉnh, 10 năm nữa và sau đó là lao động giảm.

Ví dụ, giai đoạn 2026-2030 mức tăng lao động dự kiến khoảng 0,7%/năm, trong khi chúng ta cần là 0,45%/năm. Hoặc đến giai đoạn 2036-2040 thì chúng ta cần mức tăng lao động như dự kiến là phải 1,45% nhưng thực tế là -0,14%/năm.

Vậy giải pháp là gì? Nếu năng suất lao động tăng 8,5%/năm cho giai đoạn 2026-2030 và lao động chỉ tăng 0,7%/năm thì GDP là 10%/năm, năng suất lao động phải tăng 9,2%/năm. Tức là mục tiêu 8,5 lao động tăng năng suất không đảm bảo được GDP 10%/ năm. Từ đây đặt yêu cầu phải tăng năng suất lao động cao hơn rất nhiều so với giai đoạn qua. 5 năm vừa qua, năng suất lao động chúng ta tăng là 5,1%. Hoặc nhiệm kỳ 2041-2045, nếu chúng ta vẫn tiếp tục mục tiêu 10% GDP nhưng năng suất chỉ tăng 8,5% thì GDP thực tế chỉ tăng là 7,8%/năm.

Do đó, theo ông Nhân cần có đột phá để tăng năng suất lao động gần gấp 2 trong thời gian qua thì lúc đó mới đảm bảo được là GDP tăng 10%/năm bằng khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số.

Ông Nhân cũng phân tích, hiện nay lãng phí lớn nhất của chúng ta đó là nguồn lực con người. Hiện nay tuổi về hưu chúng ta đang có lộ trình tăng lên, nam là 62 vào năm 2028, nữ là 60 năm 2035. Bình quân như vậy, năm 2028 tuổi bình quân cả nước dưới 60, và đến năm 2035 là 61 tuổi. Điều này có nghĩa nếu chúng ta tăng tuổi hưu từ mức hiện nay lên 65 tuổi như các nước thì số lao động tăng lên làm việc sẽ là hơn 5 triệu người mỗi năm.

Nếu chúng ta tăng tuổi hưu có lộ trình, ví dụ trong vòng 10 năm thì yêu cầu tăng lao động hàng năm để đạt GDP 10%/năm hoàn toàn có khả năng đáp ứng. Vì vậy, kiến nghị chúng ta sớm có một lộ trình tăng tuổi hưu trước năm 2035 để đảm bảo tất cả những 5 triệu lao động này được sử dụng. Thứ hai, chúng ta phải sớm có giải pháp thông qua Luật dân số để lao động không giảm. Có như vậy, phát triển bền vững về kinh tế, bền vững con người và bền vững về dân tộc.

Việt Thắng - Trung Hiếu