Cạm bẫy chết người từ xe điện 'độ chế' (kỳ 1)

Xe điện bốc cháy: Chuỗi sự cố đáng báo động

Từ cuối năm 2023 đến đầu năm 2025, nhiều địa phương, đặc biệt là các đô thị lớn như TPHCM và Hà Nội, liên tiếp ghi nhận những vụ hỏa hoạn kinh hoàng mà "thủ phạm" là xe điện. Tần suất và mức độ thiệt hại của các vụ cháy này ngày càng khiến dư luận lo lắng.

Chiều 26/5, trên đường Trịnh Đình Trọng, Q.Tân Phú, TPHCM, người dân kinh hoàng khi chứng kiến chiếc xe máy điện bất ngờ phụt lửa rồi bốc cháy ngùn ngụt giữa phố. Ngọn lửa nhanh chóng bao trùm toàn bộ xe, biến chiếc xe thành đống tro tàn chỉ trong phút chốc. Người điều khiển kịp thoát nạn, nhưng nỗi sợ hãi về "giặc lửa" từ xe điện đã in sâu vào tâm trí người chứng kiến. Họ bàng hoàng khi thấy phương tiện di chuyển hàng ngày lại tiềm ẩn hiểm họa đến vậy. Sức nóng đám cháy còn ảnh hưởng nghiêm trọng cột đèn tín hiệu giao thông, gây hư hại đường dây điện và mất điện cục bộ. Lực lượng Cảnh sát PCCC&CNCH đã nhanh chóng xử lý, song lo ngại về an toàn xe điện vẫn lan rộng trên khắp mạng xã hội.

Chiếc xe điện bị cháy trơ khung, lộ ra phần pin "độ” kém chất lượng

Tương tự, một xe máy điện khác cũng bốc cháy dữ dội khi lưu thông trên đường Điện Biên Phủ, Q.Bình Thạnh, TPHCM vào cuối năm 2024, gây kinh hãi cho người đi đường. Dù vậy, nguy hiểm không chỉ rình rập khi xe đang vận hành mà còn ngay cả khi chúng đang được sạc hoặc đậu trong nhà.

Thảm kịch cháy nhà trọ 5 tầng tại P.Tăng Nhơn Phú B (TP.Thủ Đức, TPHCM) rạng sáng 27/12/2024 là minh chứng đau lòng về hiểm nguy khi sạc xe điện. Vụ hỏa hoạn đã cướp đi sinh mạng đôi vợ chồng trẻ mới cưới, anh N.T.G. (25 tuổi) và chị T.T.T. (20 tuổi). Ngọn lửa bùng phát từ khu nhà để xe ở tầng trệt, nơi có nhiều xe máy điện và xe đạp điện. Theo kết luận của lực lượng chức năng, ngọn lửa bắt nguồn từ sự cố chập điện, với một chiếc xe điện đang sạc qua đêm là nguyên nhân chính. Thời điểm sự cố xảy ra, ngôi nhà trọ rộng gần 800m2 với 38 phòng, nơi ở của khoảng 78 người, đã bị khói lửa bao trùm nhanh chóng, gây khó khăn cho cứu hộ và để lại hậu quả thương tâm.

Một vụ cháy khác tại Q.Tân Bình (TPHCM) vào ngày 22/5/2024, cũng được cho là bắt nguồn từ chiếc xe máy điện đang sạc ở tầng trệt, gây cháy lan 7 xe máy khác và thiệt hại tài sản nặng nề. Tại Hội An, Quảng Nam, cuối năm 2023 xảy ra hai vụ cháy lớn liên quan xe điện du lịch, gây thiệt hại hàng tỷ đồng, thiêu rụi hàng chục phương tiện, cho thấy rủi ro không chỉ ở xe cá nhân.

Đỉnh điểm của chuỗi bi kịch là thảm kịch tại ngõ 43 Trung Kính, Q.Cầu Giấy, Hà Nội, rạng sáng 24/5/2024, làm 14 người chết và nhiều người bị thương - con số thương vong khổng lồ. Ngày 26/6/2024, Công an TP.Hà Nội kết luận: điểm xuất phát cháy do chập mạch điện trên đường dây dẫn ở khu vực đầu xe máy điện hiệu Hyundai, loại MBI, đặt sát tường tầng 1. Chập điện làm lửa bùng phát, lan sang vật liệu dễ cháy và xe khác, gây hậu quả thảm khốc. Vụ cháy tại Trung Kính là hồi chuông cảnh báo đanh thép về mức độ nguy hiểm có thể xảy ra khi xe điện gặp sự cố, nhất là khi đang sạc hoặc đậu ở nơi kín, gần vật liệu dễ cháy, thiếu lối thoát hiểm.

Một chiếc xe điện được thay đổi kết cấu, "độ” theo nhiều cách

Lật tẩy chiêu trò "phù phép" xe điện

Để hiểu căn nguyên cháy nổ xe điện, cần phân tích "trái tim" năng lượng của nó - bộ pin, và thực trạng đáng báo động về việc người dùng tự ý "độ” xe, "độ” pin. Pin Lithium-ion (Li-ion) phổ biến trong xe điện nhờ dung lượng cao, nhỏ gọn, tuổi thọ dài. Tuy nhiên, mật độ năng lượng cao và bản chất hóa học phức tạp khiến chúng tiềm ẩn nguy cơ cháy nổ lớn.

Bên trong mỗi cell pin Li-ion là các lớp điện cực dương và âm, ngăn cách bởi màng separator cực mỏng, ngâm trong dung dịch điện phân hữu cơ dễ cháy. Nếu màng ngăn này bị tổn thương do va đập cơ học, lỗi sản xuất, hay sự hình thành "đuôi gai" lithium khi sạc/xả không đúng cách, điện cực sẽ đoản mạch. Quá trình này giải phóng nhiệt lượng khổng lồ, làm tăng nhiệt độ pin đột ngột. Khi nhiệt độ vượt ngưỡng an toàn, hiện tượng "thoát nhiệt" (thermal runaway) xảy ra, một phản ứng dây chuyền tự sinh nhiệt không kiểm soát, làm toàn bộ khối pin bốc cháy và phát nổ, giải phóng khói độc.

Pin Li-ion nhạy cảm với điều kiện vận hành và bảo quản. Nhiệt độ môi trường quá cao, sạc quá áp (overcharging), xả quá mức (over-discharging), hoặc dòng sạc/xả vượt giới hạn đều có thể tăng nguy cơ xảy ra sự cố chập điện. Sử dụng sạc không tương thích, không chính hãng, hoặc sạc không đúng quy trình cũng dễ dẫn đến tình trạng đoản mạch, quá tải.

Nguy hiểm hơn nữa là tình trạng pin kém chất lượng, không rõ nguồn gốc, hoặc pin "tân trang" tràn lan. Những loại pin này thường thiếu cơ chế bảo vệ an toàn tin cậy như Mạch quản lý pin (BMS) chất lượng cao. Theo các chuyên gia về xe điện, BMS là "bộ não" của pin, có nhiệm vụ điều khiển dòng sạc, xả, cân bằng cell, giám sát nhiệt độ và bảo vệ pin khỏi các sự cố. Một BMS không tương thích, kém chất lượng, hoặc bị vô hiệu hóa sẽ làm tăng đáng kể nguy cơ cháy nổ, bởi cảm biến nhiệt có thể không chính xác, van an toàn có thể lỗi, không ngắt mạch kịp thời. Ngay cả đối với các loại pin chính hãng, nếu xe va đập mạnh gây biến dạng pin, hoặc người dùng sử dụng sạc không tương thích, rủi ro cháy nổ vẫn có thể xảy ra.

Nghiêm trọng nhất là tình trạng người dùng tự ý "độ” xe, "độ” pin để xe chạy xa hơn, mạnh hơn và tiết kiệm chi phí so với việc mua pin chính hãng. Các hình thức "độ” thường được thực hiện tại các cửa hàng nhỏ lẻ, không chuyên môn, thiếu thiết bị kiểm định. Phổ biến nhất là "độ” pin: thay thế các loại bình điện bằng bộ pin với các cell pin không rõ nguồn gốc, kém chất lượng, hoặc thay cả khối pin gốc bằng pin lắp ráp thủ công từ cell trôi nổi, các loại pin "bãi" bị thải loại từ nước ngoài về. Việc lắp thêm pin phụ, chuyển từ ắc quy chì sang pin Li-ion tự chế hiện là những hình thức "độ” rất phổ biến hiện nay.

Các loại cell pin được bán trôi nổi trên thị trường

Những can thiệp này thường không được tính toán đồng bộ về BMS, khả năng chịu tải của dây dẫn và linh kiện, dẫn đến quá tải, chập cháy. Theo anh Võ Quân (27 tuổi, ngụ Q.Bình Thạnh, TPHCM) người đã chi hàng chục triệu đồng để "độ” pin cho biết: "Pin hiện nay có rất nhiều loại, nhưng nhiều nhất là hàng trôi nổi, hàng "bãi" với giá rẻ. Tôi từng ham rẻ và mua về 1 cục pin được quảng cáo có dung lượng lên đến 95Ah, để rồi sau đó nhận về sản phẩm kém chất lượng, pin chỉ chạy tốt được vài vòng sạc là phồng rộp, nóng bất thường...". Anh Võ Quân sau đó đã tìm đến một địa chỉ uy tín hơn, theo dõi từng cell pin họ đặt vào thùng chứ không dám mua các thùng pin được làm sẵn và bán với giá rẻ.

Trong khi đó, T., một chủ tiệm chuyên "độ” xe điện, cho biết: "Ngoài "độ” pin, "độ” IC (bộ điều khiển tốc độ) hay ECU (bộ điều khiển điện tử trung tâm) để loại bỏ giới hạn tốc độ của nhà sản xuất xe được nhiều người ưa chuộng. Điều này khiến xe chạy nhanh, mượt hơn. Tùy trình độ và loại xe, người thợ giỏi có thể tư vấn cho khách cách thay thế IC/ECU sao cho phù hợp, không gây quá tải nghiêm trọng cho động cơ, pin, không mất ổn định xe, từ đó gây nguy cơ tai nạn, cháy nổ".

T. cũng thừa nhận sửa xe điện là một loại hình dịch vụ còn mới mẻ, không có quá nhiều thợ thực sự lành nghề. "Rủi ro cháy nổ là có thật khi người thợ làm ẩu, làm theo ý khách hàng để tăng tối đa công suất động cơ mà không có nghiên cứu, thay đổi đồng bộ hệ thống. Ví dụ nếu chỉnh IC/ECU quá mạnh, nhưng hệ thống điện không được thay thế để có thể đáp ứng thì sự cố cháy nổ gần như chắc chắn sẽ xảy ra".

Ngoài ra, có không ít trường hợp còn "độ” động cơ, thay đổi kết cấu khung sườn, hệ thống phanh, bánh xe, lắp phụ kiện không an toàn, biến chiếc xe điện thành những quả "bom nổ chậm" đúng nghĩa. Chi phí ban đầu để "độ” xe có thể hấp dẫn, nhưng cái giá phải trả khi sự cố xảy ra là vô cùng đắt, không chỉ về tài sản mà còn về sinh mạng. Nhiều người sau khi "độ” xe đã phải đối mặt với hậu quả khôn lường, từ hư hỏng nặng cho đến những vụ cháy nổ gây thiệt hại thảm khốc.

Theo phân tích của chuyên gia PCCC, việc sử dụng pin "độ”, không rõ nguồn gốc, kém chất lượng, sạc tự chế là nguyên nhân hàng đầu gây cháy nổ. Pin "độ” thường thiếu BMS thông minh và phù hợp, mối hàn cẩu thả, dây dẫn không đủ tiêu chuẩn, lắp ráp không bảo đảm kỹ thuật cách điện, chống rung lắc... tất cả các lỗi này đều có thể dẫn đến đoản mạch, cháy nổ. Việc tự ý can thiệp sâu vào kết cấu xe không chỉ làm mất bảo hành mà còn vi phạm quy định an toàn kỹ thuật.

Thực trạng "phù phép" xe điện, đặc biệt là việc can thiệp thô bạo vào hệ thống pin và bộ điều khiển, đang đặt ra những thách thức nhức nhối cho công tác quản lý và sự an toàn của cả cộng đồng. Những chiếc xe được "độ” không theo bất kỳ tiêu chuẩn nào, bởi những bàn tay thiếu chuyên môn và chạy theo lợi nhuận trước mắt, đã thực sự trở thành những nguồn nguy hiểm di động, treo lơ lửng "án tử" trên đầu người sử dụng và cả những người xung quanh.

(Còn tiếp...)

Minh Tiến