Cách tiếp cận mới giúp trẻ cải thiện thị lực mà không cần phẫu thuật

Chiều 26/8, Bệnh viện Mắt Đông Đô đã tổ chức Hội thảo khoa học với chủ đề “Chăm sóc mắt trẻ em, từ lý thuyết đến thực hành” với sự tham gia của hơn 200 chuyên gia nhãn khoa đầu ngành.

Bà Đinh Thị Phương Thủy, Giám đốc điều hành Bệnh viện Đông Đô phát biểu tại sự kiện.

Tại sự kiện, Ths.Đinh Thị Phương Thủy, Giám đốc điều hành tại Bệnh viện Đông Đô cho hay, trẻ em có thể gặp phải những vấn đề về mắt, từ những bệnh lý nhẹ như tật khúc xạ (bao gồm cận thị, viễn thị, loạn thị) đến các bệnh lý nghiêm trọng hơn như nhược thị (mắt lười), lác mắt (lé mắt), hoặc bệnh tăng nhãn áp bẩm sinh.

Bên cạnh đó, không ít trẻ bị viêm kết mạc (đau mắt đỏ), đục thủy tinh thể bẩm sinh hoặc rung giật nhãn cầu. Đây là tình trạng mắt di chuyển không kiểm soát, gây tổn thương nghiêm trọng đến thị lực nếu không được điều trị kịp thời.

Theo thống kê năm 2024 của Hội đồng Nhãn khoa Việt Nam, nước ta có khoảng 5 triệu trẻ em, chiếm 30 - 40% trong độ tuổi đến trường mắc các tật khúc xạ (cận thị, viễn thị, loạn thị), trong đó cận thị chiếm đa số. Tỷ lệ này cao hơn ở các thành phố lớn như Hà Nội và TP.HCM, nơi hơn 50% trẻ em bị ảnh hưởng bởi tật khúc xạ do thói quen học tập không đúng cách và sử dụng thiết bị điện tử quá nhiều và lâu.

Ths.Đinh Thị Phương Thủy cũng khẳng định, nếu trẻ không được phát hiện và điều trị đúng cách các tật khúc xạ thì có thể dẫn tới nhược thị. Nhược thị hay còn gọi là "mắt lười", đang chiếm tỷ lệ 1-5% trẻ dưới 6 tuổi, tương đương từ 100.000 đến 500.000 trẻ, có thể gây suy giảm thị lực lâu dài.

Bên cạnh đó, khoảng 2 - 4% trẻ em, tương đương 200.000 đến 400.000 trẻ có biểu hiện của bệnh lý lác mắt và nếu trẻ cũng không được điều trị đúng cách, có thể dẫn đến nhược thị hoặc các vấn đề thị giác nghiêm trọng khác.

Ngoài ra, rung giật nhãn cầu, tuy hiếm gặp nhưng là bệnh lý nghiêm trọng ảnh hưởng đến khả năng nhìn của trẻ. Bệnh thường liên quan đến các vấn đề thần kinh hoặc thị giác bẩm sinh.

"Cha mẹ nên chủ động đưa trẻ đi khám mắt định kỳ và tuân thủ phác đồ điều trị của chuyên gia để giữ gìn ánh sáng, nuôi dưỡng những ước mơ trong trẻo của con em mình", Giám đốc Bệnh viện Mắt Đông Đô nêu.

Tại Hội thảo, các chuyên gia nhãn khoa nổi tiếng như TS.Tim Fricke, Dzung Tran và Erica Barclay đã trình bày chi tiết về điều trị tật lác không phẫu thuật, một vấn đề được nhiều phụ huynh quan tâm.

Tật lác (strabismus) là tình trạng hai mắt không nhìn cùng một hướng. Nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời, tật lác không chỉ ảnh hưởng đến thẩm mỹ mà còn có thể dẫn đến nhược thị (mắt lười) và giảm thị lực vĩnh viễn. May mắn là phần lớn các trường hợp có thể điều trị hiệu quả mà không cần phẫu thuật.

Trong đó, hơn 75% trường hợp lác trẻ em được xem là lành tính và có thể chữa khỏi bằng phương pháp đơn giản, tuy nhiên khoảng 25% còn lại có thể là dấu hiệu của các bệnh lý nghiêm trọng như bất thường thần kinh trung ương hoặc lác liệt.

Cha mẹ cần chú ý những triệu chứng cảnh báo như buồn nôn, đau đầu, rung giật nhãn cầu, sụp mi, vẹo cổ hoặc thay đổi cân nặng. Quá trình chẩn đoán bao gồm khám bệnh sử, kiểm tra thị lực, độ khúc xạ, vận nhãn và đánh giá khả năng phối hợp thị giác hai mắt.

Lác nội tiết (accommodative esotropia), dạng phổ biến nhất, thường xuất hiện ở trẻ 1 - 4 tuổi và liên quan chặt chẽ đến tật viễn thị. Phương pháp điều trị hiệu quả nhất là đeo kính viễn đủ số, giúp mắt trẻ thẳng hơn, giảm góc lác và có thể chữa khỏi nếu phát hiện sớm. Đồng thời, việc đeo kính còn giúp điều trị nhược thị, biến chứng thường gặp của lác.

Nhược thị (amblyopia) là tình trạng thị lực suy giảm do não bộ tạm thời “tắt” tín hiệu từ mắt bị lác để tránh nhìn đôi. Điều trị nhược thị là phần quan trọng trong quá trình chữa lác, gồm các phương pháp như bịt mắt (patching) - bịt mắt khỏe để “ép” mắt yếu làm việc, và sử dụng thuốc atropine để làm mờ tạm thời thị lực mắt khỏe, buộc mắt yếu phải hoạt động, phù hợp với trẻ không tuân thủ việc bịt mắt.

Ngoài ra, các phương pháp không phẫu thuật khác như liệu pháp lăng kính (prism therapy) giúp điều trị một số trường hợp nhìn đôi do lác ngoài từng lúc, và bài tập thị giác (vision therapy) nhằm cải thiện khả năng tập trung, phối hợp và kiểm soát vận động của mắt cũng được đánh giá hiệu quả, đặc biệt với lác ngoài từng lúc.

Phẫu thuật được xem là lựa chọn cuối cùng cho các trường hợp lác lớn hoặc không đáp ứng với điều trị không phẫu thuật. Đặc biệt, phẫu thuật sớm, trước 1 tuổi có thể tăng khả năng phục hồi thị giác lập thể ở trẻ lác bẩm sinh.

Bên cạnh đó, GS.Bruce D.Moore, Trường Cao đẳng Nhãn khoa New England (Boston), đồng Chủ tịch Liên minh Thị lực Trẻ em Massachusetts (Hoa Kỳ) đã chia sẻ về quy trình khám mắt trẻ em một cách toàn diện và thực tiễn.

Ông nhấn mạnh rằng một quy trình khám mắt lý tưởng không chỉ dựa trên kiến thức lý thuyết mà cần kết hợp khoa học cơ bản, lâm sàng và thực hành. Quá trình khám cần diễn ra nhanh chóng, liên tục để quan sát hành vi tự nhiên của trẻ, đồng thời sử dụng “đôi mắt và bộ não của người khám” như công cụ quan trọng nhất thay vì chỉ dựa vào máy móc.

Quy trình khám mắt trẻ em gồm sáu bước: Quan sát hành vi và vận nhãn, thu thập tiền sử bệnh, đo thị lực bằng nhiều phương pháp từ đơn giản đến chuyên sâu như Preferential Looking test (PL), Recognition Acuity và Visual Evoked Potential (VEP); đánh giá vận nhãn và thị giác hai mắt qua các test Hirschberg-Krimsky và Cover test; đo khúc xạ bằng soi bóng đồng tử, đo tự động và Brückner test để phát hiện các bất thường như đục thủy tinh thể, lác và tật khúc xạ; cuối cùng là kiểm tra tổng quát tình trạng nhãn cầu.

Ông cũng nhấn mạnh ba nguyên tắc khi điều chỉnh tật khúc xạ ở trẻ, gồm cải thiện thị lực, cải thiện thị giác hai mắt và cải thiện chức năng thị giác, nhằm tạo ra hình ảnh hội tụ rõ nét trên cả hai võng mạc. Việc chỉnh kính phải thận trọng tùy theo từng loại tật khúc xạ như cận thị, viễn thị, loạn thị hay lệch khúc xạ, tránh lạm dụng hoặc chỉnh sai làm ảnh hưởng đến thị lực trẻ.

GS.Bruce kết luận rằng khám kỹ lưỡng nhưng cần tập trung vào những thông tin trọng yếu để định hướng điều trị hiệu quả, tránh làm phiền trẻ và không lãng phí tài nguyên y tế.

D.Ngân