Cai thuốc lá: Hành trình đầy thử thách nhưng mang lại lợi ích to lớn cho sức khỏe

Nhiều người lầm tưởng hút thuốc chỉ là một thói quen có thể loại bỏ khi đủ quyết tâm, nhưng thực tế, chất gây nghiện chính là nicotine – hoạt chất có cơ chế tác động lên não bộ tương tự như heroin hay cocaine, tạo ra cảm giác sảng khoái.

Khi Nicotine mạnh hơn ý chí con người

Theo TS.BS Đỗ Thị Tường Oanh, Giảng viên Bộ môn Nội tổng quát, Đại học Y khoa Phạm Ngọc Thạch TP.Hồ Chí Minh, nicotine có mức độ gây nghiện cao hơn cả rượu và cần sa. Mức độ gây nghiện cực kỳ cao này được Bác sỹ Nguyễn Thị Phương Anh, Trưởng Khoa Thăm dò và Phục hồi chức năng, Bệnh viện Phổi Trung ương, nhấn mạnh khi chia sẻ về nhiều bệnh nhân phải thở máy, thở oxy do tổn thương phổi nghiêm trọng, nhưng vẫn tranh thủ hút trộm một điếu khi không có mặt bác sỹ để làm dịu cơn thèm.

Theo thống kê, 90% các trường hợp ung thư phổi được chẩn đoán mỗi năm trên toàn thế giới là người có hút thuốc lá. Đồng thời, 75% các ca bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính có nguyên nhân từ khói thuốc. Ảnh: PV

Sự phức tạp còn nằm ở chỗ, người hút thuốc không chỉ nghiện cảm giác hưng phấn mà còn nghiện chính hành vi hút – cầm điếu thuốc, rít khói, nhả khói – những thói quen đã gắn liền với sinh hoạt thường ngày như uống cà phê, sau bữa ăn hay khi căng thẳng. Chính sự đan xen giữa thuốc lá và cảm xúc cá nhân, việc coi điếu thuốc là "người bạn đồng hành" trong sáng tạo hay cô đơn, đã tạo ra rào cản tâm lý xã hội khổng lồ. Ông Dương Văn Hùng (66 tuổi, Hà Nội) là minh chứng điển hình cho cuộc chiến dai dẳng này: dù nghiện hơn 30 năm và ý thức rõ tác hại, ông vẫn tái nghiện sau khi bỏ được một tháng chỉ vì "chưa đủ quyết tâm và ngửi thấy mùi thuốc lại thấy thèm".

Thống kê chỉ ra rằng 90% người hút thuốc đã từng thử cai, nhưng tỷ lệ bỏ thuốc thành công mỗi năm chỉ khoảng 2–3%. Đa số người thành công đều phải trải qua ít nhất ba lần cai nghiện thất bại. Giai đoạn đầu ngừng thuốc vô cùng khắc nghiệt với các triệu chứng cai khó chịu: bứt rứt, mất ngủ, cáu gắt, thèm ăn và giảm tập trung. Tuy nhiên, TS.BS Đỗ Thị Tường Oanh khẳng định: "Cai thuốc lá khó, nhưng không phải không thể. Bởi nếu hàng triệu người trên thế giới có thể làm được, mỗi người hút thuốc đều có thể tự tạo cơ hội cho chính mình."

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), thuốc lá cướp đi sinh mạng của hơn 8 triệu người trên toàn cầu mỗi năm, đồng thời gây ra 90% các trường hợp ung thư phổi và 75% các ca bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD). Nguy hại không dừng lại ở người hút: những em bé sinh ra trong môi trường khói thuốc có nguy cơ cao mắc các bệnh lý như hen phế quản, thiếu cân, dị tật bẩm sinh, và người không hút thuốc nhưng làm việc trong môi trường khói thuốc cũng bị ảnh hưởng nặng nề, tương đương việc hút 5 điếu thuốc mỗi ngày.

Lợi ích lâu dài của việc bỏ thuốc lá

Mặc dù hành trình cai thuốc lá khó khăn và dài hơi, tuy nhiên lợi ích mà của việc cai thuốc mang lại là vô giá và có thể đo lường được gần như ngay lập tức.

Theo đó, sau 20 phút: Nhịp tim bắt đầu giảm xuống; Sau 2 tuần đến 3 tháng: Nguy cơ đau tim giảm và chức năng phổi bắt đầu được cải thiện; Sau 1 năm: Nguy cơ mắc các bệnh tim mạch giảm xuống còn một nửa; Sau 5 năm: Nguy cơ đột quỵ giảm xuống tương đương với người không hút thuốc; Sau 10 năm: Khả năng tử vong do ung thư phổi giảm một nửa so với người hút thuốc, và nguy cơ mắc các bệnh ung thư khác cũng giảm rõ rệt; Sau 15 năm: Nguy cơ mắc bệnh tim mạch trở về ngang với người chưa từng hút thuốc lá.

Để đạt được những cột mốc sức khỏe này, các chuyên gia khẳng định cần có ba yếu tố then chốt: Hiểu biết, Quyết tâm và Sự hỗ trợ.Theo khuyến nghị của WHO, quá trình cai thuốc hiệu quả cần bắt đầu bằng việc nhận thức nhu cầu, chuẩn bị kế hoạch với việc lựa chọn một “ngày bỏ thuốc” cụ thể và loại bỏ tất cả các vật dụng liên quan như bật lửa, gạt tàn. Các biện pháp hỗ trợ y tế như chế phẩm thay thế nicotine (miếng dán, kẹo nhai) hoặc thuốc bupropion và varenicline có thể được sử dụng để giảm triệu chứng cai.

Tuy nhiên, các chuyên gia y tế đều nhấn mạnh: “Không có loại thuốc nào giúp bỏ thuốc nếu bản thân người hút không thực sự muốn. Tất cả các biện pháp y học chỉ là hỗ trợ; yếu tố quyết định vẫn là ý chí và động lực nội tại của người cai.”

Sự hỗ trợ từ cộng đồng là "liều thuốc tinh thần" không thể thiếu. Gia đình và bạn bè cần động viên, tránh hút thuốc trước mặt người đang cai và khuyến khích họ thay thế thói quen cũ bằng các hoạt động tích cực như thể thao, đọc sách, hoặc trò chuyện. Với những trường hợp nghiện nặng không thể tự cai, lời khuyên là nên tìm đến các cơ sở y tế để được tư vấn và hỗ trợ chuyên nghiệp.

Cai thuốc lá là một hành trình đầy thử thách – có thể thất bại, có thể nản lòng – nhưng mỗi nỗ lực đều là một bước tái sinh. Thông điệp mà các chuyên gia y tế gửi gắm là: "Hãy nói không với thuốc lá ngay hôm nay để giữ gìn lá phổi khỏe mạnh và tương lai của chính mình."

V.A