Cải cách tư pháp 2024 ở Mexico: Những thay đổi quan trọng khác

Thẩm phán ẩn danh

Sắc lệnh cải cách cho phép các vụ án liên quan đến tội phạm có tổ chức có thể do các “thẩm phán ẩn danh" tiến hành xét xử. Trong bối cảnh tội phạm ma túy, tội phạm có tổ chức là vấn nạn an ninh lớn nhất của Mexico, việc che giấu danh tính của thẩm phán là một biện pháp để bảo vệ họ khỏi nguy cơ bị trả thù, đe dọa hoặc gây áp lực.

Số lượng thẩm phán Tòa án Tối cao sẽ giảm từ 11 thành viên hiện tại xuống còn 9 thành viên. Nguồn: Tòa án Tối cao Mexico

Điều khoản này đã được Hạ viện đưa vào trong giai đoạn dự luật được xem xét tại ủy ban theo đề xuất của Tổng thống López Obrador.

Thay đổi cơ quan giám sát tư pháp

Cuộc cải cách đề xuất thay thế Hội đồng Tư pháp Liên bang, cơ quan được thành lập từ năm 1994, bằng Tòa án Kỷ luật tư pháp. Trước kia, Hội đồng Tư pháp Liên bang, gồm 7 thành viên, là cơ quan chịu trách nhiệm quản lý, giám sát, kỷ luật đối với các thẩm phán Tòa án Mexico, ngoại trừ thẩm phán của Tòa án Tối cao và Tòa án Bầu cử Liên bang; đảm bảo tính tự chủ của các cơ quan tư pháp cũng như tính độc lập và công bằng của các thành viên.

Theo quy định mới, Tòa án Kỷ luật tư pháp sẽ bao gồm 5 thành viên được bầu theo phổ thông đầu phiếu để phục vụ một nhiệm kỳ 6 năm. Chức vụ Chủ tịch Tòa án sẽ được luân phiên giữa các thành viên nhận được số phiếu bầu cao nhất.

Tòa án sẽ có thẩm quyền xử phạt, đình chỉ hoặc bãi nhiệm các thẩm phán và các quyết định của tòa án sẽ không thể kháng cáo. Cơ quan giám sát tư pháp này được trao thẩm quyền giải quyết không chỉ các vấn đề về hành vi sai trái của tư pháp như hối lộ, xử lý sai bằng chứng hoặc tình trạng chậm trễ không đáng có mà còn điều tra lý lẽ pháp lý của thẩm phán.

Về điểm này, nhiều ý kiến bày tỏ quan ngại. “Chúng tôi rất quan ngại về sự thay đổi này vì quy định mới không thiết lập các quy tắc rõ ràng trong khi lại cung cấp một quy trình rất dễ dàng để khởi xướng các thủ tục tố tụng chống lại các thẩm phán và thẩm phán liên bang. Điều này có thể ảnh hưởng đến tính độc lập của tư pháp. Khi một tòa án hoặc một thẩm phán ra phán quyết đi ngược lại ý chí của cơ quan hành pháp, Tòa án Kỷ luật tư pháp có thể can thiệp bằng các thủ tục tố tụng chống lại thẩm phán, luật sư Ramos Sobarzo, Giám đốc Trung tâm Điều tra và thông tin pháp lý thuộc Đại học Luật Mexico giải thích.

Những thay đổi đối với Tòa án Tối cao

Số lượng thẩm phán tại Tòa án Tối cao sẽ giảm từ 11 xuống 9 thành viên; đồng thời nhiệm kỳ của họ sẽ giảm từ 15 xuống 12 năm. Ngoài ra, nhiệm kỳ của chủ tịch Tòa án Tối cao sẽ được rút ngắn xuống còn hai năm và sẽ luân phiên giữa các thẩm phán có số phiếu bầu cao nhất.

Tòa án Tối cao là Tòa án Hiến pháp của Mexico và là tòa án cấp cao nhất trong ngành tư pháp, đóng vai trò là “người gác cổng” cuối cùng, chịu trách nhiệm xem xét liệu các đạo luật mà Quốc hội thông qua cũng như một số quyết định của Chính quyền có tuân thủ Hiến pháp hay không; duy trì sự cân bằng giữa các quyền lực và cơ quan khác nhau của chính quyền và đưa ra các nghị quyết dứt khoát về các vấn đề tư pháp có tác động xã hội lớn. Do địa vị là tòa án cấp cao nhất, mọi quyết định của cơ quan này không thể bị khiếu nại.

Những điều chỉnh đối với quy chế của Tòa án Tối cao cũng là một trong những điểm gây tranh cãi. Các chuyên gia chỉ ra rằng, không phải tự nhiên mà ở nhiều quốc gia vị trí thẩm phán Tòa án Tối cao được bổ nhiệm suốt đời. Quy định này là để bảo đảm các yếu tố như khả năng thăng tiến trong nghề nghiệp, hoặc nguy cơ mất chức không thể ảnh hưởng đến quyết định của họ.

Tuy nhiên, với quy định về việc thẩm phán, đặc biệt là thẩm phán Tòa án Tối cao phải ra tranh cử, điều gì sẽ xảy ra khi họ chuẩn bị hết nhiệm kỳ? “Chắc chắn họ sẽ bắt đầu nghĩ về cách làm sao để tái đắc cử”, luật sư Ramos Sobarzo băn khoăn. “Vào thời điểm đó, họ có thể quyết định không dựa trên động cơ phân tích hồ sơ vụ án mà dựa trên việc đạt được sự nổi tiếng từ một vụ án cụ thể. Họ sẽ quyết định cách thức dư luận sẽ đón nhận vụ án đó”, ông giải thích.

Hạ mức trần tiền lương

Mức trần lương sẽ được áp dụng cho tất cả các thẩm phán, đảm bảo rằng không có thẩm phán nào có mức lương cao hơn tổng thống. Thẩm phán nghỉ hưu sẽ nhận được ba tháng lương và 20 ngày lương cho mỗi năm làm việc.

Theo báo cáo, mức lương trung bình của một thành viên Tòa án Tối cao là trên 10.000 USD/tháng. Năm 2018, Tổng thống López Obrador cho biết mức lương của Tổng thống là khoảng 5.613 USD/tháng.

Ông Sobarzo giải thích: “Chúng tôi tin rằng, với việc hạ mức lương như vậy, cuối cùng, những người giỏi nhất sẽ không ở lại”.

Hệ thống tư pháp sẽ bị tác động như thế nào?

Cải cách sẽ là sự thay đổi lớn trong một thời gian ngắn. Trong vòng chưa đầy một năm nữa, vào ngày 1.6, cuộc bầu cử một nửa tổng số thẩm phán của ngành tư pháp, bao gồm toàn bộ thẩm phán Tòa án Tối cao, sẽ diễn ra. Theo quy định, tất cả các thẩm phán sẽ chấm dứt nhiệm kỳ sau khi các thẩm phán được bầu tuyên thệ nhậm chức. Điều này đồng nghĩa với việc tất cả các thẩm phán sẽ phải bắt đầu cho nỗ lực tranh cử ngay từ bây giờ nếu họ không muốn để mất ghế.

Bên cạnh đó, các chuyên gia cho rằng, người làm việc trong ngành tư pháp sẽ cảm nhận ngay lập tức bởi tác động đầu tiên là dẫn đến việc giảm lương của các thành viên trong ngành.

Tuy nhiên, đối với người dân thường, các biện pháp này có thể không ảnh hưởng nhiều đến các tranh chấp pháp lý của họ. “Ngoại trừ một số nhóm lợi ích thực sự có quyền lực, họ có thể thuyết phục hoặc tài trợ cho chiến dịch của một số thẩm phán, để những thẩm phán đó sẽ phán quyết có lợi cho các thế lực này”, Miguel Angel Toro Rios, Trưởng khoa Khoa học Xã hội và Chính phủ tại Viện Công nghệ và Nghiên cứu Cao cấp Monterrey nhận định.

Đạt Quốc