Cấm xe máy chạy xăng tại Hà Nội: Cần lộ trình khả thi, đồng thuận xã hội và chính sách hỗ trợ đồng bộ

Thực hiện Chỉ thị số 20/CT-TTg của Thủ tướng Chính phủ, từ ngày 01/7/2026, Hà Nội sẽ cấm xe máy sử dụng nhiên liệu hóa thạch (xe xăng) lưu thông trong khu vực Vành đai 1. Chủ trương này nhằm thúc đẩy phát triển vùng phát thải thấp, cải thiện chất lượng không khí đô thị, bảo vệ sức khỏe cộng đồng, hướng tới mục tiêu phát triển bền vững.Tuy nhiên, để triển khai hiệu quả, một số luật sư cho rằng, chủ trương này cần lộ trình khả thi, chính sách hỗ trợ toàn diện và đặc biệt là sự đồng thuận của người dân.

Bài toán khó trong thời gian ngắn

Theo LS Nguyễn Đức Hùng, Giám đốc Công ty Luật TNHH Thiện Duyên (Đoàn Luật sư TP Hà Nội), thực hiện lộ trình cấm xe máy chạy xăng từ 1/7/2026 là nhiệm vụ không dễ dàng, khi thời gian chỉ còn chưa đầy một năm và khối lượng công việc phải triển khai là rất lớn.

Trước hết là vấn đề chuyển đổi hàng triệu phương tiện đang lưu hành sang xe không phát thải, làm sao để không gây thiệt hại tài sản cho người dân, đặc biệt là nhóm thu nhập thấp. Tiếp đó là việc xây dựng hạ tầng hỗ trợ như trạm sạc điện, hệ thống đổi – tái chế pin, bảo đảm an toàn vận hành. Đồng thời, phát triển giao thông công cộng hiệu quả để thay thế phần nhu cầu đi lại bị ảnh hưởng là yêu cầu cấp thiết. Nếu không có giải pháp đồng bộ, chủ trương này có thể gây xáo trộn đáng kể đến đời sống người dân.

Do đó, cần các giải pháp tổng thể, có trọng tâm, đặc biệt phải đảm bảo hài hòa lợi ích Nhà nước – doanh nghiệp – người dân để tạo sự đồng thuận xã hội.

LS Nguyễn Đức Hùng, Giám đốc Công ty Luật TNHH Thiện Duyên (Đoàn Luật sư TP Hà Nội)

Bên cạnh đó, Chỉ thị số 20/CT-TTg của Thủ tướng Chính phủ không cấm người dân sở hữu xe máy chạy bằng nguyên liệu hóa thạch mà chỉ cấm lưu thông, tức là hạn chế quyền sử dụng loại phương tiện này trong một phạm vi nhất định. Chỉ thị này cũng không hạn chế quyền tự do đi lại của người dân.

Tuy nhiên, để có thể đi lại, di chuyển trong khu vực cấm xe máy sử dụng nhiên liệu hóa thạch thì người dân buộc phải lựa chọn các phương tiện giao thông khác. Điều này cũng ảnh hưởng không nhỏ đến việc di lại, di chuyển của người dân, đặc biệt là đối với những người sống trong khu vực cấm, hoặc những người phải thường xuyên di chuyển giữa khu vực cấm và các khu vực khác.

Theo LS Hùng, phương án cấm hoàn toàn xe máy chạy xăng sẽ mang lại hiệu quả môi trường nhanh chóng và rõ rệt. Tuy nhiên, trong thời gian ngắn, cách làm này có thể gây khó khăn lớn cho người dân và áp lực nặng nề cho bộ máy quản lý.

Trong khi đó, các phương án linh hoạt như cấm theo khung giờ, theo loại xe, theo tiêu chuẩn khí thải hoặc theo khu vực có thể giúp phân bổ lại áp lực, giảm thiểu ảnh hưởng đến người dân và dễ tổ chức thực hiện. Tuy nhiên, để hiệu quả, cần có các tiêu chí rõ ràng, hạ tầng đồng bộ và chính sách chuyển đổi công bằng. Điều quan trọng là lộ trình cần dựa trên đánh giá thực tiễn, năng lực thực thi và khả năng thích ứng của người dân. Không nên áp dụng một cách hành chính, cứng nhắc, thiếu chuẩn bị.

Cần có lộ trình phù hợp và sự đồng thuận của người dân

Chủ chương cấm xe máy sử dụng nhiên liệu hóa thạch sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến quyền lợi của người dân, nhất là trong bối cảnh đây vẫn là phương tiện đi lại chủ yếu, và là tài sản có giá trị không nhỏ của người dân, đặc biệt là những người yếu thế, thu nhập thấp.

Các luật sư cho rằng, trước khi cấm xe máy chạy xăng, Thành phố Hà Nội cần đánh giá toàn diện tác động của chính sách, đồng thời xây dựng các giải pháp đồng bộ, lấy sự đồng thuận của người dân làm trọng tâm.

Do đó, theo LS Hùng, để thực hiện chủ chương này, không thể thiếu các chính sách hỗ trợ thỏa đáng, phù hợp của Nhà nước, từ các khoản hỗ trợ về tài chính, đến các quy định miễn giảm các loại thuế và phí, hoặc lãi suất cho vay đối với việc chuyển đổi phương tiện. Đồng thời, các cơ quan chức năng cũng phải xây dựng được các quy định chặt chẽ và minh bạch về việc thực hiện các chính sách chuyển đổi, các khoản hỗ trợ phải phù hợp với từng nhóm đối tượng, tương xứng với giá trị của từng loại xe cụ thể, tránh việc “cào bằng”, không đảm bảo được các lợi ích chính đáng cho người dân.

Tuy nhiên, các khoản hỗ trợ này cũng sẽ làm tăng gánh nặng cho ngân sách nên rất cần sự chia sẻ, chung tay của các doanh nghiệp, nhất là các doanh nghiệp sản xuất và kinh doanh phương tiện sử dụng năng lượng sạch trong việc hỗ trợ người dân trong việc chuyển đổi phương tiện. Khi áp dụng chính sách đổi xe (chạy bằng xăng, dầu lấy xe sử dụng năng lượng sạch) cũng cần có những nguyên tắc, quy chuẩn chung và khoa học trong việc thẩm định giá, quy đổi giá trị, tránh những cách làm tùy tiện, không thống nhất, dẫn đến sự thiếu công bằng hoặc gây thiệt thòi cho người dân.

Đồng quan điểm, LS Vũ Ngọc Chi, Giám đốc Công ty luật Tâm Anh (Đoàn Luật sư TP Hà Nội) cho rằng việc ban hành Chỉ thị 20/CT-TTg là một chủ trương đúng đắn, nhằm cải thiện chất lượng không khí, nhất là tại các đô thị lớn – nơi ô nhiễm môi trường đang là vấn đề cấp bách. Tuy nhiên, để chủ trương này có tính thuyết phục và sớm đi vào thực tiễn, cần được triển khai theo lộ trình phù hợp, có tính khả thi, đồng thời tính đến điều kiện kinh tế và đời sống người dân.

LS Vũ Ngọc Chi, Giám đốc Công ty luật Tâm Anh (Đoàn Luật sư TP Hà Nội)

LS Chi đề xuất các cấp có thẩm quyền cần đánh giá toàn diện tác động của chính sách, đồng thời xây dựng các giải pháp đồng bộ, lấy sự đồng thuận của người dân làm trọng tâm. Việc sử dụng xe máy chạy xăng vốn là phương tiện gắn bó lâu dài với nhiều thế hệ, được đăng ký hợp pháp, là tài sản có giá trị và công cụ mưu sinh của đại bộ phận người dân, nhất là lao động thu nhập thấp. Vì vậy, nếu triển khai đột ngột mà thiếu cơ chế hỗ trợ thỏa đáng sẽ làm phát sinh tâm lý phản ứng và gây xáo trộn đời sống xã hội.

Chuyển đổi xanh là cần thiết, nhưng không được bỏ lại ai phía sau

Theo LS Chi, việc chuyển đổi giao thông xanh là xu hướng tất yếu, tuy nhiên, cần đặt lợi ích và đời sống nhân dân vào trung tâm.

Trước mắt, nên kiểm soát hạn chế tối đa lượng khí thải theo cách áp dụng tiêu chuẩn khí thải với xe xăng, đồng thời hạn chế sản xuất, đăng ký lưu hành xe xăng, cùng với việc hỗ trợ sản xuất, đăng ký và lưu hành xe điện, cùng với đó xây dựng cơ sở hạ tầng các trạm sạc sao cho an toàn thay thế dần dần các trạm trạm xăng để việc sử dụng xe điện hiệu quả , hợp lý và an toàn đồng thời hỗ trợ chuyển đổi xe xăng sang xe điện miễn phí (trong trường hợp xe xăng vẫn đủ điều kiện về mặt khí thải đang lưu hành). Trường hợp không đủ điều kiện thì chỉ hỗ trợ một phần kinh phí tạo điều kiện cho người dân tự nguyện chuyển đổi.

Việc chuyển đổi chỉ thành công khi người dân tự nguyện, hiểu rõ lợi ích và được bảo vệ quyền lợi hợp pháp trong quá trình thay đổi. Nếu cơ chế hỗ trợ tài chính đi kèm đủ mạnh, việc đồng thuận của người dân là khả thi. Khi đó, pháp lý chỉ còn là điều kiện cần, còn điều kiện đủ chính là sự đồng lòng của xã hội.

“Cơ chế pháp lý chỉ là điều kiện cần. Điều kiện đủ để chính sách thành công là có chế độ hỗ trợ kinh tế hợp lý, kịp thời và sát thực tiễn. Nếu làm tốt điều này, người dân sẽ ủng hộ, và chủ trương sẽ sớm đi vào cuộc sống”, LS Chi nhấn mạnh.

Hương Giang